Không có "cương" nào kìm được sá»± tăng giá cá»§a doanh nghiệp xăng dầu và "doanh nghiệp xăng dầu cưá»i - ngưá»i tiêu dùng mếu"… là chuyện thưá»ng!
GS TS Äặng Äình Äào - nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Kinh tế và Phát triển, Äại há»c KTQD Hà Ná»™i cho biết.
Tăng giá xăng: Dân chết, doanh nghiệp kinh doanh sống khá»e
PV: - Thưa ông, thông tin từ Táºp Ä‘oàn Xăng dầu Việt Nam - Petrolimex cho biết, từ 20h ngày 23/6, giá xăng tăng 330 đồng, tương đương 25.230 đồng má»™t lít RON 92 và 25.730 đồng má»™t lít RON 95 (ở vùng má»™t). Vá»›i các địa bàn xa trung tâm, cảng biển (vùng hai), xăng RON 92 và 95 lần lượt là 25.730 và 26.240 đồng má»™t lít.
Nếu so vá»›i giá xăng tại Mỹ thì giá xăng tại Việt Nam đắt hÆ¡n đến hÆ¡n 4.000 đồng/lít. Ông bình luáºn thế nào và hiện tượng này có được coi là bất thưá»ng không?
GS TS Äặng Äình Äào: - Äây là lần thứ 4 giá bán lẻ xăng dầu tăng mạnh nhất kể từ đầu năm đến nay. Giá xăng lên mức cao nhất vượt cả đỉnh Ä‘iểm cá»§a ngày 28/3/2013 khi Ä‘ó giá xăng Ron 92 là 24.550Ä‘, còn mức giá lần này lên tá»›i 25.230Ä‘ (ở vùng 1). Nếu so sánh vá»›i mức giá xăng dầu tại Mỹ - nước có mức thu nháºp cao hÆ¡n Việt Nam (2011) lên tá»›i 31,7 lần thì giá xăng dầu cá»§a Việt Nam còn đắt hÆ¡n cả Mỹ đến 4.400Ä‘/lít.
|
Giá xăng Việt Nam đắt hÆ¡n Châu Âu |
Nhìn vào thị trưá»ng xăng dầu Việt Nam gần 30 năm đổi má»›i, từ những năm 90 có 10 đầu mối nháºp khẩu xăng dầu cho nhu cầu ná»™i địa và đến nay cÅ©ng chỉ có khoảng 10 đầu mối nháºp khẩu xăng dầu và tất cả là doanh nghiệp nhà nước, chá»§ yếu thuá»™c hệ thống Petrolimex, lại trá»±c thuá»™c Bá»™ chá»§ quản cá»§a mình và cÆ¡ chế Ä‘iá»u hành giá hiện nay lại dá»±a chá»§ yếu trên đỠnghị cá»§a các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu nhà nước mặc dù có sá»± giám sát "kiểm tra chặt chẽ" cá»§a Bá»™ chá»§ quản cá»§a chính các doanh nghiệp xăng dầu!
Vá»›i má»™t thị trưá»ng mang tính độc quyá»n cao như váºy, theo tôi, động thái tăng giá xăng dầu là không có gì bất thưá»ng, có lẽ là luôn được các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu tính toán trước, trong Ä‘ó có cả Petrolimex không phải là ngoại lệ.
Vì những lần Ä‘iá»u chỉnh giá, vá»›i hệ thống kinh doanh xăng dầu hàng năm nháºp khẩu tá»›i 13 triệu tấn, trong Ä‘ó 60% là xăng và má»—i ngày bán ra trên 2 triệu lít/ngày, khi mà tồn kho xăng dầu thá»±c tế trong hệ thống lại chưa được kiểm kê, Ä‘ánh giá má»™t cách chính xác, công khai, minh bạch và khách quan thì ngưá»i hưởng lợi ở Ä‘ây chính là ngưá»i bán xăng dầu (các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu), có thể hưởng lợi má»™t khoản thu nháºp khổng lồ từ chênh lệch giá?.
Còn ngưá»i bị thiệt trước hết là ngưá»i tiêu dùng xăng dầu trong nước và cả hàng trăm nghìn các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh Ä‘ang phấn đấu vươn lên để vượt qua khá»i khó khăn kinh tế hiện nay.
Từ sá»± hưởng lợi này Ä‘ã có ý kiến cho rằng "doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu có thể sống Ä‘àng hoàng" nhá» má»—i lần Ä‘iá»u chỉnh giá. Äối vá»›i ngưá»i tiêu dùng má»›i là "bất thưá»ng", "bị sốc" là vì ngành xăng dầu và cÆ¡ quan quản lý nhà nước vá» xăng dầu luôn cho rằng "Ä‘iá»u hành giá phải theo cÆ¡ chế thị trưá»ng, bám sát hÆ¡n diá»…n biến thị trưá»ng xăng dầu thế giá»›i, hoạt động kinh doanh xăng dầu cạnh tranh hÆ¡n, tránh tính độc quyá»n…" nhưng thá»±c tế giá xăng dầu cứ liên tục tăng, Ä‘i ngược lại hoàn toàn quy luáºt cá»§a ná»n kinh tế thị trưá»ng là cạnh tranh thì bao giá» cÅ©ng làm cho giá thị trưá»ng xăng dầu giảm xuống?
PV: - Váºy có thể lý giải hiện tượng này thế nào, thưa ông?
GS TS Äặng Äình Äào: - Như trên tôi Ä‘ã đỠcáºp vá» thị trưá»ng xăng dầu Việt Nam hiện nay và đồng tình vá»›i nhiá»u ý kiến cá»§a má»™t số nhà kinh tế, nguyên nhân sâu xa làm cho giá xăng dầu Việt Nam cao quá như váºy. Tháºm chí còn cao hÆ¡n cả giá xăng dầu cá»§a nước có thu nháºp đầu ngưá»i cao gấp Việt Nam đến gần 32 lần trước hết là do thị trưá»ng xăng dầu nước ta chưa phải là thị trưá»ng cạnh tranh Ä‘úng nghÄ©a cá»§a nó mà là má»™t thị trưá»ng có tính độc quyá»n cao, nên khi thị trưá»ng độc quyá»n thì giá bao giá» cÅ©ng tăng và nó chỉ được giảm khi có sá»± cạnh tranh thá»±c sá»± trên thị trưá»ng Ä‘ó.
Theo Nghị định 84, giá xăng dầu được thá»±c hiện theo cÆ¡ chế thị trưá»ng và Ä‘ã theo cÆ¡ chế thị trưá»ng dù có sá»± quản lý cá»§a nhà nước thì phải do 2 chá»§ thể trên thị trưá»ng quyết định, Ä‘ó là những ngưá»i bán xăng dầu (các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu) và ngưá»i tiêu dùng xăng dầu (hàng trăm nghìn doanh nghiệp sản xuất kinh doanh và hàng triệu ngưá»i tiêu dùng).
Nhưng thá»±c tế lại trái ngược, đối vá»›i thị trưá»ng xăng dầu Việt Nam, cung xăng dầu lại do chính các doanh nghiệp đầu mối vá»›i mạng lưới kinh doanh thuá»™c các doanh nghiệp nhà nước (chỉ có 10 đầu mối nháºp khẩu) lại quyết định lượng xăng dầu tung ra thị trưá»ng và luôn ở thế quyết định vá» giá bán, còn hàng trăm ngàn doanh nghiệp sản xuất kinh doanh và vá»›i hÆ¡n 90 triệu dân là những ngưá»i tiêu dùng xăng dầu luôn ở thế phải chấp nháºn kể cả khi xăng bẩn, xăng Ä‘ong thiếu do gian láºn thương mại.
Thứ hai là giá xăng dầu Việt Nam cao là vì cÆ¡ sở định giá còn nhiá»u bất cáºp, chưa rõ ràng, minh bạch và còn cứng nhắc, chưa phân biệt rõ giữa "giá cÆ¡ sở" và giá bán lẻ xăng dầu. Trước hết là giá cÆ¡ sở để hình thành giá bán lẻ xăng dầu, sao lại bao gồm cả chi phí kinh doanh và cứ theo giá CIP, lấy giá Platt's tại Singapore? Trong khi chúng ta Ä‘ang chá»§ trương Ä‘a dạng hóa thị trưá»ng?
Thay đổi táºp quán mua CIP bán FOB cÅ©ng là biện pháp có thể làm giảm chi phí cho khâu nháºp khẩu xăng dầu, có năm nháºp khẩu lên tá»›i 13 triệu tấn, tăng thu cho ngân sách nhà nước. Thá»±c tế, chúng ta khó có thể kiểm soát cước phí váºn tải khối lượng lá»›n như váºy để váºn chuyển xăng dầu vá» Việt Nam khi chúng ta không có quyá»n định Ä‘oạt phương tiện váºn chuyển?
Thứ ba là chi phí kinh doanh định mức trong cấu thành giá cÆ¡ sở: Äây là yếu tố phức tạp nhất, thưá»ng không rõ ràng, cần phải xác định chính xác và có cÆ¡ sở khoa há»c nhất để khi má»—i lần Ä‘iá»u chỉnh giá má»›i thuyết phục được ngưá»i tiêu dùng, ngưá»i dân không phải đổ lá»—i cho Chính phá»§.
Äiá»u mấu chốt ở Ä‘ây để hình thành giá bán lẻ xăng dầu chính là chiết khấu xăng dầu ở các khâu kinh doanh xăng dầu và đến cả chiết khấu cho các đại lý. Chiết khấu thương mại nguyên tắc chung là phải bù đắp chi phí lưu thông (logistics, chi phí kinh doanh) và bảo đảm lãi định mức cho doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu, nhưng thá»±c tế ở Việt Nam, chiết khấu này chưa được xây dá»±ng có cÆ¡ sở khoa há»c, thá»±c tiá»…n, thiếu sá»± kiểm soát và không được cÆ¡ quan nhà nước thẩm định má»™t cách chặt chẽ.
Và ngay cả định mức hao hụt tá»± nhiên vá» xăng dầu "thở lá»›n", "thở bé" vá»›i 13 triệu tấn xăng dầu nháºp khẩu năm Ä‘á»u do doanh nghiệp đầu mối tá»± xây dá»±ng, ban hành và thá»±c hiện cho nên má»›i có chuyện là "doanh nghiệp xăng dầu có thể sống bằng chi phí hao hụt này?", xảy ra tình trạng chạy ngầm vá» mức chi hoa hồng chia cho các đại lý thưá»ng diá»…n ra, có khi từ 200 đồng lên tá»›i 700 - 800/lít xăng bán lẻ và tất cả Ä‘á»u đổ lên giá bán lẻ xăng dầu và cuối cùng là lên đầu ngưá»i tiêu dùng.
Thứ tư là việc Ä‘iá»u chỉnh giá xăng dầu trong bối cảnh thị trưá»ng độc quyá»n lại dá»±a chá»§ yếu vào đỠnghị cá»§a các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu, trong khi há» Ä‘ang chi phối thị trưá»ng này. Nghe Ä‘âu trong thá»i gian tá»›i Nghị định má»›i vá» kinh doanh xăng dầu lại còn cho phép các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu được tá»± quyết định giá trong phạm vi 3% khi các yếu tố đầu vào cấu thành giá cÆ¡ sở biến đổi tăng 3% so vá»›i giá bán lẻ hiện hành.
Vá»›i giá cÆ¡ sở hiện nay còn nhiá»u vấn đỠchưa rõ ràng, chưa có hệ thống chiết khấu xăng dầu hợp lý thì cần phải được cân nhắc tính toán kỹ hÆ¡n, phù hợp vá»›i thá»±c tế thị trưá»ng xăng dầu hiện nay để tránh nguy cÆ¡ giá xăng dầu còn tiếp tục sẽ leo thang vì cÆ¡ chế trao quyá»n này. Äã có chuyên gia cho rằng, không có "cương" nào kìm được sá»± tăng giá cá»§a doanh nghiệp xăng dầu và "doanh nghiệp xăng dầu cưá»i - ngưá»i tiêu dùng mếu"… là chuyện có thể xảy ra!
Tất cả những Ä‘iá»u này dá»± báo tín hiệu vá» thị trưá»ng xăng dầu trong tương lai chưa thể sáng sá»§a, vẫn là má»™t thị trưá»ng chưa có sá»± cạnh tranh thá»±c sá»±, ngay cả trong tình hình như hiện nay, Bá»™ chá»§ quản cá»§a các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu vẫn còn kiến nghị vá»›i Thá»§ tướng chính phá»§ cần mạnh dạn hÆ¡n trong việc để doanh nghiệp xăng dầu tá»± quyết định giá xăng dầu thì viá»…n cảnh thị trưá»ng xăng dầu còn sẽ chứng kiến nhiá»u bất ngá» hÆ¡n đối vá»›i ngưá»i tiêu dùng.
Làm méo mó thị trưá»ng, nuôi dưỡng thêm độc quyá»n
PV: - Trong Ä‘iá»u kiện kinh tế trong nước Ä‘ang gặp nhiá»u khó khăn, thu nháºp theo đầu ngưá»i thấp, giá xăng dầu tăng cao như váºy, sẽ tác động thế nào tá»›i sản xuất trong nước, thưa ông?
GS TS Äặng Äình Äào: - Từ trước tá»›i nay và cả trong tương lai, xăng dầu luôn giữ vị trí rất quan trá»ng trong danh mục các loại váºt tá»± kỹ thuáºt thiết yếu phục vụ cho các nhu cầu cá»§a sản xuất, quốc phòng, an ninh và Ä‘á»i sống. Sá»± phát triển cá»§a các ngành, các lÄ©nh vá»±c phụ thuá»™c rất lá»›n vào loại váºt tư chiến lược này.
Tuy váºy, hiện nay xăng dầu Việt Nam má»›i chỉ sản xuất Ä‘áp ứng khoảng 30% nhu cầu, phần còn lại 70% lại thuá»™c vào nguồn nháºp khẩu và năm 2013 Việt Nam Ä‘ã phải bá» ra 7,4 tá»· USD để nháºp các loại xăng dầu cho các nhu cầu trong nước. Do váºy, khi tình hình sản xuất kinh doanh còn nhiá»u khó khăn, sức ép lạm phát lá»›n, diá»…n biến phức tạp cá»§a thiên tai, dịch bệnh … thì Ä‘iá»u kiện giá xăng dầu tăng cao như hiện nay chắc chắn là sẽ ảnh hưởng tiêu cá»±c đến sá»± phát triển cá»§a ná»n kinh tế.
Xăng dầu là đầu vào quan trá»ng cá»§a các ngành dịch vụ cÆ¡ sở hạ tầng, các ngành sản xuất, xây dá»±ng nên khi giá xăng dầu tăng cao sẽ làm cho chi phí sản xuất lên cao, kéo theo Ä‘ó giá bán sản phẩm cÅ©ng sẽ phải thay đổi, đẩy các doanh nghiệp vào thế khó khăn trong tiêu thụ sản phẩm cá»§a mình, trong khi lượng tồn kho còn lá»›n, thị trưá»ng đầu ra ngày càng khó khăn hÆ¡n.
Äặc biệt là thị trưá»ng logistics, vá»›i giá xăng dầu cao như hiện nay sẽ đẩy chi phí logistics tăng cao làm cho các hàng hóa dịch vụ cá»§a Việt Nam khó cạnh tranh vá»›i các nước trong khu vá»±c và các doanh nghiệp cá»§a chúng ta sẽ còn tiếp tục chịu thua thiệt ngay chính trên "sân nhà" cá»§a mình, bất lợi cho Việt Nam trong việc khai thác hiệu quả tiá»m năng và lợi thế trên các tuyến hành lang kinh tế vá»›i các nước trong khu vá»±c mà Việt Nam cam kết mở cá»a theo lá»™ trình.
Còn đối vá»›i ngưá»i tiêu dùng, các há»™ sá» dụng xăng dầu, giá xăng dầu cao như hiện nay sẽ làm cho cuá»™c sống khó khăn hÆ¡n nhiá»u, nhất là những ngưá»i có thu nháºp thấp, những ngưá»i làm công ăn lương vì xăng dầu lên hệ lụy kéo theo giá cả sinh hoạt Ä‘á»u tăng theo, lạm phát lại có nguy cÆ¡ tăng… Nhiệm vụ vá» bảo đảm an sinh xã há»™i mà Chính phá»§ đỠra trong năm 2014 lại càng khó thá»±c hiện hÆ¡n, niá»m tin vá» thị trưá»ng lại suy giảm.
PV: - Ông có hài lòng vá»›i cÆ¡ chế quản lý, Ä‘iá»u hành giá xăng dầu hiện nay không, tại sao? Theo ông, vá»›i cÆ¡ chế quản lý như hiện nay, nó sẽ dẫn tá»›i hệ lụy gì? Và nếu muốn thay đổi thì phải làm sao, thưa ông?
GS TS Äặng Äình Äào: - Trong giai Ä‘oạn đầu cá»§a sá»± váºn hành ná»n kinh tế theo cÆ¡ chế thị trưá»ng ở nước ta, các yếu tố cá»§a má»™t thị trưá»ng cạnh tranh Ä‘úng nghÄ©a cá»§a nó chưa hình thành đầy đủ thì khó có má»™t cÆ¡ chế hoàn hảo vá» váºn hành, quản lý kinh doanh hàng hóa nói chung và nhất là mặt hàng xăng dầu có tính chiến lược và nhạy cảm nói riêng, Ä‘áp ứng được má»i yêu cầu mà phải dần từng bước hình thành, hoàn thiện cÆ¡ chế váºn hành này.
Hiện nay chúng ta Ä‘ang thá»±c hiện chính sách Ä‘iá»u tiết và quản lý xăng dầu theo Nghị định 84, vá»›i cách Ä‘iá»u chỉnh giá còn mang tính chá»§ quan cá»§a phía ngưá»i bán, hệ lụy làm cho ngưá»i tiêu dùng luôn phản ứng dữ dá»™i má»—i khi tăng giá là hoàn toàn có cÆ¡ sở và tôi cho rằng, cÆ¡ chế quản lý kinh doanh xăng dầu hiện nay còn nhiá»u bất cáºp, cần được nghiên cứu má»™t cách tháºn trá»ng, có tính hệ thống, khách quan và cần phải tính hết các yếu tố cá»§a cÆ¡ chế này.
Vá»›i cÆ¡ chế quản lý như hiện nay, chúng ta Ä‘ã làm méo mó thị trưá»ng xăng dầu, nuôi dưỡng thêm cho tính độc quyá»n trên thị trưá»ng và thá»§ tiêu động lá»±c cạnh tranh trên má»™t thị trưá»ng hàng hóa rất quan trá»ng này và háºu quả là phía cầu cá»§a thị trưá»ng mà cụ thể là ngưá»i tiêu dùng xăng dầu luôn phải thua thiệt và yếu thế, Ä‘áng lẽ ra phải có tiếng nói, có vai trò quan trá»ng trong việc hình thành giá xăng dầu. Muốn có sá»± hoàn thiện và thay đổi cÆ¡ bản cÆ¡ chế này, theo chúng tôi, cần có sá»± nghiên cứu giải quyết và làm rõ được má»™t số vấn đỠsau:
- Vá» mặt hàng xăng dầu, cÆ¡ chế má»›i cần xác định, làm rõ vai trò và các quyá»n cá»§a các chá»§ thể tham gia trên thị trưá»ng, đặc biệt là giá»›i tiêu dùng xăng dầu (ngưá»i mua xăng dầu), giá»›i sản xuất, cung ứng xăng dầu (các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu) và cả "bàn tay" cá»§a nhà nước.
- Cần minh bạch và phân định rõ "giá cÆ¡ sở" vá»›i giá bán lẻ xăng dầu để khi có sá»± thay đổi vá» giá cÆ¡ sở thì có đầy đủ căn cứ để Ä‘iá»u chỉnh giá bán lẻ vì hình như trong Nghị định 84 "giá cÆ¡ sở" và giá bán lẻ vá»›i các yếu tố cá»§a nó còn có sá»± nháºp nhằng?
- Khi giá cÆ¡ sở Ä‘ã rõ ràng, minh bạch thì giá bán xăng dầu thá»±c chất lại là bài toán chiết khấu trong kinh doanh xăng dầu mà ở Ä‘ây chính là hệ thống chiết khấu trong các khâu kinh doanh xăng dầu có phân biệt theo hình thức bán, cần được xây dá»±ng có cÆ¡ sở khoa há»c và có sá»± thẩm định cá»§a cÆ¡ quan có thẩm quyá»n. Không được để các doanh nghiệp tá»± mình định giá chiết khấu, hay là hoa hồng đại lý và cả vấn đỠdá»± trữ xăng dầu, dá»± trữ quốc gia vá» xăng dầu và tồn kho thá»±c tế xăng dầu cÅ©ng cần được tách bạch, rõ ràng, có cÆ¡ chế giám sát minh bạch.
- Chi phí kinh doanh định mức trong giá cÆ¡ sở cÅ©ng cần được luáºn giải tách bạch rõ ràng để tránh hiện tượng khi chi phí kinh doanh tăng do quản lý và kinh doanh yếu kém mà đẩy giá cÆ¡ sở tăng để rồi lại Ä‘iá»u chỉnh giá bán lẻ và má»i thứ lại đổ lên đầu ngưá»i tiêu dùng hay nhà nước phải bù lá»— cho doanh nghiệp.
- Nghiên cứu cÆ¡ chế trích láºp và sá» dụng Quỹ bình ổn giá. Quỹ này cÅ©ng cần bổ sung nguồn trích láºp không chỉ dá»±a vào ngưá»i tiêu dùng, nhà nước mà bản thân các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu cÅ©ng phải trích má»™t tá»· lệ nhất định từ lợi nhuáºn cho quỹ này vì thá»±c tế doanh nghiệp xăng dầu luôn ở thế hưởng lợi. Äó cÅ©ng là trách nhiệm xã há»™i cá»§a doanh nghiệp trong kinh doanh, không thể đổ hết lên ngưá»i tiêu dùng và không nên giao quỹ bình ổn giá cho doanh nghiệp xăng dầu tá»± quản lý mà nhà nước phải quản lý.
- Rào cản gia nháºp thị trưá»ng xăng dầu cÅ©ng cần được xem xét lại để tạo cÆ¡ há»™i cho nhiá»u doanh nghiệp thuá»™c các khu vá»±c kinh tế tham gia thị trưá»ng xăng dầu để bảo đảm sá»± cạnh tranh thá»±c sá»±, không để tình trạng gần 30 năm đổi má»›i mà thị trưá»ng xăng dầu Việt Nam chỉ có khoảng 10 đầu mối nháºp khẩu xăng dầu Ä‘á»u là doanh nghiệp nhà nước.
- Cần sá»›m phân định rõ chức năng quản lý nhà nước vá» xăng dầu vá»›i chức năng quản lý kinh doanh xăng dầu cá»§a các doanh nghiệp. Trong khi chưa phân định rõ được 2 chức năng này thì trong cÆ¡ chế Ä‘iá»u hành giá xăng dầu, việc thêm quyá»n tăng giá xăng dầu cho các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu cần phải được cân nhắc và có lẽ chỉ nên trao quyá»n ở má»™t mức độ nhất định mà phải tăng cưá»ng hÆ¡n nữa sá»± quản lý cá»§a nhà nước đối vá»›i thị trưá»ng.
PV: Xin cảm Æ¡n Giáo sư!
Nguồn tin: Baodatviet