Xăng máy bay là nhiên liệu có chỉ số ốctan cao, được sử dụng cho các máy bay hoặc dùng cho ô tô đua. Xăng máy bay (Aviation Gasoline - viết tắt là Avgas) để phân biệt với xăng Mogas (viết tắt của Motor gasoline) là các loại xăng sử dụng hàng ngày cho ô tô, xe máy. Xăng máy bay chỉ được sử dụng trong các máy bay có sử dụng động cơ đốt trong, khác với nhiên liệu dùng cho các máy bay phản lực và các động cơ tuốc bin sử dụng dầu hỏa làm nhiên liệu.
Thuộc tính
Xăng máy bay có tính bay hơi thấp hơn so với xăng Mogas và không bay hơi nhanh, đây là thuộc tính quan trọng để sử dụng ở các cao độ lớn.
Chỉ số ốctan cao thu được là nhờ sự bổ sung của tetraetyl chì (viết tắt tiếng Anh: TEL), một chất tương đối độc đã bị ngừng sử dụng cho ô tô ở phần lớn các nước trong những năm 1980. Thành phần dầu mỏ chính được sử dụng trong pha trộn xăng máy bay là alkylat, nó là hỗn hợp của các loại izôốctan khác nhau, và một số nhà máy lọc dầu sử dụng cả reformat.
Nhiệt lượng của xăng máy bay (hay còn gọi là nhiệt cháy) ảnh hưởng đến định mức tiêu hao nhiên liệu và cự ly bay của máy bay. Nhiệt cháy càng cao thì định mức tiêu hao nhiên liệu càng nhỏ và cự ly bay của máy bay càng lớn. Nhiệt cháy tối thiểu của xăng máy bay không được nhỏ hơn 10.300 kcal/kg. Xăng máy bay có khoảng nhiệt độ chưng cất 40÷180oC.
Cũng giống như xăng động cơ ôtô, tính chống kích nổ cho xăng máy bay là chỉ tiêu hết sức quan trọng và chủ yếu của loại nhiên liệu này. Động cơ máy bay khi làm việc có hai quá trình: quá trình cất cánh bao giờ cũng phải sử dụng công suất tối đa, lượng xăng trong hỗn hợp phải được tăng tối đa (gọi là hỗn hợp giàu). Trong quá trình bay, có lúc động cơ cũng giảm công suất, lượng xăng giảm (hỗn hợp nghèo). Tính chống kích nổ của nhiên liệu trong hỗn hợp nghèo được biểu thị bằng trị số ốctan. Tính chống kích nổ của nhiên liệu trong hỗn hợp giàu được biểu thị bằng phẩm độ. Việc kiểm tra nghiêm ngặt tính chống kích nổ của xăng máy bay theo 2 chỉ tiêu nói trên (trị số ốctan và phẩm độ) sẽ đảm bảo cho nhiên liệu cháy không bị kích nổ trong tất cả các chế độ hoạt động của động cơ.
Phân loại
Xăng máy bay hiện nay có vài loại với sự phân biệt theo nồng độ chì cực đại trong xăng. Do TEL là một phụ gia khá đắt, một lượng cực tiểu của nó thông thường được thêm vào nhiên liệu để nó đạt chỉ số ốctan yêu cầu, vì thế thông thường trên thực tế nồng độ của nó thấp hơn mức cực đại..
Hiện xăng Avgas có 3 loại:
• Avgas 80/87: có ít chì nhất, cực đại là 0,5 gam chì trên 1 galông Mỹ, và nó được sử dụng trong các động cơ có tỷ số nén rất thấp.
• Avgas 100/130: là xăng máy bay có chỉ số ốctan cao hơn, chứa tối đa 4 gam chì trên 1 galông Mỹ, hay 1,12 gam/lít.
• Avgas 100LL: chứa tối đa 2 gam chì trên một galông Mỹ, hay 0,56 gam/lít, và là xăng máy bay phổ biến nhất. 100LL (LL trong tiếng Anh là ít chì) được tạo ra để thay thế cho Avgas 100/130.
Để hỗ trợ phân biệt các loại xăng này, các chất nhuộm màu được thêm vào nhiên liệu. 80/87 có màu đỏ, 100/130 có màu xanh lục, và 100LL có màu lam, trong khi đó nhiên liệu máy bay phản lực, JET A1 thì không được nhuộm màu.
Tiêu thụ
Những nhà tiêu thụ lớn của xăng máy bay ngày nay nằm ở Bắc Mỹ, Úc, Brasil và châu Phi (chủ yếu là Nam Phi). Ở châu Âu, xăng máy bay có giá quá cao vì thế toàn bộ ngành hàng không dân dụng đang dần chuyển sang sử dụng dầu diesel, là nhiên liệu rẻ tiền hơn, phổ biến hơn và có một số lợi thế sử dụng trong hàng không.
Bơm xăng cho máy bay (Ảnh: helicopterwise.com)
Xăng máy bay có tính bay hơi thấp hơn so với xăng Mogas và không bay hơi nhanh, đây là thuộc tính quan trọng để sử dụng ở các cao độ lớn.
Chỉ số ốctan cao thu được là nhờ sự bổ sung của tetraetyl chì (viết tắt tiếng Anh: TEL), một chất tương đối độc đã bị ngừng sử dụng cho ô tô ở phần lớn các nước trong những năm 1980. Thành phần dầu mỏ chính được sử dụng trong pha trộn xăng máy bay là alkylat, nó là hỗn hợp của các loại izôốctan khác nhau, và một số nhà máy lọc dầu sử dụng cả reformat.
Nhiệt lượng của xăng máy bay (hay còn gọi là nhiệt cháy) ảnh hưởng đến định mức tiêu hao nhiên liệu và cự ly bay của máy bay. Nhiệt cháy càng cao thì định mức tiêu hao nhiên liệu càng nhỏ và cự ly bay của máy bay càng lớn. Nhiệt cháy tối thiểu của xăng máy bay không được nhỏ hơn 10.300 kcal/kg. Xăng máy bay có khoảng nhiệt độ chưng cất 40÷180oC.
Cũng giống như xăng động cơ ôtô, tính chống kích nổ cho xăng máy bay là chỉ tiêu hết sức quan trọng và chủ yếu của loại nhiên liệu này. Động cơ máy bay khi làm việc có hai quá trình: quá trình cất cánh bao giờ cũng phải sử dụng công suất tối đa, lượng xăng trong hỗn hợp phải được tăng tối đa (gọi là hỗn hợp giàu). Trong quá trình bay, có lúc động cơ cũng giảm công suất, lượng xăng giảm (hỗn hợp nghèo). Tính chống kích nổ của nhiên liệu trong hỗn hợp nghèo được biểu thị bằng trị số ốctan. Tính chống kích nổ của nhiên liệu trong hỗn hợp giàu được biểu thị bằng phẩm độ. Việc kiểm tra nghiêm ngặt tính chống kích nổ của xăng máy bay theo 2 chỉ tiêu nói trên (trị số ốctan và phẩm độ) sẽ đảm bảo cho nhiên liệu cháy không bị kích nổ trong tất cả các chế độ hoạt động của động cơ.
Phân loại
Xăng máy bay hiện nay có vài loại với sự phân biệt theo nồng độ chì cực đại trong xăng. Do TEL là một phụ gia khá đắt, một lượng cực tiểu của nó thông thường được thêm vào nhiên liệu để nó đạt chỉ số ốctan yêu cầu, vì thế thông thường trên thực tế nồng độ của nó thấp hơn mức cực đại..
Hiện xăng Avgas có 3 loại:
• Avgas 80/87: có ít chì nhất, cực đại là 0,5 gam chì trên 1 galông Mỹ, và nó được sử dụng trong các động cơ có tỷ số nén rất thấp.
• Avgas 100/130: là xăng máy bay có chỉ số ốctan cao hơn, chứa tối đa 4 gam chì trên 1 galông Mỹ, hay 1,12 gam/lít.
• Avgas 100LL: chứa tối đa 2 gam chì trên một galông Mỹ, hay 0,56 gam/lít, và là xăng máy bay phổ biến nhất. 100LL (LL trong tiếng Anh là ít chì) được tạo ra để thay thế cho Avgas 100/130.
Để hỗ trợ phân biệt các loại xăng này, các chất nhuộm màu được thêm vào nhiên liệu. 80/87 có màu đỏ, 100/130 có màu xanh lục, và 100LL có màu lam, trong khi đó nhiên liệu máy bay phản lực, JET A1 thì không được nhuộm màu.
Tiêu thụ
Những nhà tiêu thụ lớn của xăng máy bay ngày nay nằm ở Bắc Mỹ, Úc, Brasil và châu Phi (chủ yếu là Nam Phi). Ở châu Âu, xăng máy bay có giá quá cao vì thế toàn bộ ngành hàng không dân dụng đang dần chuyển sang sử dụng dầu diesel, là nhiên liệu rẻ tiền hơn, phổ biến hơn và có một số lợi thế sử dụng trong hàng không.
(Nguồn: wikipedia.org, cyberchemvn.com, Tài liệu “Các sản phẩm dầu mỏ và hóa dầu”- Th.s Kiều Đình Kiểm)
