Má»™t lít xăng dầu tại Việt Nam Ä‘ang phải gánh quá nhiều nhiệm vụ và những nhiệm vụ này lại mâu thuẫn nhau. Dường nhÆ°, những công cụ bình ổn Ä‘ang làm cho thị trường này ngày càng rối.

“N” mục tiêu trong 1 lít xăng

Trong cuá»™c há»™i thảo má»›i Ä‘ây về xăng dầu, ông Nguyá»…n Tiến Thoả, Cục trưởng Cục quản lý giá, Bá»™ Tài chính tuyên bố: Dù thế nào thì thị trường xăng dầu vẫn phải bình ổn giá.

Có lẽ vì thế mà trong má»™t lít xăng dầu của Việt Nam phải lÄ©nh tá»›i… 6  trách nhiệm.

Thị trường xăng dầu "rối" vì luôn bị bình ổn. (Ảnh: Phạm Huyền)

Thứ nhất, xăng dầu phải đảm bảo an ninh năng lượng, do Ä‘ó, nhập theo phân bổ hạn ngạch tối thiểu, có dá»± trữ quốc gia phòng khi có chiến tranh, dịch bệnh…;

Thứ 2 là phải đảm bảo nguồn thu cho ngân sách nên thuế có thể tăng kịch trần 40%, tận thu khi giá thế giá»›i giảm và có hàng loạt các loại phí, phụ thu; Thứ 3 là đảm bảo lợi ích cho người tiêu dùng nên có quy định về giá»›i hạn Ä‘iều chỉnh giá bán;

Thứ 4 là phải giữ ổn định thị trường nên có quy định giảm tần suất biên Ä‘á»™ Ä‘iều chỉnh giá bằng việc trích và sá»­ dụng Quỹ bình ổn.

Trọng trách thứ 5 là phải đảm bảo doanh nghiệp có lãi vì xăng dầu vẫn là mặt hàng kinh doanh bình thường. Riêng trong bối cảnh hiện nay, 1 lít xăng dầu còn phải đảm bảo nhiệm vụ thứ 6 là trả nợ ngân sách cho Nhà nÆ°á»›c Ä‘ã tạm ứng cho doanh nghiệp bù lá»— trÆ°á»›c kia.

Lẽ dÄ© nhiên, không thể tránh khỏi những xung Ä‘á»™t kéo dài khi mặt hàng xăng dầu phải Ä‘áp ứng cả 6 “nghÄ©a vụ” trên.

Đi theo thị trường thường được người tiêu dùng hiểu má»™t cách logic là khi giá thế giá»›i lên thì giá trong nÆ°á»›c lên, giá thế giá»›i xuống thì giá trong nÆ°á»›c cÅ©ng xuống. NhÆ°ng trên thá»±c tế, Ä‘iều này Ä‘ã không diá»…n ra nhÆ° vậy vì những mục tiêu trên.

Chuyên gia kinh tế VÅ© Đình Ánh Ä‘ã Ä‘úc rút: khi giá thế giá»›i xuống thấp thì thuế nhập khẩu sẽ tăng, phải tăng thêm má»™t khoản tiền trên 1 lít xăng dầu để trích quỹ, làm hạn chế cÆ¡ há»™i giảm giá bán lẻ trong nÆ°á»›c, lợi ích của người tiêu dùng sẽ bị thiệt.

Còn khi giá thế giá»›i tăng, nhà nÆ°á»›c giảm thuế và nhÆ° vậy, Nhà nÆ°á»›c bị thiệt. Trong cả 2 trường hợp này, doanh nghiệp luôn luôn bị Ä‘á»™ng, thấp thỏm chờ chính sách.

Dù giá thế giá»›i tăng hay giảm thì vá»›i cÆ¡ chế hiện nay, giá xăng trong nÆ°á»›c sẽ khó lòng mà Ä‘i theo giá thế giá»›i theo Ä‘úng nghÄ©a thị trường. Lợi ích các bên đều bị thiệt.

Ví dụ gần Ä‘ây nhất là đợt Ä‘iều chỉnh giá xăng vừa qua, hôm 30/9, mặc dù giá thế giá»›i giảm mạnh, song giá xăng trong nÆ°á»›c chỉ được giảm khiêm tốn: 500 đồng/lít. Má»™t phần cÆ¡ há»™i giảm giá Ä‘ã được chuyển hoá sang việc tăng tiền trích Quỹ bình ổn giá đối vá»›i dầu và khởi Ä‘á»™ng trích Quỹ đối vá»›i xăng.

Vá»›i cách Ä‘iều hành giá xăng nhÆ° vậy thì dường nhÆ°, mặt hàng này luôn luôn trong trạng thái “bị” bình ổn.

Để giảm giá, doanh nghiệp cÅ©ng phải đăng ký. Theo lý giải của Liên Bá»™ Tài chính- Công ThÆ°Æ¡ng, Ä‘ây là việc để tránh trường hợp cạnh tranh không lành mạnh, khiến cho doanh nghiệp lá»›n có thể giảm giá sát mức giá thành, các doanh nghiệp nhỏ sẽ không theo được và bị triệt tiêu, ảnh hưởng tá»›i cung cầu.

Tuy nhiên, má»™t doanh nghiệp xăng dầu Ä‘ã bày tỏ, nếu doanh nghiệp nào yếu thì sẽ buá»™c phải phá sản. Điều Ä‘ó phải để cho quy luật thị trường hình thành, chứ Nhà nÆ°á»›c không thể sắp đặt thay được.

Những bất hợp lý trong cÆ¡ chế Ä‘iều hành này được Bá»™ Tài chính cắt nghÄ©a là do “quá Ä‘á»™” để sang cÆ¡ chế thị trường thá»±c sá»±. Song, chính các doanh nghiệp cho rằng, cách thức này Ä‘ã và sẽ làm méo mó các tín hiệu thị trường của xăng dầu.

Có nên lạm dụng “công cụ” bình ổn?

Phía Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng, Ä‘ã có ý kiến cho rằng, Ä‘ây là nghịch lý “Ä‘au khổ” nhất của mặt hàng thiết yếu này. Cách Ä‘iều hành hiện nay cho thấy sá»± ôm đồm của Nhà nÆ°á»›c, làm cho sá»± vận hành của mặt hàng xăng dầu Ä‘áng lẽ là Ä‘Æ¡n giản thì hoá ra phức tạp và rắc rối.

Má»™t lít xăng Ä‘ang phải gánh quá nhiều mục tiêu. (Ảnh: Phạm Huyền)

Theo vị quan chức này, Ä‘ã đến lúc nên nhìn nhận lại quan niệm về mặt hàng xăng dầu. Ngược vá»›i tuyên bố của Cục quản lý giá, vị chuyên gia này nói, không nhất thiết lúc nào, xăng dầu cÅ©ng cần phải bình ổn.

Má»™t mặt hàng chỉ cần bình ổn giá khi có biến Ä‘á»™ng bất thường trên thị trường. Ví dụ nhÆ° năm 2008, trong 1 Ä‘êm, giá Ä‘ã tăng vài chục USD/thùng hay rÆ¡i tá»± do, giảm sâu, hoặc biểu hiện thứ 2 là sá»± mất cân đối về cung- cầu.

Khi Ä‘ó, thị trường này má»›i cần sá»± can thiệp của Nhà nÆ°á»›c bằng các văn bản hành chính mang tính áp đặt.

Còn hiện nay, các phiên giao dịch giá xăng dầu thành phẩm trên thế giá»›i tăng giảm đều đặn, nhịp nhàng trong vòng vài chục xu đến vài Ä‘ôla má»—i phiên. Đây là thời Ä‘iểm thị trường Ä‘ang ổn định chứ không có dấu hiệu bất thường. Do Ä‘ó, không cần thiết phải bình ổn giá xăng dầu.

Các doanh nghiệp xăng dầu cÅ©ng đồng tình quan Ä‘iểm này. Sá»± Ä‘iều tiết của Nhà nÆ°á»›c là cần thiết đối vá»›i má»™t quốc gia mà nguồn thu từ xăng dầu chiếm tá»›i hÆ¡n 10% cân đối ngân sách. Vấn đề là Nhà nÆ°á»›c cần can thiệp lúc nào, mức Ä‘á»™ nào là hợp lý.

Trong Ä‘iều kiện bình thường ổn định nhÆ° hiện nay thì thá»±c sá»±, Nhà nÆ°á»›c phải để thị trường xăng dầu trong nÆ°á»›c phản ánh Ä‘úng xu thế của thế giá»›i, để cho doanh nghiệp đầu mối vận hành giá bán trên cÆ¡ sở má»™t mức thu ngân sách ổn định.

Liệu rằng, sá»± ra đời tá»›i Ä‘ây của Nghị định má»›i về kinh doanh xăng dầu sẽ giải quyết được những bất hợp lý trên?

Theo nhÆ° Liên Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng - Tài chính nói thì việc hình thành công thức tính giá theo dá»± thảo Nghị định này minh bạch hoá quá trình vận hành giá xăng dầu.

Tuy nhiên, đại diện của Petrolimex Ä‘ã “cảnh báo”: bản thân công thức này không có gì má»›i mà chỉ là sá»± công bố chính thức bằng Nghị định. Nếu kỳ vọng có sá»± Ä‘á»™t phá về kinh doanh xăng dầu theo cÆ¡ chế thị trường mà chỉ xuất phát từ má»™t công thức là Ä‘iều không thể.

Các doanh nghiệp này cho rằng, còn qui định, còn những công thức nhÆ° vậy thì sẽ không bao giờ là thị trường.

Vấn đề Ä‘á»™t phá cho thị trường xăng dầu phải là từ tÆ° duy của nhà quản lý, phải xác định và lá»±a chọn má»™t mục tiêu cao nhất để Ä‘iều hành thị trường, nhất là không biến các tình huống bình thường thành bất thường.

Lấy lại bài học thị trường hoá của mặt hàng gạo trÆ°á»›c kia, cÅ©ng Ä‘ã có nhiều ý kiến lo ngại khi buông mặt hàng này ra, Việt Nam sẽ Ä‘ói vì thiếu lÆ°Æ¡ng thá»±c. Rốt cục, mặt hàng này Ä‘ã vận hành má»™t cách suôn sẻ và rất thị trường.

vietnamnet