Ngày 25-10, Bá»™ Tài chính Ä‘ã ra má»™t thông cáo về việc tại sao xăng dầu thế giá»›i giảm mà trong nÆ°á»›c thì không? Ngoài Ä‘iểm má»›i là Bá»™ lần đầu tiên ra thông cáo cho biết lý do vì sao chÆ°a giảm giá, thì câu hỏi này vốn rất quen thuá»™c, và câu trả lời cÅ©ng quen thuá»™c không kém. Thá»±c tế này khiến nhiều người hiểu rằng: cuá»™c cách mạng trong việc Ä‘iều hành xăng dầu, bÆ°á»›c má»™t bÆ°á»›c dài từ “nhá nhem” sang hẳn vùng ánh sáng minh bạch, mà họ tưởng là Ä‘ã, hóa ra vẫn chÆ°a chính thức diá»…n ra.

Nghiêm, nhÆ°ng chÆ°a nghiêm cho… trót?!

Tại thông cáo này, Bá»™ Tài chính cho biết dù hiện nay có má»™t số thông tin cho rằng giá xăng dầu trên thị trường thế giá»›i giảm; vì vậy cần xem xét Ä‘iều chỉnh giảm giá trong nÆ°á»›c, tuy nhiên căn cứ theo quy định tại Nghị định 84/2009/NĐ-CP ngày 15/10/2009 của Chính phủ, thì hiện chÆ°a thể giảm giá. Theo tính toán, khi chÆ°a cắt 1 đồng lãi nào cho doanh nghiệp (DN), xăng vẫn lá»— 287 đồng, dầu diesel lãi 318, dầu hỏa lãi 244 đồng và dầu mazut lãi 81 đồng. Nếu cắt đủ lợi nhuận định mức là 300 đồng cho DN, thì mặt hàng nào cÅ©ng lá»—, chỉ trừ diesel còn lãi được 18 đồng. Bởi vậy, Bá»™ Tài chính cho biết không thể giảm giá xăng dầu, và “thông tin giảm giá trong tình hình hiện nay Ä‘ã không phản ánh Ä‘úng, đầy đủ bản chất của sá»± việc, gây hiểu lầm đối vá»›i bạn đọc và người dân”.

Dù vậy, không phải vô cá»› mà dÆ° luận bá»—ng dÆ°ng sinh ra. Nó có nguyên nhân từ việc cả giá dầu thô trên thị trường thế giá»›i và giá xăng dầu thành phẩm trên thị trường Singapore trong ná»­a đầu tháng 10 đều có tín hiệu giảm. Nếu nói về tính thời Ä‘iểm, trong tháng có những ngày dầu thô chỉ còn 75,67 USD/thùng - mức thấp nhất kể từ tháng 10-2010 đến nay (ngày 4-10), và giá xăng dầu thành phẩm tại thị trường Singapore là 113,85 USD/thùng, giảm trên 8 USD so vá»›i ngày 26-8 (thời Ä‘iểm Bá»™ Tài chính quyết định giảm 500 đồng/lít đối vá»›i xăng và 300 đồng/lít đối vá»›i dầu diesel). 

Theo tính toán giá cÆ¡ sở ngay tại thời Ä‘iểm Ä‘ó, DN Ä‘ang lãi khoảng 960 đồng/lít xăng. Nếu xét dài hÆ¡i hÆ¡n, thì bản tin thị trường của chính Tổng Công ty Xăng dầu Việt Nam (Petrolimex) cho biết: Bình quân ná»­a đầu tháng 10, giá xăng RON 92 là 118,85 USD/thùng, giảm 4,45%; dầu hỏa là 119,46 USD/thùng, giảm 4,6%; dầu DO là 119,11 USD/thùng, giảm 5,68%... Người dân kêu không phải không có lý. Vậy tại sao không giảm giá được? Câu trả lời vẫn muôn thuở là do tính bình quân 30 ngày DN vẫn Ä‘ang lá»—. Sau cuá»™c há»™i nghị lá»›n nhất, gay gắt nhất, nhiều hành Ä‘á»™ng nhất từ trÆ°á»›c đến nay về xăng dầu diá»…n ra vào ngày 20-9, ai Ä‘ó kỳ vọng vào cái gì má»›i mẻ hẳn sẽ thấy buồn, vì hóa ra cách tính giá cÆ¡ sở vẫn cÅ©, cách giải thích cÅ©ng cÅ© và tất nhiên kết quả chẳng thể má»›i.

Nhìn từ sá»± kiện này, bá»—ng dÆ°ng hành Ä‘á»™ng được ca ngợi của Bá»™ trưởng Bá»™ Tài chính VÆ°Æ¡ng Đình Huệ, ngòi nổ cho cuá»™c tranh cãi gay gắt sau Ä‘ó – quyết định giảm giá xăng dầu vào ngày 26-8 trở nên… khó hiểu. Bởi nếu căn cứ vào giá cÆ¡ sở, thì thời Ä‘iểm Ä‘ó cÅ©ng chẳng đủ cÆ¡ sở để mà giảm giá. Cụ thể, Petrolimex cho biết lúc Ä‘ó họ chỉ lãi 122 đồng/lít xăng, dầu diesel lãi cao hÆ¡n là 441 đồng/lít, trong khi Bá»™ Tài chính lại quyết định giảm giá xăng đến 500 đồng, còn dầu lại chỉ giảm có 300 đồng?! Nếu không căn cứ vào giá này, nhÆ° ngày 20-9, chính Bá»™ trưởng VÆ°Æ¡ng Đình Huệ Ä‘ã “bóc trần” DN bằng cách cho biết, tính toán theo số liệu cập nhật của Hải quan, DN Ä‘ang lãi đến 1.080 đồng/lít xăng, cao gấp 8,85 lần con số mà họ công bố, khiến Bá»™ có căn cứ vững vàng mà quyết định giảm giá; thì không hiểu tại sao hiện cách tính Ä‘ó lại không được áp dụng? Không lẽ, Hải quan sai hay Bá»™ trưởng Ä‘ôi khi cÅ©ng… chÆ°a Ä‘úng?!

Đ㠓bắt bệnh”, cần “trị bệnh”

Về Ä‘iều này, nhiều nhà kinh tế Ä‘ã chỉ ra rằng chu kỳ 30 ngày là bất hợp lý, khiến giá xăng dầu trong nÆ°á»›c bị lá»—i thời và lệch pha vá»›i giá thế giá»›i. Minh chứng là lần Ä‘iều chỉnh giảm giá trong nÆ°á»›c gần Ä‘ây nhất vào ngày 10-10 đối vá»›i dầu diesel và dầu hỏa lại trá»› trêu trùng vào thời giá dầu thô thế giá»›i tăng cao. 1 tuần trÆ°á»›c Ä‘ó giá thế giá»›i xuống thấp thì trong nÆ°á»›c lại chÆ°a đủ Ä‘iều kiện giảm. Chuyên gia kinh tế Nguyá»…n Thị Hiền cùng má»™t số chuyên gia khác đều cho rằng nên quay lại tinh thần của Nghị định 84, Ä‘iều chỉnh giá theo chu kỳ 10 ngày.

TS Nguyá»…n Minh Phong
 

Sau cuá»™c há»™i thảo ngày 20-9, những “căn bệnh” của thị trường xăng dầu vốn được biết đến từ trÆ°á»›c, và thậm chí những gì chÆ°a được biết cÅ©ng hé lá»™ phần nào. Đó là vấn đề Ä‘á»™c quyền, Ä‘ó là sá»± thiếu minh bạch thông tin. Và Ä‘áng buồn hÆ¡n, Ä‘ó là cÆ¡ chế và những văn bản Ä‘iều hành thiếu rõ ràng. Trong mắt người dân, DN hiện lên trong má»™t hình hài không đẹp về sá»± nhập nhèm lá»— - lãi. Tuy nhiên, sẽ là quá lãng mạn nếu đặt kỳ vọng DN sẽ ngày nào Ä‘ó phản bá»™i lại bản chất tìm kiếm lợi nhuận của mình. Bởi vậy má»›i cần đến Nhà nÆ°á»›c, vá»›i những “vòng kim cô” kiềm tỏa. Để DN chÆ¡i trong cuá»™c chÆ¡i mình đặt ra luật, mình làm giám sát trận đấu, mình làm trọng tài mà cuối cùng thủng lÆ°á»›i, lại phải nọc DN ra hỏi “chú lừa anh cách nào”, thì lá»—i thuá»™c về ai? Nhà nÆ°á»›c có Hải quan, Kiểm toán, Quản lý trị trường… để giám sát hoạt Ä‘á»™ng của DN, nhÆ°ng các cuá»™c thanh, kiểm tra chÆ°a từng công bố được 1 vi phạm cụ thể nào.

Đến nhÆ° năm ngoái, Bá»™ Tài chính kết luận rằng Petrolimex sá»­ dụng sai 1.200 tá»· đồng quÄ© bình ổn xăng dầu, nhÆ°ng DN kiên quyết không nhận và Bá»™ cÅ©ng Ä‘ành thôi. Kết quả kiểm toán quÄ© bình ổn xăng dầu năm 2009 - 2010 cÅ©ng cho thấy, DN có ông trích thừa, ông trích thiếu quÄ© bình ổn nhặng xị, nhÆ°ng chả xá»­ lý được vì hóa ra lá»—i lại thuá»™c về cái ông ra văn bản. 

Cụ thể, năm 2009, 10 doanh nhiệp đầu mối kinh doanh xăng dầu Ä‘ã trích thừa gần 36 tá»· đồng, trong Ä‘ó Petrolimex trích thiếu 108 triệu đồng, Saigon Petro trích thừa 8,050 tá»· đồng, Petro Mekong trích thừa 52,393 tá»· đồng, PMT trích thiếu 10,085 tá»· đồng, Petec trích thiếu 14,277 tá»· đồng. Sang năm 2010, các DN lại trích thiếu mất hÆ¡n 22 tá»· đồng, trong Ä‘ó Petrolimex trích thiếu hÆ¡n 27 tá»· đồng, Tổng Công ty xăng dầu Quân Ä‘á»™i trích thiếu 3,301 tá»· đồng, Petec trích thừa 10,320 tá»· đồng, PMT trích thừa 1,886 tá»· đồng, Công ty TNHH MTV Xăng dầu Hàng không trích thiếu 83 triệu đồng. Kiểm toán kết luận, các DN Ä‘ã làm theo các Thông tÆ° và Công văn hÆ°á»›ng dẫn, tuy nhiên má»™t số văn bản hưỡng dẫn của Tổ Giám sát liên Bá»™ không rõ ràng, cụ thể, làm cho má»™t số DN không hiểu Ä‘úng tinh thần của văn bản, nên Ä‘ã trích sai so vá»›i qui định.

Tìm thuốc và lá»— thủng Ä‘iều hành xăng dầu

Cách tính giá cÆ¡ sở là Bá»™ Tài chính đề ra để làm cÆ¡ sở Ä‘iều hành giá, nhÆ°ng chính Bá»™ Tài chính lại không Ä‘iều hành theo giá này. Rồi sau Ä‘ó lại còn phát sinh “giá thá»±c” của DN, thế hóa ra giá cÆ¡ sở là giá “giả”? Nói ra những Ä‘iều này để thấy rằng, cốt lõi của vấn đề chính là cách Ä‘iều hành. Sá»­a đổi nó làm sao cho Ä‘úng, cho trúng là vấn đề của các cÆ¡ quan quản lý Nhà nÆ°á»›c. 

Bá»™ trưởng Bá»™ Tài chính VÆ°Æ¡ng Đình Huệ Ä‘ã từng Ä‘anh thép tuyên bố rằng: Nếu cần công bố sai phạm, ông sẽ công bố. Ông cÅ©ng Ä‘ã hành Ä‘á»™ng quyết liệt bằng cách lập tức cá»­ 3 Ä‘oàn công tác kiểm tra các DN kinh doanh xăng dầu đầu mối và sẽ công khai kết quả. Ông cÅ©ng Ä‘ã khẳng định thiếu và nhiá»…u loạn thông tin sẽ “giết chết” các quyết định quản lý, nên sẽ yêu cầu Tổng cục Hải quan cung cấp giá thá»±c tế của từng đầu mối xăng dầu từ đầu năm đến nay. Hải quan sẽ phải 10 ngày cập nhật giá 1 lần, 30 ngày thì báo cáo trá»±c tiếp cho Bá»™ trưởng. Bằng việc chủ trì há»™i thảo ngày 20-9 ông cÅ©ng cho thấy quyết tâm tìm “thuốc” vá những lá»— hổng Ä‘iều hành xăng dầu - mặt hàng “nóng” nhất nhì hiện nay. Vấn đề người dân chờ đợi là kết quả hi vọng sẽ có trong thời gian gần, để không phải suốt ngày đặt Ä‘i đặt lại những câu hỏi cÅ©.

PGS. TS Ngô Trí Long
 

Vài vấn đề bất hợp lý của văn bản Ä‘iều hành theo kết luận của Kiểm toán Nhà nÆ°á»›c:

- Công văn 156/CQLG-TLSX ngày 14/7/2009 “Về việc Ä‘iều hành các giải pháp tài chính và giá xăng, dầu hiện nay” của Cục Quản lý giá - Bá»™ Tài chính tại Ä‘iểm 2 có ghi: “Thá»±c hiện trích quỹ BOG đối vá»›i những chủng loại xăng, dầu khi có Ä‘iều kiện (có lãi) nhằm bình ổn giá xăng dầu trong nÆ°á»›c khi giá thế giá»›i tăng trở lại”. Má»™t số DN căn cứ vào công văn này để triển khai thá»±c hiện trích lập quÄ© khi có lãi và không trích lập quÄ© khi kinh doanh lá»—. Sau Ä‘ó, tổ giám sát lại có tiếp 2 công văn khác vào ngày 15/12/2009 và 10/11/2010 chỉ đạo các DN trích lập theo thông tÆ° 234, tức là lá»— cÅ©ng trích, làm DN lúng túng.

- Thông tÆ° số 234/2009/TT-BTC ngày 9/12/2009 của Bá»™ Tài chính tại Ä‘iều 2 qui định: Thông tÆ° này không áp dụng đối vá»›i: ThÆ°Æ¡ng nhân được phép nhập khẩu, sản xuất và pha chế các loại xăng dầu chuyên dùng cho nhu cầu riêng của mình, không bán ra thị trường theo qui định của pháp luật…”, thá»±c chất hÆ°á»›ng dẫn này chỉ không cho phép trích và sá»­ dụng quÄ© bình ổn đối vá»›i lượng xăng dầu là nguyên liệu đầu vào để sản xuất xăng dầu thành phẩm. Còn đối vá»›i lượng xăng dầu thành phẩm bán cho các hoạt Ä‘á»™ng khác của má»™t DN vẫn được trích và sá»­ dụng QuÄ© BOG xăng dầu.

Công thức tính giá cÆ¡ sở hiện nay: Thuế nhập khẩu xăng, mazut 0%; dầu hỏa, diesel 5%; thuế tiêu thụ đặc biệt và VAT 10%; trích Quỹ BOG xăng dầu 300 đồng/lít; chi phí lÆ°u thông bán lẻ đối vá»›i xăng, diesel, dầu hỏa là 600 đồng/lít; chi phí lÆ°u thông bán buôn đối vá»›i mazut là 400 đồng/kg, lợi nhuận định mức tối Ä‘a là 300 đồng/lít/kg; phí xăng dầu theo quy định hiện hành (1.000 đồng/lít).

TS Nguyá»…n Minh Phong: Cần xác lập lại giá cÆ¡ sở. Cách tính hiện giờ rất rối rắm, mâu thuẫn và không tường minh. Giá cÆ¡ sở phải là giá tối thiểu, chi phí khách quan hoàn toàn, không nên bao gồm cả lợi nhuận định mức 300 đồng/lít xăng dầu. Cần chia làm 3 loại: giá gốc, phần thu của DN, phần của Nhà nÆ°á»›c rất rõ ràng để ai cÅ©ng có thể nhìn thấy và hiểu được.

PGS. TS Ngô Trí Long: Cần nghiên cứu lại nguồn hình thành và cÆ¡ chế quản lý quÄ© bình ổn xăng dầu. NhÆ° hiện tại là không công bằng cho lắm. Tại sao chỉ có người dân góp, mà DN không góp 1 phần? Thêm nữa “tiền trong nhà phải để chá»­a, ra ngoài cá»­a phải để đẻ”, lợi nhuận từ hàng nghìn tá»· mà DN trích quÄ© hiện ở Ä‘âu?

TSKH Nguyá»…n Thị Hiền (người ngồi bên tay trái)
 

TSKH Nguyá»…n Thị Hiền: Kiểm toán có phải lúc nào cÅ©ng làm được Ä‘âu. Muốn kiểm toán, Chính phủ phải bỏ tiền, phải có chuyên gia. Vậy nên Ä‘Æ°a ra cÆ¡ chế để đỡ phải tốn công kiểm tra, kiểm soát. Chính phủ cứ phải có má»™t bá»™ phận Ä‘i kè kè để dắt tay chỉ lối là không nên.

Kết luận của Kiểm toán Nhà nÆ°á»›c: QuÄ© bình ổn vẫn còn tồn tại má»™t số nhược Ä‘iểm nhÆ° dá»… phát sinh rủi ro, không tách được số lãi do số dÆ° QuÄ© BOG khi chÆ°a sá»­ dụng mang lại. Bên cạnh Ä‘ó, việc để quỹ tại doanh nghiệp có những hạn chế về tính minh bạch, dá»… bị doanh nghiệp lạm dụng để sá»­ dụng vào mục Ä‘ích khác, rủi ro đối vá»›i quỹ cao mà không có biện pháp phòng ngừa.

Nguồn tin: ANTĐ