Việc  tăng, giảm giá xăng dầu trong nÆ°á»›c theo diá»…n biến giá thế giá»›i không còn xa lạ vá»›i doanh nghiệp (DN), cÅ©ng không bất ngờ vá»›i người dân. Tuy nhiên, thá»±c tế vừa qua cho thấy xung quanh việc Ä‘iều hành giá xăng dầu còn rất nhiều bất cập.

Từ việc thẩm định lá»— lãi của DN kinh doanh xăng dầu đến hiện tượng mặt hàng này khi tăng giá thì rất "kịp thời", khi giảm giá lại quá chậm gây nên nhiều bức xức trong dÆ° luận. Diá»…n biến quanh việc Ä‘iều hành giá xăng, dầu thời gian qua Ä‘ã khiến người tiêu dùng (NTD) đặt câu hỏi: Phải chăng việc Ä‘iều hành giá xăng dầu còn lúng túng? Bao giờ giá xăng dầu má»›i được Ä‘iều hành má»™t cách hợp lý theo diá»…n biến thị trường và không gây tác Ä‘á»™ng quá lá»›n đến sản xuất, kinh doanh cÅ©ng nhÆ° đời sống của người dân?

Có quỹ bình ổn, nhÆ°ng thiếu… tiền

TrÆ°á»›c những diá»…n biến má»›i trên thị trường xăng, dầu thế giá»›i, đầu tháng 6-2009, Thủ tÆ°á»›ng Chính phủ Ä‘ã có kết luận về việc Ä‘iều hành giá xăng dầu; giao Bá»™ Tài chính phối hợp vá»›i Bá»™ Công thÆ°Æ¡ng căn cứ giá xăng dầu thế giá»›i để tiếp tục Ä‘iều chỉnh giá bán xăng, dầu trong nÆ°á»›c theo nguyên tắc thị trường, nhÆ°ng không gây tác Ä‘á»™ng ảnh hưởng lá»›n đến sản xuất và đời sống của người dân. Ngày 10-6, giá bán lẻ xăng, dầu trong nÆ°á»›c lại tăng thêm 1.000 đồng/lít, trong khi cách Ä‘ó mấy hôm thông tin trên các báo là xăng chÆ°a tăng giá. Tuy nhiên, vá»›i NTD dù giá xăng cao hay thấp vẫn phải mua để chạy xe. Miá»…n là giá xăng, dầu được quản lý công bằng, không có tình trạng giá xăng lúc tăng rất nhanh, nhÆ°ng lúc giảm lại quá chậm...

Đợt tăng giá xăng này còn tạo ra nhiều luồng ý kiến phản ứng, bởi mức tăng vượt quá quy định trong Thông tÆ° 56/2009 của Bá»™ Tài chính. Theo Điều 5 của Thông tÆ° này, DN được quyền Ä‘iều chỉnh giá bán sau khi thá»±c hiện đăng ký giá, mức Ä‘iều chỉnh tối Ä‘a cho từng lần không quá 500 đồng/lít. Giải thích việc giá xăng tăng 1.000 đồng/lít, ông Nguyá»…n Tiến Thỏa, Cục trưởng Cục Quản lý giá, Bá»™ Tài chính cho biết, quy định chỉ tăng giá xăng, dầu không quá 500 đồng/lít, áp dụng trong trường hợp Ä‘ã có Quỹ bình ổn giá xăng dầu. NhÆ°ng đến nay Quỹ này vẫn chÆ°a vận hành, bởi mặt hàng xăng chÆ°a thu được đồng nào. Vá»›i mặt hàng dầu, vốn trích quỹ má»›i được hÆ¡n 80 tá»· đồng, chÆ°a đủ bù lá»— và bình ổn giá xăng, dầu. Thời gian qua, Bá»™ Tài chính Ä‘ã nhiều lần từ chối đề xuất tăng giá xăng, dầu và yêu cầu DN kinh doanh xăng, dầu tiết giảm chi phí. Bá»™ cÅ©ng áp dụng các phÆ°Æ¡ng án giảm thuế, chÆ°a trích quỹ bình ổn giá xăng dầu... để há»— trợ giảm lá»— cho DN. Tuy nhiên, nếu so vá»›i bình quân giá xăng, dầu nhập khẩu hồi tháng 4-2009 vá»›i giá xăng, dầu trong khoảng 30 ngày gần Ä‘ây, thì giá xăng nhập khẩu Ä‘ã tăng tÆ°Æ¡ng ứng 16,9%; giá dầu hỏa tăng 12,4%, giá dầu ma-dút tăng 24%. Vá»›i mức tăng cao nhÆ° vậy, các DN đều lá»— hÆ¡n 1.000 đồng/lít vá»›i các mặt hàng xăng dầu. Lần tăng giá này, DN cÅ©ng chỉ hòa vốn...

Xung quanh việc lập và sá»­ dụng Quỹ bình ổn xăng dầu, Tiến sÄ© (TS) Nguyá»…n Minh Phong, Viện Nghiên cứu kinh tế - xã há»™i Hà Ná»™i cho biết, những năm 1986-1992, mô hình quỹ bình ổn giá cho hÆ¡n 10 mặt hàng thiết yếu Ä‘ã được Nhà nÆ°á»›c thá»±c hiện thành công. Tuy nhiên, quỹ này có chức năng bình ổn mặt bằng giá nói chung và nguồn vốn trích quỹ lấy từ ngân sách nhà nÆ°á»›c. Quỹ Ä‘ã làm rất tốt chức năng bình ổn giá, bởi khi mặt hàng này bị lá»— sẽ lấy lãi của mặt hàng kia bù lại. Quỹ bình ổn xăng dầu hiện nay có hai Ä‘iều bất cập. Thứ nhất, quỹ chỉ thá»±c hiện bình ổn má»™t mặt hàng, thứ hai là nguồn vốn trích cho quỹ lấy từ lãi kinh doanh của DN. NhÆ° vậy, nếu DN báo cáo lá»—, coi nhÆ° không có tiền trích quỹ. Trong khi Ä‘ó, báo cáo lá»—, lãi là do DN tá»± thông báo chứ chÆ°a có Ä‘Æ¡n vị kiểm toán nào xác nhận.

Để bình ổn giá xăng: Cần cạnh tranh lành mạnh 

Theo TS Nguyá»…n Minh Phong, bất cập nảy sinh xung quanh việc Ä‘iều hành giá là do việc cung ứng xăng, dầu vẫn chÆ°a hoàn toàn theo nguyên tắc thị trường. Hiện nay, việc cung ứng mặt hàng thiết yếu này vẫn do má»™t số DN lá»›n chi phối. NhÆ° vậy, giá xăng, dầu sẽ rất dá»… do những DN này thỏa thuận. Chính vì cung ứng xăng dầu chÆ°a thá»±c sá»± cạnh tranh theo nguyên tắc thị trường nên Nhà nÆ°á»›c phải lập cÆ¡ quan giám sát và Ä‘iều hành giá. Thêm vào Ä‘ó, Quỹ bình ổn xăng, dầu lấy nguồn trích quỹ từ lãi của DN, nghÄ©a là yêu cầu DN lấy tiền của chính DN để bình ổn giá hàng hóa của DN, là Ä‘iểm chÆ°a hợp lý. Để giải quyết những bất cập xung quanh việc Ä‘iều hành giá xăng, dầu, TS Nguyá»…n Minh Phong cho rằng, nên cho phép tÆ° nhân và DN nÆ°á»›c ngoài cùng tham gia cung ứng mặt hàng này để bảo đảm tính cạnh tranh theo nguyên tắc thị trường. Cạnh tranh lành mạnh sẽ khiến các DN giữ giá xăng, dầu ở mức hợp lý...

Má»™t khi những bất cập xung quanh việc Ä‘iều hành giá xăng, dầu chÆ°a được giải quyết, chịu thiệt thòi lá»›n nhất là NTD. Nhận xét về diá»…n biến giá cả thị trường sau khi tăng giá xăng, dầu, TS VÅ© Đình Ánh - Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường - giá cả (Bá»™ Tài chính) cho rằng, chÆ°a thể dá»± báo chính xác được giá các mặt hàng, dịch vụ khác có tăng không, nhÆ°ng thông thường sau má»—i lần tăng giá xăng sẽ có má»™t vòng xoáy tăng giá ăn theo. Viện Nghiên cứu thị trường - giá cả Ä‘ang khảo sát tác Ä‘á»™ng của việc tăng giá các mặt hàng (trong Ä‘ó có xăng, dầu) đến thu nhập, tiêu dùng của người dân. Đây sẽ là má»™t trong những căn cứ để cÆ¡ quan chức năng đề xuất những phÆ°Æ¡ng án Ä‘iều hành giá hợp lý. Trong khi chờ  má»™t phÆ°Æ¡ng án Ä‘iều hành giá linh hoạt vá»›i mặt hàng xăng, dầu, người dân vẫn phải "thắt lÆ°ng buá»™c bụng" để trụ vững trÆ°á»›c những đợt tăng giá má»›i.

( Hà Ná»™i má»›i )