LTS: TrÆ°á»›c nhu cầu tìm hiểu ngày càng nhiều hÆ¡n về nền kinh tế Trung Quốc vá»›i tÆ° cách má»™t lá»±c lượng toàn cầu má»›i, đồng thời là má»™t nÆ°á»›c láng giềng có liên quan mật thiết đến quyền lợi và rủi ro kinh tế của Việt Nam, trung tâm Nghiên cứu kinh tế và chính sách (VEPR) – đại học Quốc gia Hà Ná»™i Ä‘ã thành lập chÆ°Æ¡ng trình Nghiên cứu kinh tế Trung Quốc (VCES). Ngày 22.8.2012, VCES Ä‘ã tổ chức há»™i thảo “Trung Quốc: những thách thức đối vá»›i mô hình tăng trưởng kinh tế hiện nay” tại Hà Ná»™i. Chúng tôi xin giá»›i thiệu má»™t phần tham luận liên quan đến vấn đề an ninh năng lượng của Trung Quốc, do giám đốc chÆ°Æ¡ng trình, TS Phạm Sỹ Thành trình bày.

Khai thác, sản xuất và tiêu thụ dầu của Trung Quốc (1965 – 2011)

Theo báo cáo Triển vọng năng lượng thế giá»›i 2030 của BP (1.2012), đến năm 2030, Trung Quốc sẽ trở thành quốc gia tiêu thụ năng lượng lá»›n nhất thế giá»›i. Trong khi Ä‘ó, theo Ä‘ánh giá của cÆ¡ quan Năng lượng quốc tế (IEA) Ä‘Æ°a ra năm 2007, Trung Quốc sẽ vượt Mỹ để trở thành quốc gia tiêu thụ năng lượng nhiều nhất thế giá»›i không lâu sau năm 2010. Những Ä‘ánh giá này hoàn toàn có cÆ¡ sở (dù thời gian để trở thành hiện thá»±c có khác nhau) khi chúng ta theo dõi mức Ä‘á»™ tăng chóng vánh về tiêu thụ năng lượng của Trung Quốc, kể từ khi nÆ°á»›c này tiến hành cải cách mở cá»­a năm 1978. So vá»›i các nÆ°á»›c khác trong BRICS (tổ chức của các nÆ°á»›c có nền kinh tế má»›i nổi), mức Ä‘á»™ tiêu thụ năng lượng sÆ¡ cấp của Trung Quốc Ä‘ã tăng từ 522 triệu tấn dầu quy đổi (mtoe) (năm 1985) lên 2,61 tỉ tấn dầu quy đổi (năm 2011). Trong khi, quốc gia có quy mô dân số tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng là Ấn Độ chỉ tiêu thụ hết 559 mtoe vào năm 2011 (tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng mức tiêu thụ của Trung Quốc năm 1985). Trung Quốc hiện Ä‘ã vượt Nhật Bản để trở thành quốc gia tiêu thụ dầu mỏ lá»›n thứ hai trên thế giá»›i (vá»›i mức Ä‘á»™ tiêu thụ gần 10 triệu thùng/ngày). Vá»›i tốc Ä‘á»™ tiêu thụ năng lượng nhÆ° vậy, Trung Quốc sẽ gặp phải những vấn đề an ninh năng lượng gì khi dân số sẽ tăng lên và nhu cầu tiêu thụ năng lượng trong nÆ°á»›c tăng cùng vá»›i tá»· lệ tăng trưởng kinh tế?

Thách thức đầu tiên đối vá»›i Trung Quốc trong việc đảm bảo an ninh năng lượng là phải cải thiện hiệu quả sá»­ dụng năng lượng. Cường Ä‘á»™ sá»­ dụng năng lượng (Energy Intensity – EI) được sá»­ dụng để Ä‘ánh giá mức Ä‘á»™ sá»­ dụng năng lượng có hiệu quả hay không. Số liệu về EI cho thấy, năm 2010, để có được 1 tỉ USD GDP, Trung Quốc phải tiêu hao 204 triệu tấn dầu, trong khi Ấn Độ và Brazil chỉ tiêu hao hết 117 triệu tấn, còn mức trung bình của thế giá»›i là 129 triệu tấn. Điều này có nghÄ©a là Trung Quốc tiêu thụ năng lượng lãng phí gần gấp Ä‘ôi so vá»›i hai nÆ°á»›c trên, và cao hÆ¡n 30% so vá»›i mức trung bình của thế giá»›i.

Tiếp tục phụ thuá»™c vào năng lượng than Ä‘á và trở thành quốc gia nhập siêu than sẽ làm tăng thêm những khó khăn trong việc giải quyết các vấn đề môi trường. Là quốc gia có trữ lượng than Ä‘á lá»›n thứ ba trên thế giá»›i (vá»›i trữ lượng Ä‘ã xác định của năm 2011 là 114,5 tỉ tấn), than Ä‘á là dạng năng lượng sÆ¡ cấp được tiêu thụ mạnh nhất ở Trung Quốc vá»›i 1,84 tỉ tấn vào năm 2011 (tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng 70% tổng mức tiêu thụ năng lượng sÆ¡ cấp trong nÆ°á»›c). Trung Quốc hiện là nÆ°á»›c xuất siêu than nhÆ°ng tình hình sẽ thay đổi khiến nÆ°á»›c này phải nhập siêu than vào năm 2030. Nguyên do là vì than Ä‘á là năng lượng sÆ¡ cấp chủ yếu được dùng để sản xuất Ä‘iện năng. Đặc biệt, khi giá dầu và gas thế giá»›i tăng mạnh từ năm 2000 đến nay, cùng vá»›i kỹ thuật khai thác than được cải thiện Ä‘ã làm tăng sản lượng khai thác. Trong khi Ä‘ó, Ä‘iện hạt nhân và thuá»· Ä‘iện chiếm chÆ°a đầy 8% tổng mức sản xuất năng lượng sÆ¡ cấp tại Trung Quốc. Nguyên nhân thứ hai là kết cấu tiêu thụ năng lượng của má»™t quốc gia thường ổn định trong má»™t thời gian dài. Chúng tôi cÅ©ng Æ°á»›c tính rằng đến năm 2030, tiêu thụ than Ä‘á vẫn chiếm tá»· trọng 55% – 65% tổng mức tiêu thụ năng lượng sÆ¡ cấp của Trung Quốc. Do tiêu thụ than Ä‘á tiếp tục tăng mạnh trong tÆ°Æ¡ng lai, Æ°á»›c tính đến 2030, má»—i năm Trung Quốc sẽ thải ra 12 tỉ tấn CO₂.

Thiếu hụt dầu mỏ của Trung Quốc trong tÆ°Æ¡ng lai sẽ trở nên trầm trọng hÆ¡n và mức Ä‘á»™ phụ thuá»™c vào nhập khẩu từ bên ngoài sẽ tăng mạnh. Năm 1993 là năm trung quốc chính thức nhập siêu về dầu mỏ. Kể từ Ä‘ó đến nay, mức Ä‘á»™ mất cân bằng giữa cung (supply) và cầu (demand) về dầu của Trung Quốc ngày càng bị ná»›i rá»™ng (biểu đồ).

Năm 2011, sản lượng khai thác dầu của Trung Quốc là 4,09 triệu thùng/ngày trong khi mức tiêu thụ là 9,76 triệu thùng/ngày. Điều Ä‘ó khiến Trung Quốc má»—i ngày phải nhập khẩu khoảng 5,7 triệu thùng. Theo Æ°á»›c lượng của chúng tôi, đến năm 2030, má»—i ngày Trung Quốc sẽ phải nhập khẩu 12,6 triệu thùng. Ước lượng về lượng dầu nhập khẩu năm 2030 của BP (1.2012) là 8 triệu thùng/ngày, của IEA (2007) là 13 triệu thùng/ngày. Vá»›i việc phải nhập khẩu dầu từ bên ngoài ngày càng nhiều nhằm Ä‘áp ứng nhu cầu trong nÆ°á»›c, thì mức Ä‘á»™ phụ thuá»™c vào nhập khẩu dầu mỏ (tính bằng tỉ trọng dầu nhập khẩu trên tổng mức tiêu thụ trong nÆ°á»›c) của Trung Quốc Ä‘ã tăng mạnh từ 6,7% (năm 1993), lên 55,2% (năm 2011), và có thể tăng lên 64,5% vào năm 2020.

Ngoài ra, việc phải nhập khẩu nhiều dầu mỏ hÆ¡n nữa cÅ©ng đặt kinh tế Trung Quốc trÆ°á»›c nhiều khó khăn hÆ¡n. TrÆ°á»›c hết, Ä‘ó là việc phải chi tiêu cho nhập khẩu dầu nhiều hÆ¡n. Số liệu về tá»· trọng chi tiêu để nhập khẩu dầu mỏ/GDP của Trung Quốc Ä‘ã tăng mạnh từ 1,55% GDP (năm 2000) lên 2,72% GDP (năm 2011); vá»›i giá trị nhập khẩu tăng từ 16,7 tỉ USD (2000) lên 196,6 tỉ USD (năm 2011) do (i) giá dầu biến Ä‘á»™ng mạnh ((tăng 65 USD) và (ii) lượng nhập khẩu tăng. Tiếp theo, việc tiêu thụ dầu mỏ nhiều hÆ¡n cÅ©ng đồng nghÄ©a vá»›i việc tăng trưởng kinh tế Trung Quốc sẽ chịu tác Ä‘á»™ng mạnh hÆ¡n khi giá dầu tăng cao. Tính toán của IMF (năm 2000) cho thấy giá dầu thô tăng 5 USD/thùng, sẽ làm GDP thá»±c tế của nÆ°á»›c Ä‘ang phát triển và nhập siêu dầu thô suy giảm 0,3%.

Phụ thuá»™c vào nguồn cung dầu từ Trung Đông Ä‘ã làm gia tăng các rủi ro. Năm 2011, Trung Quốc nhập khẩu từ Trung Đông 137,8 triệu tấn dầu (xấp xỉ 980 triệu thùng), chiếm 42% lượng dầu nhập khẩu từ bên ngoài. Số liệu thống kê cho thấy, trong các năm trÆ°á»›c gần 50% lượng dầu nhập khẩu của Trung Quốc đến từ các nÆ°á»›c Trung Đông – nhiều thứ hai trên thế giá»›i chỉ sau Nhật Bản, trong khi tá»· trọng này của Mỹ chỉ có khoảng 12 – 15%. Điều này khiến việc đảm bảo an ninh năng lượng dầu mỏ của Trung Quốc gặp phải thách thức lá»›n nếu khu vá»±c Trung Đông xảy ra những bất ổn. Để hạn chế Ä‘iều này, Trung Quốc Ä‘ã chuyển hÆ°á»›ng sang nhập khẩu dầu mỏ nhiều hÆ¡n từ Nga, vùng Trung Á, Nam Mỹ và Canada.

Nhìn chung, những thách thức đối vá»›i vấn đề an ninh năng lượng Ä‘òi hỏi Trung Quốc phải thay đổi mô hình tăng trưởng, chuyển sang tăng trưởng theo chiều sâu bằng cách nâng cao tá»· trọng ngành dịch vụ và giảm tá»· trọng ngành công nghiệp trong GDP (ngành sá»­ dụng đến 80% năng lượng cuối cùng ở Trung Quốc), nhằm giảm bá»›t mức Ä‘á»™ tăng trưởng về sá»­ dụng năng lượng. Bên cạnh Ä‘ó, Trung Quốc cÅ©ng phải đầu tÆ° nhiều hÆ¡n nữa cho việc thay đổi công nghệ nhằm nâng cao hiệu quả sá»­ dụng năng lượng, tránh lãng phí, giảm ô nhiá»…m. Ngoài ra, Trung Quốc cÅ©ng cần hình thành cÆ¡ chế hợp tác năng lượng ít gây xung Ä‘á»™t vá»›i các quốc gia và khu vá»±c khác, nhằm đạt được mục Ä‘ích Ä‘a dạng hoá và ổn định.

Nguồn tin: SGTT