Từ chá»— quy định chỉ có doanh nghiệp (DN) Nhà nÆ°á»›c có đăng ký kinh doanh xăng, dầu má»›i được Bá»™ ThÆ°Æ¡ng mại cấp phép kinh doanh xăng, dầu; về giá thì "áp dụng nguyên tắc giá bán xăng, dầu theo cÆ¡ chế thị trường, có sá»± quản lý của Nhà nÆ°á»›c" (Nghị định số 55/2007/NÐ - CP ngày 6-4-2007 của Chính phủ về kinh doanh xăng, dầu) tiến đến má»™t quy định áp dụng hiện hành tiến bá»™ hÆ¡n tại Nghị định số 84/2009/NÐ-CP ngày 15-10-2009: DN thuá»™c mọi thành phần kinh tế được thành lập theo quy định của pháp luật, trong giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh có đăng ký kinh doanh xăng, dầu được kinh doanh xăng, dầu; về giá Ä‘ã khẳng định là: Giá bán xăng, dầu được thá»±c hiện theo cÆ¡ chế thị trường, có sá»± quản lý của Nhà nÆ°á»›c; cách tính giá áp dụng thống nhất theo má»™t công thức tính giá chung do Nhà nÆ°á»›c quy định...

Các mối quan hệ "hữu cÆ¡" trong cÆ¡ chế nêu trên là: CÆ¡ chế thị trường Ä‘òi hỏi các thành phần kinh tế được hoạt Ä‘á»™ng trong môi trường tá»± do kinh doanh, tá»± do cạnh tranh (tá»± do trong khuôn khổ của pháp luật); để Ä‘iều tiết nền sản xuất xã há»™i, tạo Ä‘á»™ng lá»±c cho các DN hoạt Ä‘á»™ng có hiệu quả. Trong thời gian qua, cÆ¡ chế quản lý, Ä‘iều hành kinh doanh xăng, dầu theo Nghị định số 84/2009/NÐ-CP Ä‘ã có những tác dụng tích cá»±c, Ä‘áp ứng yêu cầu về Ä‘iều hành kinh doanh, nhÆ°ng đến nay nó Ä‘ã xuất hiện những bất cập, Ä‘ang tạo ra những lá»±c cản trong việc thá»±c hiện các nguyên tắc của thị trường:

Thứ nhất, môi trường pháp lý để DN thá»±c hiện tá»± do kinh doanh, tá»± do cạnh tranh bị hạn chế. Thị trường xăng, dầu hiện nay còn có những DN chiếm vị trí thống lÄ©nh thị trường (do lịch sá»­ để lại), luôn tiềm ẩn những hành vi lạm dụng vị trí thống lÄ©nh thị trường, hạn chế tính cạnh tranh. Trong chừng má»±c nào Ä‘ó Nghị định 84/2009/NÐ - CP Ä‘ã tạo ra những rào cản, hạn chế các thành phần kinh tế gia nhập thị trường kinh doanh xăng, dầu. Ðáng chú ý là việc quy định: Tổng đại lý chỉ được ký hợp đồng làm tổng đại lý cho má»™t thÆ°Æ¡ng nhân đầu mối, đại lý chỉ được ký hợp đồng làm đại lý bán lẻ xăng, dầu cho má»™t tổng đại lý hoặc má»™t thÆ°Æ¡ng nhân đầu mối và chỉ được mua bán xăng, dầu vá»›i các thÆ°Æ¡ng nhân trong hệ thống phân phối của mình để bán cho người tiêu dùng Ä‘ã "triệt tiêu" quyền của các tổng đại lý, đại lý được tá»± do lá»±a chọn các thÆ°Æ¡ng nhân đầu mối có Ä‘iều kiện cung ứng hàng tốt nhất và có giá cả hợp lý nhất. Quy định Ä‘ó không những chỉ hạn chế cạnh tranh mà còn tạo ra những "đặc quyền" cho DN đầu mối, kẽ hở cho việc đầu cÆ¡, găm hàng, ép buá»™c nhau trong mua bán, trong việc trả hoa hồng..., tạo ra những bất ổn của thị trường trong toàn hệ thống.

Thứ hai, "Ðá»™ mở" cho phép áp dụng các phÆ°Æ¡ng thức kinh doanh hạn chế, nên các phÆ°Æ¡ng thức kinh doanh vẫn mang nặng phÆ°Æ¡ng thức kinh doanh truyền thống: mua hàng theo chuyến, mua ngay bán ngay. Trong các quy định của nghị định chÆ°a quy định cÆ¡ chế tạo cho DN kinh doanh xăng, dầu tiếp cận vá»›i các phÆ°Æ¡ng thức kinh doanh hiện tại, nhÆ°: mua bán theo hợp đồng kỳ hạn, hợp đồng tÆ°Æ¡ng lai, "mua trÆ°á»›c, bán trÆ°á»›c" và các biện pháp phòng, chống rủi ro về giá cả; chủ Ä‘á»™ng và linh hoạt trong xác định giá, đặt giá vá»›i nhà cung ứng nÆ°á»›c ngoài và kiểm soát giá cả trong tÆ°Æ¡ng lai, hạn chế rủi ro biến Ä‘á»™ng giá, giúp ổn định lợi nhuận của DN.

Thứ ba, quy định giá bán xăng, dầu được thá»±c hiện theo cÆ¡ chế thị trường, nhÆ°ng quy định về công thức tính giá trong Ä‘iều hành lại chÆ°a phải là giá cả cạnh tranh. Mặt hàng xăng dầu, Nhà nÆ°á»›c không còn trá»±c tiếp quy định giá, nó được xác định là mặt hàng thuá»™c danh mục bình ổn và giá do DN quyết định. Tuy nhiên vá»›i hÆ°á»›ng dẫn về giá cÆ¡ sở để hình thành giá bán lẻ xăng, dầu thì về chất vẫn là giá do Nhà nÆ°á»›c khống chế. Ngoài những yếu tố cấu thành giá khách quan hoặc là từ giá thế giá»›i hoặc là từ quy định của Nhà nÆ°á»›c không phụ thuá»™c vào DN (nhÆ° giá CIF, tá»· giá ngoại tệ, các loại thuế, phí...) có hai yếu tố phải thuá»™c về quyết định của DN trên cÆ¡ sở tín hiệu thị trường thì Nhà nÆ°á»›c cÅ©ng quy định là: Chi phí kinh doanh và lợi nhuận trong kinh doanh xăng, dầu. Suy cho cùng DN không được quyền quyết định, do Ä‘ó quyền tá»± chủ, tá»± chịu trách nhiệm của DN không tồn tại trên thá»±c tế.

Thứ tÆ°, trách nhiệm của các thành tố tham gia thị trường chÆ°a được quy định mạch lạc, chỉ thấy trách nhiệm của DN, còn trách nhiệm Nhà nÆ°á»›c lo những gì cho DN khi yêu cầu doanh nghiệp phải thá»±c hiện nhiệm vụ bình ổn giá, khi không cho DN Ä‘iều chỉnh giá bằng giá cÆ¡ sở... cÅ©ng chÆ°a thật rõ; có khi Ä‘iều hành bằng mệnh lệnh hành chính.

Thứ năm, trách nhiệm trong việc công khai, minh bạch các thông tin về kinh doanh xăng, dầu chÆ°a được quy định rõ ràng, chÆ°a Ä‘Æ°a ra yêu cầu bắt buá»™c phải thá»±c hiện để tạo ra sá»± đồng thuận chung trong xã há»™i má»—i khi Ä‘iều chỉnh tăng giảm giá xăng, dầu.

Từ những Ä‘ánh giá, phân tích trên cho thấy, đến nay Nghị định số 84/2009/NÐ - CP về kinh doanh xăng, dầu cho thấy, vẫn còn tồn tại nhiều bất cập cần phải được nghiên cứu, sá»­a đổi để tạo cÆ¡ sở pháp lý cho kinh doanh xăng, dầu tiếp tục Ä‘i tá»›i lá»™ trình thị trường. Mục tiêu tổng quát của việc sá»­a đổi là tạo lập má»™t môi trường pháp lý công khai, minh bạch, bảo đảm việc kinh doanh xăng, dầu vận hành theo cÆ¡ chế thị trường có sá»± Ä‘iều tiết của Nhà nÆ°á»›c, việc sá»­a đổi cần tập trung theo hÆ°á»›ng:

Má»™t là, cùng vá»›i việc sắp xếp lại sản xuất, kinh doanh, tái cÆ¡ cấu DN giảm thiểu tình trạng thống lÄ©nh thị trường, cần xem xét các Ä‘iều kiện quy định về kinh doanh xăng, dầu (về kho tàng, cầu cảng, phÆ°Æ¡ng tiện vận chuyển, hệ thống phân phối...) để tạo Ä‘iều kiện cho nhiều thành phần kinh tế cùng gia nhập thị trường, cùng cạnh tranh. Mở rá»™ng các quan hệ mua bán giữa các đầu mối kinh doanh xăng, dầu vá»›i các Tổng đại lý, đại lý theo hÆ°á»›ng: Tổng đại lý được ký hợp đồng làm tổng đại lý cho ít nhất ba (3) thÆ°Æ¡ng nhân đầu mối; đại lý được ký hợp đồng làm đại lý bán lẻ xăng, dầu cho ít nhất ba (3) tổng đại lý hoặc ba thÆ°Æ¡ng nhân đầu mối.

Hai là, cần có quy định tạo cÆ¡ chế để DN Ä‘a dạng hóa các phÆ°Æ¡ng thức kinh doanh, các thÆ°Æ¡ng nhân đầu mối được quyền chủ Ä‘á»™ng thá»±c hiện các phÆ°Æ¡ng thức kinh doanh xăng, dầu phù hợp vá»›i thông lệ quốc tế và các quy định của pháp luật, chủ Ä‘á»™ng áp dụng các công cụ phòng ngừa rủi ro về giá, tá»· giá... phù hợp vá»›i Luật ThÆ°Æ¡ng mại.

Ba là, phải đổi má»›i quy định về tính giá, để bảo đảm có cạnh tranh về giá. TrÆ°á»›c tình hình biến Ä‘á»™ng giá cả thường xảy ra trong nền kinh tế thị trường, chúng ta phải làm quen để có giải pháp xá»­ lý thích hợp trên nguyên tắc Ä‘iều hòa, chia sẻ lợi ích giữa DN, người tiêu dùng và Nhà nÆ°á»›c, khắc phục cÆ¡ chế "thị trường ná»­a vời" nhÆ° quy định về công thức tính giá Ä‘i liền vá»›i quy định các mức chi phí tính giá hiện hành mà thá»±c chất  Nhà nÆ°á»›c vẫn khống chế giá tối Ä‘a. PhÆ°Æ¡ng thức đổi má»›i căn bản cần hÆ°á»›ng tá»›i là DN tá»± định giá nhÆ°ng Nhà nÆ°á»›c vẫn kiểm soát được. Cụ thể cần chuyển cho DN quyền chủ Ä‘á»™ng tính toán phÆ°Æ¡ng án và quy định giá bán theo tín hiệu của thị trường, theo nguyên tắc lấy gần bù xa. Quy chế này không chỉ tạo hành lang pháp lý cho các DN có đủ các căn cứ tính giá, phÆ°Æ¡ng pháp tính giá, quy định những loại chi phí nào được tính vào giá và loại chi phí nào không được tính vào giá... Là cÆ¡ sở để Nhà nÆ°á»›c có thể kiểm soát được các yếu tố hình thành giá khi có biến Ä‘á»™ng hoặc khi phát hiện DN tính giá không Ä‘úng. CÆ¡ chế này tạo ra môi trường cạnh tranh theo pháp luật, tạo lập tính tá»± chủ cho DN trong môi trường Ä‘iều tiết vÄ© mô của Nhà nÆ°á»›c để DN tá»± lá»±a chọn bạn hàng, thị trường, thời giảm nhập khẩu có lợi, tá»± chủ Ä‘á»™ng sá»­ dụng các công cụ phòng, chống rủi ro.

Tuy nhiên, trong Ä‘iều kiện hiện nay Nhà nÆ°á»›c vẫn phải hÆ°á»›ng dẫn công thức tính giá thì cần Ä‘i theo hÆ°á»›ng tất cả các yếu tố cấu thành giá phải là giá thị trường, gồm: giá nhập khẩu, chi phí vận chuyển, chi phí kinh doanh, lợi nhuận... Không quy định cụ thể định mức chi phí, lợi nhuận; giảm thời gian tính giá bình quân xuống 10 ngày phù hợp tần suất giữa hai lần Ä‘iều chỉnh giá để bám sát diá»…n biến giá thế giá»›i, giúp DN có ứng xá»­ phù hợp vá»›i biến Ä‘á»™ng của thị trường, giảm thiểu các nguy cÆ¡ gây sốc của giá thế giá»›i, tá»· giá, lãi suất... Không gắn thời gian tính giá theo thời gian dá»± trữ lÆ°u thông; các chi phí bắt buá»™c DN phải dá»± trữ lÆ°u thông cần phải có cÆ¡ chế xá»­ lý và Nhà nÆ°á»›c cÅ©ng phải chia sẻ trách nhiệm vá»›i DN. Nhà nÆ°á»›c tập trung sá»± kiểm soát về kinh doanh, về giá là chủ yếu đối vá»›i DN có thị phần lá»›n, DN có vị trí thống lÄ©nh thị trường và thá»±c hiện các biện pháp bình ổn giá khi giá của các loại hình DN này có biến Ä‘á»™ng gây bất lợi đến ổn định kinh tế vÄ© mô.

Bốn là, trách nhiệm và nghÄ©a vụ Ä‘iều tiết thị trường của Nhà nÆ°á»›c cần được quy định rõ ràng và cụ thể hÆ¡n.

Trong trường hợp giá cÆ¡ sở tăng cao hÆ¡n giá hiện hành, Nhà nÆ°á»›c yêu cầu DN chÆ°a Ä‘iều chỉnh giá thì xá»­ lý ra sao. Trong trường hợp cụ thể nào thì Nhà nÆ°á»›c công bố bằng văn bản phải áp dụng các biện pháp bình ổn giá và khi nào thì công bố bãi bỏ việc áp dụng các biện pháp bình ổn giá. Trường hợp bắt buá»™c DN phải dá»± trữ lÆ°u thông để bảo đảm an ninh năng lượng thì Nhà nÆ°á»›c có trách nhiệm gì há»— trợ DN, nhÆ° có chính sách tín dụng Æ°u Ä‘ãi cho các DN được giao thá»±c hiện nhiệm vụ dá»± trữ lÆ°u thông.

Năm là, cần có quy định buá»™c  các DN phải thá»±c hiện việc công khai, minh bạch thông tin để bảo vệ lợi ích chính Ä‘áng của người tiêu dùng theo quy định tại khoản 1, Ðiều 14 Luật ThÆ°Æ¡ng mại.

Nguồn tin: nhandan