Vào ngày 19 tháng 7 năm 2022, Công ty Dầu khí Quốc gia Iran (NIOC) đã ký một biên bản ghi nhớ (MoU) với công ty khí đốt Gazprom của Nga trị giá gần 40 tỷ USD. Thỏa thuận đã được CEO của cả hai công ty ký kết trong một buổi lễ trực tuyến cùng ngày Tổng thống Nga Vladimir Putin đến Tehran để dự hội nghị thượng đỉnh với những người đồng cấp Iran và Thổ Nhĩ Kỳ. Việc mở rộng các mỏ khí đốt Kish và North Pars, nâng cấp mỏ South Pars, khai thác sáu mỏ dầu mới, tăng cường hoán đổi khí đốt và sản phẩm, hoàn thành nhiều dự án khí tự nhiên hóa lỏng (LNG), xây dựng đường ống xuất khẩu khí đốt, cũng như các hoạt động hợp tác khoa học và công nghệ khác nằm trong số “những điểm nổi bật quan trọng nhất của bản ghi nhớ”. Trong số các hạng mục được đề cập, đầu tư của Nga vào các mỏ dầu khí của Iran là đặc biệt quan trọng đối với Tehran.
Trong nhiệm kỳ tổng thống của chính trị gia cải cách Mohammad Khatami (1997–2005), Tehran đã thành công trong việc thu hút sự tham gia và đầu tư của các công ty dầu khí quốc tế, bao gồm Total của Pháp và Petronas của Malaysia, vào ngành công nghiệp dầu khí của Iran. Đầu tư gia tăng dẫn đến sự phát triển đáng kể của mỏ khí đốt tự nhiên lớn nhất thế giới, South Pars ở Asaluyeh ở miền nam Iran. Nhưng sau khi Mahmoud Ahmadinejad lên nắm quyền và Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc áp đặt lệnh trừng phạt hạt nhân đối với Iran (2006–2015), các công ty quốc tế này bắt đầu rời khỏi Iran.
Mặc dù vậy, sau khi chính phủ ôn hòa của Hassan Rouhani lên nắm quyền vào tháng 8 năm 2013, việc ký kết Kế hoạch hành động toàn diện chung (JCPOA) vào tháng 7 năm 2015 và việc dỡ bỏ các lệnh trừng phạt của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc, tình hình ở Iran một lần nữa tạo điều kiện cho sự tham gia và đầu tư của các công ty dầu khí nước ngoài, bao gồm từ Nga, Trung Quốc và Ấn Độ. Tuy nhiên, việc Mỹ đơn phương rút khỏi JCPOA vào tháng 5/2018 cùng với chính sách “gây áp lực tối đa” và các biện pháp trừng phạt đơn phương của Mỹ do chính quyền Trump áp dụng đã khiến đầu tư nước ngoài vào dầu khí Iran một lần nữa bị đình trệ. Trong hoàn cảnh như vậy, Lukoil, nhà sản xuất dầu lớn thứ hai của Nga, đã đàm phán với Iran về việc phát triển các mỏ dầu Abe Timur và Mansuri, tuyên bố họ đã quyết định không tiếp tục kế hoạch phát triển các dự án ở Iran vào lúc này “do mối đe dọa trừng phạt của Hoa Kỳ”. Ngoài ra, gã khổng lồ dầu khí nhà nước Nga Rosneft được cho là đã hủy bỏ kế hoạch đầu tư vào các dự án chung trị giá tới 30 tỷ USD với NIOC vì lo sợ các lệnh trừng phạt của Mỹ.
Quá trình này vẫn tiếp diễn bất chấp cuộc bầu cử của Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden, vì “các cuộc đàm phán nhằm khôi phục thỏa thuận hạt nhân Iran và đưa Hoa Kỳ trở lại Kế hoạch Hành động Toàn diện Chung đã không đạt được kết luận rõ ràng. Nhưng khi các biện pháp trừng phạt mở rộng của phương Tây được áp dụng đối với Mátxcơva để đáp trả cuộc xâm lược quân sự của Nga ở Ukraine vào ngày 24 tháng 2 năm 2022, sự hợp tác giữa Iran và Nga bước sang một giai đoạn mới khi cả hai nước hiện có các lĩnh vực quan trọng, bao gồm dầu khí, đang chịu lệnh trừng phạt. Do Iran đã chịu nhiều thiệt hại nặng nề trong quá trình khai thác ngành dầu khí, đặc biệt liên quan đến các mỏ dầu khí chung với Iraq và Qatar, trong suốt thời gian dài chịu lệnh trừng phạt của Liên hợp quốc (2006–2015) và lệnh trừng phạt đơn phương của Hoa Kỳ (bắt đầu từ năm 2018), một điều khoản quan trọng của Biên bản ghi nhớ được ký giữa NIOC và Gazprom đề cập đến việc tăng cường đầu tư của Nga với mục đích rõ ràng là phát triển hơn nữa các mỏ dầu và khí đốt của Iran. Giờ đây, các công ty Nga đang tham gia khai thác các mỏ Kopal, Cheshmeh Khosh, Dalperi, Paydar Sharq (phía đông Paydar), Aban và Paydar Gharb (phía tây Paydar) ở phía nam Iran.
Về vấn đề này, người đứng đầu NIOC, Mohsen Khojasteh-Mehr, chỉ ra rằng “Nga là một trong những nước sản xuất dầu thô lớn nhất và chuyên môn của họ là khai thác dầu ở những vùng khí hậu rất khắc nghiệt và khó khăn. Năng lực và công nghệ sản xuất dầu của các công ty Nga rất cao, và do đó, chắc chắn họ sẽ có thể đối phó với việc khai thác các mỏ dầu và khí đốt của Iran”.
Tuy nhiên, một số chuyên gia Iran tỏ ra hoài nghi về vấn đề này, khẳng định rằng các thỏa thuận hiện tại giữa Iran và Nga là “bản ghi nhớ”, không phải “hợp đồng” và do đó, các công ty Nga sẽ không có nghĩa vụ pháp lý phải thực hiện đầy đủ các cam kết của mình. Vì lý do này, nếu việc hồi sinh JCPOA thất bại hoàn toàn và chương trình hạt nhân của Iran một lần nữa chịu lệnh trừng phạt của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc, có thể các công ty Nga sẽ rời Iran một lần nữa. Ngoài ra, cách tiếp cận của Nga đối với thị trường dầu mỏ toàn cầu sau khi phát động cuộc chiến chống lại Ukraine và việc bán dầu của Nga cho một số khách hàng truyền thống của Iran như Trung Quốc và Ấn Độ với giá thấp hơn đã khiến một số chuyên gia Iran cho rằng việc tăng cường năng lực sản xuất của các mỏ dầu của Iran và việc tăng xuất khẩu dầu của Iran sẽ không có lợi cho Nga - điều đó có nghĩa là Moscow sẽ chậm hỗ trợ.
Tuy nhiên, đáp lại những lời chỉ trích này, Khojasteh-Mehr lập luận rằng “dựa trên nền tảng của thỏa thuận trị giá 40 tỷ đô la với người Nga và hoạt động của họ trong các lĩnh vực của Iran, đương nhiên, không có nghi ngờ gì về quyết tâm của hai bên để chuyển đổi bản ghi nhớ thành hợp đồng. Thật vậy, các biện pháp trừng phạt không ảnh hưởng đến bản ghi nhớ này và việc ký kết các hợp đồng vì Iran và Nga đã quyết định xác định quan hệ chiến lược với nhau theo trong hoàn cảnh đang phải chịu các biện pháp trừng phạt”.
Nhìn chung, trong hoàn cảnh đang phải chịu các lệnh trừng phạt hiện tại khiến đầu tư nước ngoài ngừng đầu tư vào ngành công nghiệp dầu khí của Iran, Tehran hy vọng có thể tận dụng các điều kiện thời hậu chiến ở Nga sau khi cuộc xung đột Ukraine kết thúc và lệnh trừng phạt mở rộng của phương Tây đối với Moscow để thu hút thêm đầu tư từ Điện Kremlin. Về vấn đề này, Iran đặt mục tiêu có thể bù đắp một phần cho việc thiếu các khoản đầu tư nước ngoài khác và sự chậm trễ đáng kể trong việc phát triển các nguồn năng lượng của mình. Việc ký kết thỏa thuận trị giá 40 tỷ USD giữa NIOC và Gazprom có thể coi là khúc dạo đầu cho sự trở lại Iran của các công ty dầu khí lớn khác của Nga, như Rosneft và Lukoil. Tuy nhiên, quá trình này chắc chắn sẽ bị ảnh hưởng bởi các yếu tố bên ngoài quan trọng, bao gồm tương lai của cuộc chiến tranh Ukraine và các biện pháp trừng phạt của phương Tây, việc khôi phục JCPOA trong tương lai và diễn biến chung của thị trường dầu mỏ và khí đốt toàn cầu.
Nguồn tin: The Jamestown Foundation
© Bản tiếng Việt của xangdau.net
