1. Nhu cầu

Kinh tế thế giá»›i vẫn còn khủng hoảng, nhiều nÆ°á»›c phát triển tiêu thụ dầu giảm Ä‘i (nhất là các nÆ°á»›c châu Âu và Nhật), các nÆ°á»›c nhÆ° Trung Quốc, Ấn Độ, Đông Nam Á tuy vẫn có tăng trưởng nhÆ°ng ở mức Ä‘á»™ thấp hÆ¡n các năm trÆ°á»›c. Các nÆ°á»›c Trung Đông, Châu Phi, Mỹ Latinh có lượng tiêu thụ tăng nhẹ (1-2%). Tổng lượng tiêu thụ trong năm 2013 là khoảng gần 90 triệu thùng/ngày.

Bảng 1: Lượng tiêu thụ dầu mỏ trong năm 2012 và 2013 (Æ°á»›c tính)

Đơn vị tính: triệu thùng/ngày. Nguồn: OPEC

2. Nguồn cung

Tuy vẫn đảm bảo khoảng 40% lượng cung dầu thế giá»›i nhÆ°ng vai trò của OPEC Ä‘ã có phần bị giảm sút so vá»›i các năm trÆ°á»›c. Mỹ Ä‘ã thành cường quốc số 1 về sản lượng dầu khai thác dẫn đến việc giảm nhập khẩu. Má»™t số sá»± kiện địa chính trị tại Bắc Phi và Trung Đông làm giảm sản lượng khai thác và xuất khẩu của má»™t số nÆ°á»›c nhÆ°ng không có những hậu quả nghiêm trọng do sá»± gia tăng khai thác tại Ả rập Xê út và các nÆ°á»›c ngoài OPEC khác nhÆ° Nga, Brasil,… Tuy có má»™t vài giai Ä‘oạn ngắn khi nguồn hàng bị khan hiếm nhÆ°ng nhìn chung trong năm 2013 nguồn cung tÆ°Æ¡ng đối bảo đảm,không bị đứt Ä‘oạn. Nguyên nhân quan trọng nhất của sá»± tiến bá»™ này là do sá»± phát triển của công nghiệp Ä‘á phiến và dầu cát.

3. Giá

Trong năm 2013, giá thế giá»›i của dầu thô và các sản phẩm xăng dầu không có biến Ä‘á»™ng lá»›n, không tăng so vá»›i năm 2012.

Bảng 2: Giá dầu thế giá»›i WTI, Brent qua các năm 2011,2012 và 2013

Đơn vị tính: USD/thùng. Nguồn: IEA

Bảng 3: Giá Platts bình quân tháng 11 năm 2013 của các mặt hàng xăng dầu

Đơn vị tính: USD/thùng & USD/tấn (FO). Nguồn:Platts.

Đây là ảnh hưởng của cuá»™c khủng hoảng kinh tế thế giá»›i và thể hiện sá»± cân bằng tÆ°Æ¡ng đối giữa cung và cầu. Khi có má»™t số biến Ä‘á»™ng chính trị (tại Libya hay Iran,…) giá dầu cÅ©ng chỉ tăng hạn chế trong má»™t thời gian ngắn vì vẫn có các nguồn cung khác đủ bù đắp cho các thiếu hụt tạm thời này.

Vai trò lá»›n nhất trong việc ổn định giá là Mỹ (sản lượng khai thác tăng, nguồn dá»± trữ chiến lược dồi dào) và Ả rập Xê út (sẵn sàng nâng sản lượng khai thác). Và cÅ©ng cần nói thêm rằng giá xăng dầu còn chịu ảnh hưởng từ sá»± đầu cÆ¡ (chủ yếu là mua bán khống qua các sàn giao dịch). Tuy nhiên, các nhà đầu cÆ¡ này hiện có vẻ ít quan tâm hÆ¡n tá»›i xăng dầu, má»™t phần cÅ©ng do sá»± siết chặt hÆ¡n của hệ thống giám sát pháp lý (chủ yếu là tại Mỹ).

II. Dá»° BÁO THỊ TRƯỜNG DẦU MỎ THẾ GIỚI 2014

1. Nhu cầu xăng dầu tăng nhẹ, nguồn cung bảo đảm

Kinh tế thế giá»›i bÆ°á»›c đầu vượt qua khủng hoảng, nhu cầu về năng lượng của má»™t số nÆ°á»›c (nhÆ° Trung Quốc, các nÆ°á»›c Đông Nam Á) vẫn tăng nhÆ°ng ở mức thấp hÆ¡n các năm trÆ°á»›c. Nhu cầu của các nÆ°á»›c phát triển (OECD) hầu nhÆ° không thay đổi và lần đầu tiên lượng tiêu thụ của các nÆ°á»›c không thuá»™c khối OECD sẽ vượt qua các nÆ°á»›c này. Tổng cầu thế giá»›i về các loại nhiên liệu hóa thạch sẽ vào khoảng 92 triệu thùng/ngày, tăng khoảng 1-2% so vá»›i năm 2013 và vẫn chiếm tá»· trọng khoảng 80% của nhu cầu năng lượng nói chung.

Nguồn cung tuy còn bị ảnh hưởng từ các sá»± kiện (bất ổn) tại các nÆ°á»›c Trung Đông và Bắc Phi(Iran, Iraq, Libya,…) làm giảm sản lượng khai thác nhÆ°ng không gây hậu quả lá»›n vì sá»± bù đắp sản lượng khai thác tăng lên ở Ả rập Xê út, Mỹ, Nga.

2. Giá giảm nhẹ

Sá»± biến Ä‘á»™ng của giá xăng dầu thế giá»›i chủ yếu phụ thuá»™c vào tÆ°Æ¡ng quan giữa cung và cầu. NhÆ° là Ä‘iều suy diá»…n tá»± nhiên từ dá»± báo 1, giá xăng dầu năm 2014 sẽ giảm nhẹ. Đây có thể là má»™t Ä‘iều tốt cho kinh tế thế giá»›i vốn phụ thuá»™c vào nhiều nguyên, nhiên liệu hóa thạch nhÆ°ng cÅ©ng có mặt trái là sá»± chú ý và mức đầu tÆ° vào các nguồn năng lượng thay thế bị giảm Ä‘i.

Tất nhiên, dá»± báo về giá xăng dầu là Ä‘iều khó khăn nhất và nhiều tổ chức vẫn cho rằng giá sẽ tăng lên nhÆ° tất cả các năm trÆ°á»›c Ä‘ây. Má»™t yếu tố rủi ro quan trọng có thể dẫn tá»›i việc tăng giá xăng dầu là má»™t sá»± bất ổn chính trị lá»›n (chiến tranh, bạo Ä‘á»™ng) tại má»™t vài quốc gia sản xuất dầu lá»›n. Hy vọng Ä‘iều này sẽ không xảy ra trong năm tá»›i.

3. Công nghệ khai thác tiến bá»™ vượt bậc

Các công nghệ khai thác tiến bá»™ làm thay đổi cục diện năng lượng thế giá»›i

Công nghệ khai thác các nguồn nguyên liệu hóa thạch má»›i từ cát dầu và Ä‘á phiến (chủ yếu tại Mỹ và Canada) Ä‘ã làm thay đổi Ä‘á»™t biến toàn cảnh năng lượng thế giá»›i. Mỹ Ä‘ã vượt qua Ả rập Xê út để trở thành cường quốc sản xuất xăng dầu số má»™t thế giá»›i (vá»›i sản lượng trung bình 7,5 triệu thùng/ngày năm 2013 và 8,5 triệu thùng/ngày năm 2014). Lần đầu tiên kể từ năm 1995, lượng dầu khai thác tại Mỹ vượt qua lượng nhập khẩu. Đây là Ä‘iều hầu nhÆ° không ai dá»± báo trong các năm trÆ°á»›c và có thể Ä‘ó là yếu tố quan trọng nhất trong việc giữ giá xăng dầu ít biến Ä‘á»™ng.

Ngoài ra, các công nghệ trong công nghiệp và giao thông về sá»­ dụng xăng dầu có tiến bá»™ giúp tiết kiệm nhiên liệu hÆ¡n (nhÆ° Ä‘á»™ng cÆ¡ tiết kiệm nhiên liệu).

4. Trung Quốc gia tăng mua các nguồn năng lượng thông qua M&A (mua bán và sáp nhập).

Trong năm 2013, trong 10 thÆ°Æ¡ng vụ M&A lá»›n nhất do các công ty Trung Quốc thá»±c hiện thì 7 thÆ°Æ¡ng vụ thuá»™c lÄ©nh vá»±c năng lượng. Các tập Ä‘oàn nhà nÆ°á»›c Trung Quốc tham gia vào hÆ¡n 20% các thÆ°Æ¡ng vụ mua bán về dầu khí trên thế giá»›i. Do phục vụ chính sách bành trÆ°á»›ng ở nÆ°á»›c ngoài, các công ty Trung Quốc nhiều khi ký các hợp đồng năng lượng vá»›i các Ä‘iều kiện mà các tập Ä‘oàn năng lượng lá»›n của thế giá»›i nhÆ° BP, Shell rất khó chấp nhận. Ví dụ nhÆ° Tập Ä‘oàn hóa dầu quốc gia Trung Quốc Sinopec đầu tÆ° gần 10 tá»· $ vào các mỏ dầu khí tại Modămbích và Kazacstan cÅ©ng nhÆ° bỏ ra 3,1 tá»· $ mua lại 33% cổ phần của công ty Apache tại các mỏ Ai Cập. Tập Ä‘oàn CNOOC mua công ty Canada Neixen Inc. vá»›i giá 15 tá»· $. CNPC mua Petrobras tại Peru vá»›i giá 2,6 tá»· $.

Trào lÆ°u này sẽ còn tiếp diá»…n trong năm 2014 và các năm tá»›i Ä‘ể đảm bảo nguồn cung cho quốc gia tiêu thụ dầu lá»›n thứ 2 trên thế giá»›i này (sau Mỹ).

5. Nhiên liệu sinh học chậm bÆ°á»›c

Trong khoảng má»™t thập ká»· qua, nhiên liệu sinh học thu hút được nhiều sá»± chú ý chủ yếu vì sá»± tăng giá liên tục của nhiên liệu hóa thạch và nhu cầu ngày càng cao vá»›i các loại nhiên liệu. Tuy nhiên, tình hình có sá»± thay đổi trong vài năm qua khi kinh tế thế giá»›i chìm vào khủng hoảng. Nhu cầu xăng dầu không tăng nhiều nhÆ° trÆ°á»›c; giá xăng dầu ít biến Ä‘á»™ng (tăng) hÆ¡n; công nghệ khai thác các nguồn nhiên liệu má»›i (từ dầu cát, Ä‘á phiến) thay thế các nguồn nhiên liệu hóa thạch làm nguồn cung tăng Ä‘á»™t biến; các tranh luận về việc sá»­ dụng lÆ°Æ¡ng thá»±c làm nguồn cho công nghệ sinh học; không có Ä‘á»™t biến về công nghệ cho nhiên liệu sinh học. Tất cả các yếu tố trên khiến sá»± cấp thiết phát triển nhiên liệu sinh học bị giảm Ä‘i.

Tuy nhiên, nguyên nhân quan trọng nhất là nguồn vốn đầu tÆ° và trợ cấp cho nhiên liệu sinh học bị hạn chế do chính cuá»™c khủng hoảng kinh tế.

III. ĐÁNH GIÁ THỊ TRƯỜNG XÄ‚NG DẦU VIỆT NAM NÄ‚M 2013

1.   Nguồn đảm bảo,lượng tiêu thụ sụt giảm

- Nguồn cung xăng dầu vẫn được đảm bảo tốt, Ä‘a dạng hÆ¡n, ít phụ thuá»™c hÆ¡n vào thị trường Singapore.

- Do ảnh hưởng của cuá»™c khủng hoảng kinh tế, lượng tiêu thụ xăng dầu của năm 2013 tiếp tục giảm so vá»›i các năm trÆ°á»›c.

Lượng nhập khẩu xăng dầu của Việt Nam trong 10 tháng qua giảm mạnh cả về số lượng lẫn giá trị, chủ yếu là giảm nhập khẩu từ thị trường chính Singapore vá»›i lượng nhập khẩu là 1,82 triệu tấn, giảm 45,8%.

Bảng 4: CÆ¡ cấu nhập khẩu xăng dầu các loại trong10 tháng năm 2013           

- Sản xuất trong nÆ°á»›c: Nhà máy lọc dầu Dung Quất hoạt Ä‘á»™ng khá ổn định, gần ở mức 100% công suất, vá»›i sản lượng trong năm 2011, 2012 và 2013 lần lượt là 5,45 triệu tấn,5,6 triệu tấn và 5,65 triệu tấn (tính đến ngày 8/11), đảm bảo khoảng trên 30 % nhu cầu tiêu thụ của cả nÆ°á»›c. Má»™t loạt nhà máy lọc dầu khác cÅ©ng bắt đầu được xây dá»±ng (Nghi SÆ¡n) hoặc tích cá»±c chuẩn bị (Long SÆ¡n, NhÆ¡n Há»™i,…). Tồn kho của của các doanh nghiệp đầu mối vào khoảng hÆ¡n 1,5 triệu m3/tấn (tính đến ngày 1/11).

2.   Äiều hành theo lối cÅ©, chuẩn bị chính sách "má»›i"

Điều hành giá cả xăng dầu trong nÆ°á»›c vẫn do các cÆ¡ quan quản lý nhà nÆ°á»›c (Bá»™ Tài chính, Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng) thá»±c hiện mặc dù theo Nghị định 84 hiện hành thì Ä‘ây chủ yếu là việc của các doanh nghiệp.

-       Giá bán lẻ trong nÆ°á»›c có 5 lần tăng và 6 lần giảm. Tuy nhiên các mức giá này Ä‘ã sát hÆ¡n vá»›i giá thị trường, thời gian doanh nghiệp và Nhà nÆ°á»›c phải bù lá»— giảm Ä‘i, tá»· giá giữa đồng VNĐ và USD cÅ©ng ổn định hÆ¡n.

Trong năm nay, Chính phủ quyết định sá»­a đổi Nghị định 84 nhằm Ä‘Æ°a kinh doanh xăng dầu theo cÆ¡ chế thị trường hÆ¡n có sá»± định hÆ°á»›ng của Nhà nÆ°á»›c. Mặc dù vậy, nhiều ý kiến cho rằng vấn đề không phải là chính sách vÄ© mô vì bản thân Nghị định 84 Ä‘ã tÆ°Æ¡ng đối hoàn chỉnh và tiến bá»™ mà là do cách Ä‘iều hành theo lối tÆ° duy cÅ© (hành chính bao cấp, áp đặt) của các cÆ¡ quan quản lý nhà nÆ°á»›c.

3.   Các doanh nghiệp đỡ khó khăn trong má»™t thị trường cạnh tranh

Tuy chÆ°a có kết quả cả năm nhÆ°ng có thể nói phần lá»›n các doanh nghiệp xăng dầu đều có kết quả kinh doanh tốt hÆ¡n so vá»›i năm 2012, chủ yếu là nhờ 2 lý do chính:

-       Giá bán lẻ do liên Bá»™ quyết định Ä‘ã tiệm cận hÆ¡n vá»›i giá cÆ¡ sở, việc sá»­ dụng quỹ Bình ổn giá cÅ©ng linh hoạt, gắn vá»›i thá»±c tế thị trường hÆ¡n.

-       Bá»™ Tài chính Ä‘ã chấp nhận nâng mức chi phí kinh doanh định mức từ 600 đến 860Ä‘/lit và chi phí tài chính giảm Ä‘i Ä‘áng kể (lãi suất giảm).

Công tác quản lý về nguồn, chất lượng, Ä‘o lường, … của các doanh nghiệp cÅ©ng được tăng cường so vá»›i năm 2012. Mạng lÆ°á»›i xăng dầu hoạt Ä‘á»™ng ổn định, không bị đứt nguồn. Các vụ việc nhÆ° gian lận về Ä‘o lường, cháy nổ phÆ°Æ¡ng tiện vận tải do xăng dầu kém phẩm chất giảm Ä‘i Ä‘áng kể. Chính phủ Ä‘ã quyết định dừng sản xuất, lÆ°u thông xăng A83.

Mặc dù vậy, các kết quả kinh doanh này có thể còn tốt hÆ¡n nhiều nếu không vì sá»± can thiệp của các cÆ¡ quan quản lý (ví dụ giảm lợi nhuận định mức của doanh nghiệp) và sá»± cạnh tranh gay gắt giữa các doanh nghiệp. Má»™t số biểu hiện của sá»± cạnh tranh này là:

-       Số lượng các đầu mối kinh doanh xăng dầu tăng Ä‘á»™t biến, từ 13 lên đến 20 doanh nghiệp;

-       Các doanh nghiệp lá»›n, lâu đời bị cạnh tranh quyết liệt dẫn đến phải thu hẹp thị phần (đặc biệt là tại miền Nam);

-       Nhiều doanh nghiệp mở rá»™ng địa bàn và phạm vi kinh doanh.

-       Tuy chỉ được phép kí hợp đồng tiêu thụ sản phẩm vá»›i 1 doanh nghiệp đầu mối hoặc Tổng đại lý nhÆ°ng trên thá»±c tế các Tổng đại lý/đại lý thường xuyên vi phạm quy định này;

-       Sá»± cạnh tranh này thể hiện rõ nhất là mức chênh lệch giữa giá bán buôn vá»›i giá bán lẻ, mức chi hoa hồng giữa các đầu mối vá»›i Tổng đại lý, đại lý bán lẻ. Theo Bá»™ Tài chính, mức hoa hồng này cao nhất chỉ là 430Ä‘/lit nhÆ°ng trên thá»±c tế các doanh nghiệp thường xuyên cho các đại lý hưởng mức cao hÆ¡n, thậm chí có lúc tá»›i hÆ¡n 1000Ä‘/lit.

4.   Hiệp há»™i Xăng dầu Việt Nam được thành lập

Hiệp há»™i Xăng dầu Việt Nam được thành lập ngày 13/3/2013 vá»›i kỳ vọng bảo vệ quyền lợi chính Ä‘áng của há»™i viên và người tiêu dùng. Trong thời gian qua, Hiệp há»™i Ä‘ã tích cá»±c tham gia phản ánh ý kiến của các Há»™i viên và người tiêu dùng tá»›i các cÆ¡ quan quản lý nhà nÆ°á»›c nhằm xây dá»±ng má»™t môi trường kinh doanh lành mạnh, minh bạch và hÆ°á»›ng thị trường hÆ¡n. Đặc biệt, Hiệp há»™i Ä‘ã Ä‘óng góp nhiều ý kiến trong việc chuẩn bị cho sá»± ra đời của Nghị định má»›i thay thế Nghị định số 84/2009/NĐ-CP về kinh doanh xăng dầu; tích cá»±c kiến nghị vá»›i các cÆ¡ quan nhà nÆ°á»›c về vấn đề truy thu thuế tạm nhập tái xuất năm 2012 cÅ©ng nhÆ° các ná»™i dung trong thông báo số 135 và 308 của Bá»™ Tài chính.

Hiệp há»™i Xăng dầu Việt Nam được thành lập vào ngày 13/3/2013

5.   Nhiều quyếtđịnh Ä‘iều hành thiếu cÆ¡ sở, xa rời thá»±c tế.

Các cÆ¡ quan quản lý nhà nÆ°á»›c vẫn ban hành nhiều văn bản chính sách xa rời thá»±c tế, gây nhiều khó khăn cho doanh nghiệp và có trường hợp không Ä‘úng theo pháp luật hiện hành.Ví dụ:

-       Chính sách về nhiên liệu sinh học (ví dụ: Đề án 177 về Phát triển nhiên liệu sinh học, Quyết định số 53/2012/QĐ-TTg về việc ban hành lá»™ trình áp dụng tá»· lệ phối trá»™n nhiênliệu sinh học vá»›i nhiên liệu truyền thống) chÆ°a được chuẩn bị kỹ nên không nhận được sá»± ủng há»™ của nhiều doanh nghiệp, gây thiệt hại cho má»™t số doanh nghiệp khác (Ä‘ã đầu tÆ° sản xuất nhiên liệu sinh học).

-       Thông báo 135 và Thông báo 308 áp đặt chủ quan mức chi phí kinh doanh và hoa hồng phi thá»±c tế, không đảm bảo chi phí và lợi nhuận cho các doanh nghiệp, đại lý, Tổng đại lý.

-       Quyết định của các chi cục hải quan về truy thu thuế tạm nhập tái xuất theo thông báo 17060 của Bá»™ Tài chính trái vá»›i các văn bản pháp luật hiện hành về tạm nhập tái xuất gây thiệt hại lá»›n cho các doanh nghiệp (gần 500 tá»·).

IV. Dá»° BÁO THỊ TRƯỜNG XÄ‚NG DẦU VIỆT NAM NÄ‚M 2014

Trong kinh doanh xăng dầu, việc dá»± báo còn khó hÆ¡n trong thời tiết hay chứng khoán. Tuy nhiên, các dữ kiện của năm 2013 cÅ©ng tạo tiền đề cho 5 định hÆ°á»›ng lá»›n sau Ä‘ây cho năm tá»›i:

1.   Sản lượng xăng dầu tiêu thụ tại Việt Nam tăng nhẹ

Phản ánh nền kinh tế tuy còn khó khăn nhÆ°ng bắt đầu hồi phục. Giá bán lẻ không tăng giảm Ä‘á»™t biến và hầu nhÆ° ít tác Ä‘á»™ng đến các chỉ số CPI và lạm phát.

2.   Giá xăng dầu không tăng

Giá xăng dầu trong nÆ°á»›c phụ thuá»™c chủ yếu vào giá thế giá»›i, thuế suất nhập khẩu và tá»· giá. Vá»›i dá»± báo giá thế giá»›i giảm nhẹ, khả năng tăng thuế nhập khẩu ít và tá»· giá khá ổn định nhÆ° hiện nay, chúng ta hoàn toàn có thể hy vọng giá xăng dầu năm 2014 sẽ không tăng so vá»›i năm nay.

3.   Nghị định má»›i về kinh doanh xăng dầu thay thế Nghị định 84 được ban hành

Nghị định má»›i không có nhiều thay đổi lá»›n trừ việc công nhận hệ thống kinh doanh không phụ thuá»™c vào má»™t đầu mối.

4.   PhÆ°Æ¡ng thức Ä‘iều hành của các cÆ¡ quan quản lý nhà nÆ°á»›c không thay đổi nhiều

Tuy nhiên sẽ có ít hÆ¡n các văn bản gây khó khăn cho doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu, thuế nhập khẩu xăng dầu ít biến Ä‘á»™ng.

5.   Cạnh tranh thị trường sẽ còn gay gắt hÆ¡n

Cạnh tranh trên thị trường xăng dầu trở nên gay gắt hÆ¡n giữa các doanh nghiệp trong nÆ°á»›c và vá»›i sá»± góp mặt thăm dò của má»™t số doanh nghiệp nÆ°á»›c ngoài, các dá»± án lọc hóa dầu cÅ©ng thu hút hÆ¡n sá»± chú ý của các nhà đầu tÆ°.