Nhiều chuyên gia cho rằng vá»›i quy định tính giá cÆ¡ sở dá»±a trên giá nhập khẩu bình quân 30 ngày là Ä‘iều lạc hậu so vá»›i sá»± biến Ä‘á»™ng của thị trường hiện nay. Bằng chứng là hai cÆ¡ há»™i giảm giá trong tháng 6 và đầu tháng 8 Ä‘ã trôi qua.

Cuối tuần qua, giá dầu thô lại Ä‘ang giảm nhÆ°ng khó tạo ra cÆ¡ há»™i giảm giá xăng dầu vá»›i cách tính giá hiện nay.

30 ngày không thá»±c tế

Công thức tính dá»±a vào giá nhập khẩu bình quân 30 ngày xem ra không hợp lý, bởi 30 ngày là khoảng thời gian dài nên Ä‘iều chỉnh trong nÆ°á»›c thường không theo kịp thế giá»›i. Chẳng hạn nhÆ° trong tháng 6 lẽ ra Ä‘ã có thể giảm giá trong nÆ°á»›c nhÆ°ng sau má»™t thời gian chần chừ, giá thế giá»›i tăng trở lại, cÆ¡ há»™i của người tiêu dùng bị trôi qua.

Đành rằng cần phải có quy định bắt buá»™c dá»± trữ lÆ°u thông nhÆ°ng nên uyển chuyển thay vì thụ Ä‘á»™ng nhÆ° hiện nay. HÆ¡n nữa, gần nhÆ° việc giám sát và chế tài các doanh nghiệp đầu mối trong công tác dá»± trữ lÆ°u thông này bị bỏ lÆ¡. Điển hình là trong đợt giá xăng dầu thế giá»›i tăng cao hồi tháng 2, tháng 3, nhÆ°ng giá trong nÆ°á»›c bị kềm giữ, nhiều đầu mối Ä‘ã không nhập hàng gây nên hiện tượng khan hiếm khắp vùng đồng bằng sông Cá»­u Long và má»™t số tỉnh phía Bắc.

Vừa rồi chính Bá»™ Công thÆ°Æ¡ng cÅ©ng thừa nhận má»™t số đầu mối không tuân thủ hạn ngạch nhập khẩu xăng dầu, nhÆ°ng rồi cÅ©ng chẳng có biện pháp chế tài nào Ä‘Æ°a ra. Lâu nay các đầu mối lá»›n vẫn kêu rằng má»™t số Ä‘Æ¡n vị chỉ nhập hàng về bán khi thấy có lợi, còn khi tính toán lá»— thì không nhập.

NhÆ° vậy, quy định về dá»± trữ lÆ°u thông có mang tính hình thức và dẫn đến sá»± méo mó về giá khi so sánh giữa thế giá»›i và trong nÆ°á»›c? Bất hợp lý này không chỉ xảy ra khi giá thế giá»›i giảm mà cả khi giá thế giá»›i tăng, trong nÆ°á»›c cÅ©ng không Ä‘iều chỉnh theo kịp, nhiều lần để khoản chênh lệch quá xa nên khi Ä‘iều chỉnh tăng ở biên Ä‘á»™ lá»›n Ä‘ã tạo ra cú sốc cho người tiêu dùng, không chỉ gây xáo trá»™n thị trường mà còn là tiền đề làm lạm phát tăng cao.

Rối rắm cách tính

Câu hỏi đặt ra là so sánh giữa giá cÆ¡ sở được tính này vá»›i giá bán lẻ có thể kết luận doanh nghiệp đầu mối kinh doanh xăng dầu lá»— hay chÆ°a? Câu trả lời là chÆ°a. Điều này cÅ©ng được má»™t số doanh nghiệp xác nhận. Chẳng hạn, ngày 12-8 khi liên bá»™ Tài chính - Công thÆ°Æ¡ng công bố mức chênh lệch giữa giá cÆ¡ sở vá»›i giá bán lẻ hiện tại của mặt hàng xăng A92 là 400 đồng thì có doanh nghiệp tính toán chỉ chênh lệch 100 đồng hoặc hòa vốn.

Công thức tính giá cÆ¡ sở này không thể là mẫu số chung cho tất cả doanh nghiệp bởi má»—i nÆ¡i có cách Ä‘iều hành và chi phí quản lý khác nhau. Lãnh đạo Tổng công ty Xăng dầu VN (Petrolimex) cÅ©ng nhÆ° lãnh đạo Công ty TNHH má»™t thành viên Dầu khí TP.HCM (Saigon Petro) trong lần trả lời phỏng vấn trÆ°á»›c Ä‘ây đều thừa nhận việc này.

Công thức được Bá»™ Tài chính Ä‘Æ°a ra nhằm cung cấp thông tin cho người tiêu dùng hiểu giá xăng dầu được hình thành ra sao, nhÆ°ng có nhiều dữ liệu khiến người đọc càng băn khoăn. Rất khó hiểu nếu chi phí định mức quy định là 600 đồng, nhÆ°ng doanh nghiệp lại chi hoa hồng cho đại lý đến 800 đồng, có lúc đến 1.200 đồng. Lợi nhuận định mức quy định là 300 đồng, vậy có thể hiểu trong bất kỳ tình huống nào doanh nghiệp cÅ©ng lãi tối thiểu 300 đồng/lít xăng?

Mà nếu Ä‘ã quy định cả mức lãi tối thiểu thì mức tối Ä‘a nào là hợp lý? Liệu cách tính này có mang tính hình thức không, có bỏ lọt khoản nào không khi mà trÆ°á»›c Ä‘ây các doanh nghiệp kêu lá»—, nhÆ°ng sau Ä‘ó lại có lãi hàng nghìn tỉ đồng? Còn bảo hiểm và chi phí vận chuyển là những thứ doanh nghiệp có quyền Ä‘àm phán má»™t cách linh Ä‘á»™ng tùy thời Ä‘iểm, tùy hợp đồng lá»›n nhỏ và cÅ©ng tùy hình thức mua hàng theo chuyến hay mua kỳ hạn... sao lại cố định?

Nếu hiểu rằng công thức tính giá cÆ¡ sở này dùng để tham chiếu má»—i lần Ä‘iều chỉnh giá xăng dầu thì nó phải sát vá»›i thá»±c tế hoạt Ä‘á»™ng kinh doanh của doanh nghiệp. Kết quả tính toán dá»±a theo công thức do cÆ¡ quan quản lý nhà nÆ°á»›c Ä‘Æ°a ra không trùng khá»›p vá»›i cách tính của doanh nghiệp thì sá»± tồn tại của nó có ý nghÄ©a gì?

Người tiêu dùng sẽ không còn thắc mắc vì sao giá thế giá»›i giảm mà trong nÆ°á»›c vẫn đứng yên má»™t khi việc Ä‘iều hành mặt hàng chiến lược này được minh bạch và trÆ°á»›c sau nhÆ° má»™t. Cách Ä‘iều hành giá xăng dầu hiện nay dù cố gắng chứng minh Ä‘ã theo cÆ¡ chế thị trường nhÆ°ng rõ ràng sá»± can thiệp mang tính hành chính vẫn ảnh hưởng phần lá»›n hoạt Ä‘á»™ng kinh doanh. Có cách giải thích rằng trong những lúc giá thế giá»›i biến Ä‘á»™ng thì Nhà nÆ°á»›c phải can thiệp. NhÆ°ng thá»­ hỏi bao lâu nay thị trường xăng dầu có lúc nào yên tÄ©nh? Hiểu được giá»›i hạn của từ “biến Ä‘á»™ng” quả thật khó nhÆ° mò kim Ä‘áy bể.

Ở các nÆ°á»›c khác, nhà nÆ°á»›c cÅ©ng can thiệp thị trường nhÆ°ng tín hiệu rõ ràng, khi nào bắt đầu và khi nào chấm dứt can thiệp. Vì cÆ¡ chế vận hành xăng dầu hiện không rõ ràng nên những lúc có lợi chẳng thấy doanh nghiệp nào chủ Ä‘á»™ng đề xuất giảm giá và Ä‘á trái bóng sang cho Nhà nÆ°á»›c. Nói là vận hành theo nghị định 84 cÅ©ng Ä‘úng mà cÅ©ng không chính xác.

Các doanh nghiệp đầu mối hiện nay đều là doanh nghiệp nhà nÆ°á»›c, dù phải thá»±c thi nhiệm vụ nhÆ° má»™t cánh tay nối dài của Nhà nÆ°á»›c nhÆ°ng họ vẫn phải kinh doanh có lãi để tồn tại và phát triển. Má»™t khi việc phân vai này chÆ°a rõ ràng thì sá»± minh bạch vẫn chỉ là giấc mÆ¡ và việc vận hành theo cÆ¡ chế thị trường cÅ©ng chỉ là nói suông. Và phần thiệt vẫn luôn đổ về phía người tiêu dùng.