Cuá»™c tranh luáºn trong Há»™i thảo Ä‘iá»u hành giá xăng dầu theo cÆ¡ chế thị trưá»ng do liên bá»™ Công thương - Tài chính tổ chức ngày 20-9-2011 Ä‘ã làm xôn xao dư luáºn. Ná»™i dung cuá»™c tranh luáºn thì thiên hạ Ä‘ã biết cả. Bá»™ Công thương và các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu thì muốn Bá»™ Tài chính làm rõ cÆ¡ chế tính giá, cÆ¡ sở hình thành giá bán lẻ theo hướng đảm bảo giá bán lẻ tại thị trưá»ng trong nước đồng biến động vá»›i giá thị trưá»ng thế giá»›i, nhưng vẫn đạt mục tiêu kiểm soát Nhà nước.
Khúc dạo đầu bi tráng
Ông Nguyá»…n Lá»™c An, Phó Vụ trưởng Vụ thị trưá»ng trong nước, Bá»™ Công thương còn nhấn mạnh: “Äối vá»›i các lần Ä‘iá»u chỉnh giá cần công khai cÆ¡ chế hình thành giá cho ngưá»i tiêu dùng biết”.
Bá»™ Tài chính thì khẳng định: Từ nay đến cuối năm không tăng giá xăng dầu mà sẽ áp dụng các biện pháp bình ổn giá, trong trưá»ng hợp cần thiết Nhà nước sẽ bù lá»—. Thá»i gian qua Nhà nước Ä‘ã có nhiá»u biện pháp há»— trợ doanh nghiệp. Nhà nước Ä‘ã trích trên 4.600 tá»· đồng để bù lá»— cho doanh nghiệp từ đầu năm 2011. Sá»± hy sinh cá»§a Nhà nước không thấy ai (doanh nghiệp?) để ý tá»›i, trong khi doanh nghiệp chỉ biết kêu lá»— mà không chia sẻ vá»›i ngưá»i tiêu dùng.
Tháºt ra việc này không má»›i, chỉ là lần đầu tiên việc tranh luáºn diá»…n ra công khai và gay gắt hÆ¡n. Má»™t bên báo lá»— cần phải tăng giá. Má»™t bên nói Ä‘ã xem xét, không lá»—, tháºm chí lãi, phần lá»— Ä‘ã được bù, vì lợi ích phát triển kinh tế xã há»™i không được tăng giá. Tranh luáºn dẫn đến các Ä‘oàn thanh tra, kiểm tra được phái xuống 3 đơn vị nháºp khẩu tá»›i 60% tổng lượng nháºp để xem xét. Nhưng vá»›i hàng trăm lô hàng nháºp khẩu ở má»i thá»i Ä‘iểm, lại phụ thuá»™c vào hàng trăm thá»i Ä‘iểm thanh toán, hàng ngàn thá»i Ä‘iểm đỠxuất bán lẻ các lô hàng. Việc kiểm tra chắc chắn sẽ Ä‘i vào ma tráºn mà bên kiểm tra và bên bị kiểm tra khó mà thống nhất được vá»›i nhau.
Tôi lại nghÄ© đến ngành y tế. Má»™t mặt phải bù đắp được chi phí để bảo vệ sức khá»e nhân dân, chi phí khám chữa bệnh, thu hồi vốn đầu tư cÆ¡ sở váºt chất ngành y tế. Má»™t mặt phải đảm bảo an sinh xã há»™i, thá»a mãn nhu cầu khám chữa bệnh và bảo vệ sức khá»e nhân dân. Hàng loạt các bệnh viện Ä‘ã được cho phép tá»± chá»§ vá» tài chính, tá»± cân đối thu chi. Nhưng khi ngành y tế đỠnghị tăng viện phí, bao nhiêu năm giải trình tính toán, báo lá»— thì ngành tài chính và các ngành liên quan lại bảo: không thế được, các anh còn chưa khai thác hết ná»™i lá»±c. Tăng viện phí thì ngưá»i nghèo chết à?... Váºy là các giải pháp trung dung lại được đưa ra. Tá»· như tăng giá 350 thá»§ thuáºt, dịch vụ y tế, nhưng tăng ít má»™t thôi không tăng đồng loạt. Các giải pháp chưa Ä‘áp ứng được nhu cầu tài chính cho ngành y tế tại thá»i Ä‘iểm Ä‘ó và khi đưa vào thá»±c hiện thì nhu cầu Ä‘ã tăng thêm mấy chục phần trăm. Quá tải bệnh viện, bác sÄ© bá» việc, dịch vụ khám chữa bệnh kém... cả dân và ngành y tế Ä‘á»u... kêu.
Giáo dục cÅ©ng váºy. Các trưá»ng đại há»c, các trưá»ng phổ thông mạnh mong muốn được tá»± chá»§, tá»± chá»§ vá» Ä‘ào tạo sẽ đảm bảo tá»± chá»§ vá» tài chính nhưng không được. Các trưá»ng phải phục vụ cho mục tiêu được quy định trong Chiến lược phát triển giáo dục quốc gia (10 năm má»›i xem xét má»™t lần). Phải phục vụ cho mục Ä‘ích phát triển xã há»™i chung. Hãy làm theo Ä‘úng quy định từ chung đến chi tiết, từ Ä‘iểm đầu vào, số lượng há»c sinh, thá»i gian dạy, ná»™i dung dạy được phê duyệt đến từng tiết há»c, bài kiểm tra. Và các trưá»ng, các thầy cô biến thành các máy tá»± động cứng nhắc sản xuất các sản phẩm con ngưá»i. Vui thay!
Táºp hợp tất các những chuyện ấy ở tất các các ngành, các cÆ¡ sở, doanh nghiệp liên quan đến những nhu cầu thiết yếu cá»§a con ngưá»i, chúng ta nháºn rõ, hình như chúng ta chưa xá» lý cho khéo, cho khoa há»c mối quan hệ giữa má»™t ná»n kinh tế thị trưá»ng chuyển động mạnh mẽ, má»i yếu tố đầu vào, đầu ra thay đổi như chá»›p giáºt, vá»›i nhu cầu không thể thay đổi là đảm bảo an sinh xã há»™i, ổn định các Ä‘iá»u kiện phát triển kinh tế xã há»™i chung cá»§a quốc gia.
Thị trưá»ng chuyển động và khung cứng quản lý Nhà nước
Nói cho dá»… hiểu, thị trưá»ng là nÆ¡i hoạt động cá»§a các doanh nghiệp, quản lý Nhà nước là đơn vị tạo ra môi trưá»ng, tạo ra đại lá»™ để các doanh nghiệp hoạt động, cạnh tranh, kiếm lợi bằng cách phục vụ ngưá»i tiêu dùng, ná»™p thuế cho Nhà nước. Äại lá»™ Ä‘ó được tạo ra, được phân ranh giá»›i quy hoạch bằng luáºt. Quản lý Nhà nước không can thiệp vào tổ chức sản xuất kinh doanh cá»§a các doanh nghiệp. Doanh nghiệp sản xuất kinh doanh Ä‘úng luáºt và ná»™p thuế.
Nhà nước đảm bảo môi trưá»ng kinh doanh phát triển, mặt khác Nhà nước phải gánh gánh nặng an sinh xã há»™i, đảm bảo má»i ngưá»i dân phải có mức sống cao hÆ¡n mức tối thiểu. Nguồn lá»±c để Nhà nước đảm bảo các quyá»n công dân Ä‘ó là ngân sách, tức là từ thuế và các nguồn thu khác cá»§a Nhà nước.
Thị trưá»ng trong nước Ä‘ã thá»±c sá»± há»™i nháºp vá»›i ná»n kinh tế toàn cầu và dÄ© nhiên vá»›i nhiá»u lý do chá»§ quan, khách quan, thị trưá»ng cÅ©ng luôn luôn có những cÆ¡n nóng lạnh thất thưá»ng. Những nhu cầu xã há»™i, những Ä‘iá»u kiện để ổn định và phát triển kinh tế xã há»™i cÅ©ng thay đổi liên tục, tạo ra những biến động cung cầu, phản ánh rõ nét nhất là biến động vá» giá. Biến động vá» giá, biến động cung cầu ảnh hưởng trá»±c tiếp đến an sinh xã há»™i, đến ổn định và phát triển kinh tế xã há»™i và Nhà nước dÄ© nhiên phải can thiệp. Nhưng can thiệp thế nào trong ná»n kinh tế thị trưá»ng?
Chúng ta thá» soi xét trong trưá»ng hợp giá xăng dầu, ngõ hầu đạt được má»™t cÆ¡ sở để nghÄ© đến má»™t giải pháp chăng. Trước hết là ý kiến cá»§a các chuyên gia và những ngưá»i tham gia Ä‘iá»u hành giá xăng dầu:
Ông Nguyá»…n Cẩm Tú (Thứ trưởng Bá»™ Công Thương) nêu rõ quan Ä‘iểm cá»§a Chính phá»§ vá» mục tiêu Ä‘iá»u hành giá xăng dầu: phải đảm bảo an ninh năng lượng, chống lạm pháp và bao cấp cho dân.
Ông Vương Äình Huệ (Bá»™ trưởng Bá»™ Tài chính) khẳng định xu hướng thị trưá»ng hoá giá xăng dầu. Tuy nhiên trong bối cảnh 3 doanh nghiệp chiếm tá»›i 90% thị phần trong Ä‘ó riêng Petrolimex chiếm tá»›i 60% thì Nhà nước chưa thể thả giá xăng dầu cho doanh nghiệp định giá được. Phải kiên trì Ä‘iá»u hành giá theo cÆ¡ chế thị trưá»ng có sá»± quản lý cá»§a Nhà nước. Tuy nhiên lá»™ trình, liá»u lượng thích hợp vá»›i mục tiêu cá»§a Nhà nước và kinh tế vÄ© mô, kiá»m chế lạm phát, bảo đảm an sinh xã há»™i trên cÆ¡ sở minh bạch vá» chính sách và minh bạch vá» thông tin. Chúng ta không thể thiên vá» má»™t phía là thị trưá»ng. Sá»± sụp đổ tài chính cá»§a Mỹ gây ra khá»§ng hoảng tài chính toàn cầu chứng minh sá»± thất bại thảm hại cá»§a mô hình kinh tế hoàn toàn tá»± do theo trưá»ng phái Ä‚ng - lô - xắc - xông. Vì thế, mặc dù không thể quay lại thá»i kỳ bao cấp như trước Ä‘ây nhưng chúng ta vẫn phải kiên trì nguyên tắc thị trưá»ng nhưng có định hướng, có lá»™ trình phù hợp.
Ông Bùi Ngá»c Bảo, Tổng giám đốc Petrolimex thì cho rằng Nghị định 84/2009/CP cá»§a Chính phá»§ từ năm 2009 Ä‘ã quy định cho phép doanh nghiệp được định giá theo thị trưá»ng. Tuy nhiên từ Ä‘ó tá»›i nay chưa bao giá» doanh nghiệp được thá»±c hiện quyá»n này cả. Vá»›i cách Ä‘iá»u hành hiện tại tuy lá»— ít nhưng khan hàng (nghÄ©a là không thá»±c hiện được mục tiêu an ninh năng lượng).
Ông Trương Äình Tuyển (Nguyên Bá»™ trưởng Bá»™ Thương mại): Nhiá»u ngưá»i hiểu vá» giá thị trưá»ng không Ä‘úng. Nói đưa giá xăng dầu theo giá thị trưá»ng là không chuẩn má»±c trong bối cảnh hiện nay. Giá thị trưá»ng là hình thành trên cÆ¡ sở cạnh tranh giữa các doanh nghiệp và xác láºp nên giá, do Ä‘ó có tác dụng kiá»m giữ giá. Trong khi ta hiện nay chỉ có 3 doanh nghiệp xăng dầu đầu mối chiếm đến 90% thị trưá»ng thế thì làm thế nào mà thị trưá»ng được? Chính vì đặt vấn đỠkhông Ä‘úng nên má»›i dẫn đến lá»§ng cá»§ng, ở chá»— doanh nghiệp Ä‘òi theo giá thị trưá»ng còn Nhà nước thì can thiệp việc Ä‘ó.
Ông Cao Văn Thân (Giám đốc Ä‘iá»u hành Công ty xăng dầu Quân đội): Doanh nghiệp không phải là doanh nghiệp công ích nên khi thá»±c hiện nhiệm vụ bình ổn giá theo chỉ đạo, doanh nghiệp phải có cÆ¡ chế tài chính xá» lý các vấn dá» phát sinh (như lá»—) má»™t cách rõ ràng.
Ông Nguyá»…n Anh Tuấn (Cục phó Cục Quản lý giá Bá»™ Tài chính): Chúng tôi nghi ngá» trong các số liệu báo cáo cá»§a các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu. Trong Ä‘ó có khoản hoa hồng cho ngưá»i mua. Việc thanh tra sẽ làm rõ các khoản tiá»n trong kinh doanh xăng dầu.
Tiến sÄ© khoa há»c Nguyá»…n Thị Hiá»n Ä‘ánh giá Nghị định 84 là má»™t cá»™t mốc quan trá»ng trong tiến trình tá»± do hoá giá cả những mặt hàng được cho là “nhạy cảm”. Chá»§ trương giao cho doanh nghiệp định giá xăng dầu là thể hiện quyết tâm cá»§a Chính phá»§ hoàn thiện cÆ¡ chế thị trưá»ng. Tuy nhiên, sau Ä‘ó khi giá dầu thô trên thị trưá»ng thế giá»›i biến động mạnh thì giá ná»™i địa lại “bình ổn” bằng các biện pháp hành chính khiến giá xăng dầu không được Ä‘iá»u chỉnh linh hoạt theo thị trưá»ng thế giá»›i. Trong lÄ©nh vá»±c quản lý xăng dầu, nếu duy trì cách Ä‘iá»u hành hiện nay là Nhà nước quyết định thay doanh nghiệp thì cÆ¡ quan quản lý luôn phải chạy theo há», sa vào má»› bòng bong kinh doanh lá»—, lãi còn thì giá» Ä‘âu mà xây dá»±ng chiến lược, hoạch định chính sách, thanh tra, kiểm tra, nguồn tài chính cÅ©ng bị phân tán.
Và còn nhiá»u ý kiến nữa, nhưng trong khuôn khổ bài viết này chúng tôi không thể đưa hết được. Tuy nhiên qua các ý kiến, chúng ta thấy rõ những mâu thuẫn cần được giải quyết trong việc Ä‘iá»u hành giá theo cÆ¡ chế thị trưá»ng, đặc biệt là xăng dầu.
Mặc dù theo quy định cá»§a WTO, theo xu hướng thị trưá»ng hoá ná»n kinh tế từ năm 2009 Chính phá»§ Ä‘ã ban hành Nghị định 84/2009/ND-CP khẳng định thị trưá»ng hoá kinh doanh xăng dầu có sá»± quản lý Nhà nước. Theo Ä‘ó, doanh nghiệp được quyết định giá bán lẻ, nhưng sau gần hai năm Nghị định này vẫn chưa được thá»±c hiện.
Trên thá»±c tế giá xăng dầu được phân quyá»n giữa các đơn vị chá»§ quản và má»™t số đầu mối nháºp khẩu độc quyá»n. CÆ¡ quan quản lý Nhà nước thoả hiệp vá»›i các doanh nghiệp độc quyá»n xác định giá cÆ¡ sở bao gồm: giá thị trưá»ng thế giá»›i từng thá»i Ä‘iểm, lấy thị trưá»ng Singapore làm tiêu chuẩn, cá»™ng chi phí kinh doanh 600 đồng/lít, lãi doanh nghiệp 300 đồng/lít, thuế tiêu thụ đặc biệt 10%, VAT 10%. Các doanh nghiệp được quyá»n Ä‘iá»u chỉnh 5% trên dưới giá cÆ¡ sở. Tuy nhiên phải được Bá»™ Tài chính đồng ý. NghÄ©a là có đủ các cÆ¡ chế, nhưng quyết định cuối cùng vẫn là Bá»™ Tài chính và các cÆ¡ chế chỉ để kiểm tra.
Trong cuá»™c tranh luáºn vừa qua, chênh lệch trong việc tính lá»— lãi cá»§a các doanh nghiệp xăng dầu Ä‘ã cho thấy việc tính giá cÆ¡ sở cÅ©ng không phản ánh được thá»±c trạng kinh doanh.
Ngay ông Nguyá»…n Anh Tuấn (Cục phó Cục Quản lý giá, Bá»™ Tài chính) cÅ©ng phải thừa nháºn: “Giá tham chiếu là giá xăng dầu trên thị trưá»ng Singapore mà chúng ta dá»±a vào để tính toán Ä‘iá»u hành, thì giá Ä‘ó cÅ©ng không phải giá giao dịch thá»±c, không thể khẳng định có Ä‘úng doanh nghiệp mua giá Ä‘ó hay không.”
Rõ ràng, cÆ¡ chế Ä‘iá»u hành giá xăng dầu vừa qua là vừa không chuẩn, vừa không hiệu quả. Và bây giá» chúng ta chỉ má»›i giải quyết má»™t việc: Bá»™ Tài chính Ä‘iá»u hành giá, các doanh nghiệp nói giá Ä‘ó lá»—, Bá»™ Tài chính kiểm tra xác định có lá»— hay không. Và cái cảm giác từ lúc đầu khi quan tâm tá»›i cuá»™c tranh luáºn này càng ngày càng rõ hÆ¡n: ngưá»i ta Ä‘ang bàn đến trách nhiệm, đến ai phải chịu trách nhiệm, chưa bàn đến lối ra cho má»› bòng bong này.
Xác định nút thắt, và mở nó ra
Lại phải quay lại những khái niệm vá» thị trưá»ng. Trong trưá»ng hợp này, chúng ta thấy ý kiến cá»§a ông Trương Äình Tuyển là hợp lý. Chúng ta chưa có thị trưá»ng cạnh tranh xăng dầu ná»™i địa, váºy làm sao xác định giá thị trưá»ng để Ä‘iá»u hành? Ba doanh nghiệp chiếm 90% thị phần thì giá cá»§a há», theo hoạt động cá»§a há», là giá thị trưá»ng? Hoàn toàn không. Váºy trở lại mục tiêu cá»§a Chính phá»§: giá xăng dầu phải đảm bảo an ninh năng lượng, chống lạm phát và bao cấp cho dân. Váºy giá này có thể gá»i là giá đảm bảo (cho ná»n kinh tế), thưc hiện được mục tiêu cá»§a Chính phá»§ , sẽ là giá xăng dầu từng thá»i Ä‘iểm cá»§a quản lý Nhà nước . Quan Ä‘iểm này hợp lý nhất. Äể giá đảm bảo phù hợp không chỉ mục tiêu cá»§a Chính phá»§ mà còn phù hợp vá»›i năng lá»±c cá»§a cả Chính phá»§ và xã há»™i chấp nháºn, phải cân đối vá»›i phần ngân sách có thể chi ra, năng lá»±c thá»±c hiện trong thá»±c tiá»…n, thu nháºp cá»§a ngưá»i lao động, tá»· lệ lạm phát... Phải xác định rằng Bá»™ Tài chính là đơn vị phải có trách nhiệm xác định giá đảm bảo này.
DÄ© nhiên không thể dừng ở việc xác định giá bởi vì các doanh nghiệp kinh doanh không thể căn cứ vào giá Bá»™ Tài chính để kinh doanh mà phải căn cứ vào giá mua cá»™ng vá»›i chi phí để có giá bán. Váºy ai được mua và được bán theo giá đảm bảo?
Theo chúng tôi cần có má»™t doanh nghiệp công ích thá»±c hiện nhiệm vụ đưa giá đảm bảo này ra thị trưá»ng. Doanh nghiệp này phải đủ năng lá»±c phục vụ các nhu cầu cá»§a ná»n kinh tế, có hệ thống phân phối lá»›n, khả năng nháºp khẩu, dá»± trữ đủ lá»›n đủ sức khống chế thị trưá»ng và là nhà buôn lá»›n nhất trong lÄ©nh vá»±c xăng dầu ná»™i địa và đương nhiên doanh nghiệp này phải thuá»™c sở hữu Nhà nước và được Nhà nước bao cấp.
Äối chiếu vá»›i các tiêu chuẩn này Tổng Công ty Xăng dầu Việt Nam (Petrolimex) hoàn toàn có thể Ä‘áp ứng được. Ngoài doanh nghiệp công ích này, các doanh nghiệp khác được kinh doanh tá»± do, tá»± xác định giá, tá»± chịu trách nhiệm vá»›i hiệu quả kinh doanh và trách nhiệm xã há»™i chỉ còn là trách nhiệm đạo đức, không phải chế tài luáºt pháp. Vá»›i cÆ¡ chế thị trưá»ng như váºy việc Ä‘iá»u hành giá đảm bảo sẽ không ngăn cản việc hình thành và phát triển các doanh nghiệp xăng dầu và thị trưá»ng xăng dầu trong tương lai.
Doanh nghiệp công ích này sẽ được cấp vốn, bao cấp lá»— lãi, đầu tư xây dá»±ng các kho dá»± trữ không chỉ đảm bảo an ninh năng lượng mà còn đảm bảo ổn định thị trưá»ng, tháºm chí có thể tham gia thị trưá»ng thế giá»›i vá»›i cÆ¡ chế mua rẻ, bán đắt... nhằm mục tiêu giảm thiểu phần chi ngân sách cho ổn định giá xăng dầu ná»™i địa. Khi các doanh nghiệp ngoài thị trưá»ng đủ lá»›n và ná»n kinh tế xã há»™i phát triển đến má»™t mức nào Ä‘ó, các doanh nghiệp cạnh tranh được vá»›i doanh nghiệp công ích, chức năng công ích sẽ biến mất, chỉ còn vai trò cá»§a má»™t doanh nghiệp Nhà nước há»— trợ cho quản lý Nhà nước vá» thị trưá»ng xăng dầu. Thêm má»™t ý nữa, đương nhiên doanh nghiệp công ích này sẽ do Bá»™ Tài chính quản lý.
Theo chúng tôi mô hình này khả dÄ© có thể giải quyết được những rối loạn hiện nay trong việc Ä‘iá»u hành giá xăng dầu. Nhà nước không can thiệp vào hoạt động cá»§a các doanh nghiệp, không chịu trách nhiệm vá» lá»— lãi cá»§a các doanh nghiệp tháºm chí không phải “chịu Æ¡n” các doanh nghiệp trong việc đảm bảo ổn định giá xăng dầu, khá»i phải nghe kể công, Ä‘òi há»i há»— trợ... tháºm chí bá» luôn cả khoản bình ổn giá xăng dầu. Tóm lại giảm được nhiá»u thứ.
CÅ©ng có má»™t quan Ä‘iểm láºp má»™t doanh nghiệp công ích lá»›n vào thá»i Ä‘iểm này có Ä‘i ngược lại các chá»§ trương cổ phần hoá, thị trưá»ng hóa ná»n kinh tế không? Theo chúng tôi là không. Ngay trong chá»§ trương cổ phần hóa, Chính phá»§ cÅ©ng vẫn giữ má»™t số doanh nghiệp Nhà nước như những quả đấm thép để đảm bảo cÆ¡ chế Ä‘iá»u hành cá»§a Chính phá»§ váºy, láºp má»™t doanh nghiệp công ích thuá»™c sở hữu Nhà nước để cởi trói cho hàng chục hàng trăm doanh nghiệp khác là cÆ¡ há»™i cho sá»± phát triển cá»§a thị trưá»ng. CÅ©ng có ý kiến việc láºp doanh nghiệp công ích lá»›n Ä‘óng vai trò chỉ đạo trong thị trưá»ng xăng dầu sẽ khó quản lý, dá»… sinh ra tiêu cá»±c. Tất nhiên là khó quản lý nhưng khó không có nghÄ©a là không thể. Äừng lấy khó làm để không làm, không quản lý được là bá», là cấm.
Chúng ta Ä‘ã có Nhà máy lá»c dầu Dung Quất, chúng ta Ä‘ã có má»™t đội ngÅ© những ngưá»i làm kinh doanh xăng dầu Ä‘á»u có kinh nghiệm trên thương trưá»ng quốc tế, Petrolimex có vị trí độc quyá»n má»™t cách tá»± nhiên, vá»›i 11 đầu mối và hệ thống phân phối tại 63 tỉnh thành có khả năng đưa xăng dầu đến tất cả các địa chỉ có nhu cầu. Không có lẽ nào không đảm bảo được các mục tiêu cá»§a Chính phá»§ vá»›i chi phí ngân sách thấp nhất và tạo Ä‘iá»u kiện cho sá»± phát triển cá»§a thị trưá»ng xăng dầu ná»™i địa tương lai. Chúng ta có quyá»n hy vá»ng.
Nguồn tin: ANTÄ