Để sử dụng Xangdau.net, Vui lòng kích hoạt javascript trong trình duyệt của bạn.

To use Xangdau.net, Please enable JavaScript in your browser for better use of the website.

Loader

Thị trường xăng dầu: Có thể gỡ mối... bòng bong

Cuá»™c tranh luận trong Há»™i thảo Ä‘iều hành giá xăng dầu theo cÆ¡ chế thị trường do liên bá»™ Công thương - Tài chính tổ chức ngày 20-9-2011 Ä‘ã làm xôn xao dư luận. Ná»™i dung cuá»™c tranh luận thì thiên hạ Ä‘ã biết cả. Bá»™ Công thương và các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu thì muốn Bá»™ Tài chính làm rõ cÆ¡ chế tính giá, cÆ¡ sở hình thành giá bán lẻ theo hướng đảm bảo giá bán lẻ tại thị trường trong nước đồng biến động vá»›i giá thị trường thế giá»›i, nhưng vẫn đạt mục tiêu kiểm soát Nhà nước.

Khúc dạo đầu bi tráng

Ông Nguyá»…n Lá»™c An, Phó Vụ trưởng Vụ thị trường trong nước, Bá»™ Công thương còn nhấn mạnh: “Đối vá»›i các lần Ä‘iều chỉnh giá cần công khai cÆ¡ chế hình thành giá cho người tiêu dùng biết”.

Bá»™ Tài chính thì khẳng định: Từ nay đến cuối năm không tăng giá xăng dầu mà sẽ áp dụng các biện pháp bình ổn giá, trong trường hợp cần thiết Nhà nước sẽ bù lá»—. Thời gian qua Nhà nước Ä‘ã có nhiều biện pháp há»— trợ doanh nghiệp. Nhà nước Ä‘ã trích trên 4.600 tá»· đồng để bù lá»— cho doanh nghiệp từ đầu năm 2011. Sá»± hy sinh cá»§a Nhà nước không thấy ai (doanh nghiệp?) để ý tá»›i, trong khi doanh nghiệp chỉ biết kêu lá»— mà không chia sẻ vá»›i người tiêu dùng.

Thật ra việc này không má»›i, chỉ là lần đầu tiên việc tranh luận diá»…n ra công khai và gay gắt hÆ¡n. Má»™t bên báo lá»— cần phải tăng giá. Má»™t bên nói Ä‘ã xem xét, không lá»—, thậm chí lãi, phần lá»— Ä‘ã được bù, vì lợi ích phát triển kinh tế xã há»™i không được tăng giá. Tranh luận dẫn đến các Ä‘oàn thanh tra, kiểm tra được phái xuống 3 đơn vị nhập khẩu tá»›i 60% tổng lượng nhập để xem xét. Nhưng vá»›i hàng trăm lô hàng nhập khẩu ở mọi thời Ä‘iểm, lại phụ thuá»™c vào hàng trăm thời Ä‘iểm thanh toán, hàng ngàn thời Ä‘iểm đề xuất bán lẻ các lô hàng. Việc kiểm tra chắc chắn sẽ Ä‘i vào ma trận mà bên kiểm tra và bên bị kiểm tra khó mà thống nhất được vá»›i nhau.

Tôi lại nghÄ© đến ngành y tế. Má»™t mặt phải bù đắp được chi phí để bảo vệ sức khỏe nhân dân, chi phí khám chữa bệnh, thu hồi vốn đầu tư cÆ¡ sở vật chất ngành y tế. Má»™t mặt phải đảm bảo an sinh xã há»™i, thỏa mãn nhu cầu khám chữa bệnh và bảo vệ sức khỏe nhân dân. Hàng loạt các bệnh viện Ä‘ã được cho phép tá»± chá»§ về tài chính, tá»± cân đối thu chi. Nhưng khi ngành y tế đề nghị tăng viện phí, bao nhiêu năm giải trình tính toán, báo lá»— thì ngành tài chính và các ngành liên quan lại bảo: không thế được, các anh còn chưa khai thác hết ná»™i lá»±c. Tăng viện phí thì người nghèo chết à?... Vậy là các giải pháp trung dung lại được đưa ra. Tá»· như tăng giá 350 thá»§ thuật, dịch vụ y tế, nhưng tăng ít má»™t thôi không tăng đồng loạt. Các giải pháp chưa Ä‘áp ứng được nhu cầu tài chính cho ngành y tế tại thời Ä‘iểm Ä‘ó và khi đưa vào thá»±c hiện thì nhu cầu Ä‘ã tăng thêm mấy chục phần trăm. Quá tải bệnh viện, bác sÄ© bỏ việc, dịch vụ khám chữa bệnh kém... cả dân và ngành y tế đều... kêu.

Giáo dục cÅ©ng vậy. Các trường đại học, các trường phổ thông mạnh mong muốn được tá»± chá»§, tá»± chá»§ về Ä‘ào tạo sẽ đảm bảo tá»± chá»§ về tài chính nhưng không được. Các trường phải phục vụ cho mục tiêu được quy định trong Chiến lược phát triển giáo dục quốc gia (10 năm má»›i xem xét má»™t lần). Phải phục vụ cho mục Ä‘ích phát triển xã há»™i chung. Hãy làm theo Ä‘úng quy định từ chung đến chi tiết, từ Ä‘iểm đầu vào, số lượng học sinh, thời gian dạy, ná»™i dung dạy được phê duyệt đến từng tiết học, bài kiểm tra. Và các trường, các thầy cô biến thành các máy tá»± động cứng nhắc sản xuất các sản phẩm con người. Vui thay!

Tập hợp tất các những chuyện ấy ở tất các các ngành, các cÆ¡ sở, doanh nghiệp liên quan đến những nhu cầu thiết yếu cá»§a con người, chúng ta nhận rõ, hình như chúng ta chưa xá»­ lý cho khéo, cho khoa học mối quan hệ giữa má»™t nền kinh tế thị trường chuyển động mạnh mẽ, mọi yếu tố đầu vào, đầu ra thay đổi như chá»›p giật, vá»›i nhu cầu không thể thay đổi là đảm bảo an sinh xã há»™i, ổn định các Ä‘iều kiện phát triển kinh tế xã há»™i chung cá»§a quốc gia.

Thị trường chuyển động và khung cứng quản lý Nhà nước

Nói cho dá»… hiểu, thị trường là nÆ¡i hoạt động cá»§a các doanh nghiệp, quản lý Nhà nước là đơn vị tạo ra môi trường, tạo ra đại lá»™ để các doanh nghiệp hoạt động, cạnh tranh, kiếm lợi bằng cách phục vụ người tiêu dùng, ná»™p thuế cho Nhà nước. Đại lá»™ Ä‘ó được tạo ra, được phân ranh giá»›i quy hoạch bằng luật. Quản lý Nhà nước không can thiệp vào tổ chức sản xuất kinh doanh cá»§a các doanh nghiệp. Doanh nghiệp sản xuất kinh doanh Ä‘úng luật và ná»™p thuế.

Nhà nước đảm bảo môi trường kinh doanh phát triển, mặt khác Nhà nước phải gánh gánh nặng an sinh xã há»™i, đảm bảo mọi người dân phải có mức sống cao hÆ¡n mức tối thiểu. Nguồn lá»±c để Nhà nước đảm bảo các quyền công dân Ä‘ó là ngân sách, tức là từ thuế và các nguồn thu khác cá»§a Nhà nước.

Thị trường trong nước Ä‘ã thá»±c sá»± há»™i nhập vá»›i nền kinh tế toàn cầu và dÄ© nhiên vá»›i nhiều lý do chá»§ quan, khách quan, thị trường cÅ©ng luôn luôn có những cÆ¡n nóng lạnh thất thường. Những nhu cầu xã há»™i, những Ä‘iều kiện để ổn định và phát triển kinh tế xã há»™i cÅ©ng thay đổi liên tục, tạo ra những biến động cung cầu, phản ánh rõ nét nhất là biến động về giá. Biến động về giá, biến động cung cầu ảnh hưởng trá»±c tiếp đến an sinh xã há»™i, đến ổn định và phát triển kinh tế xã há»™i và Nhà nước dÄ© nhiên phải can thiệp. Nhưng can thiệp thế nào trong nền kinh tế thị trường?

Chúng ta thá»­ soi xét trong trường hợp giá xăng dầu, ngõ hầu đạt được má»™t cÆ¡ sở để nghÄ© đến má»™t giải pháp chăng. Trước hết là ý kiến cá»§a các chuyên gia và những người tham gia Ä‘iều hành giá xăng dầu:

Ông Nguyá»…n Cẩm Tú (Thứ trưởng Bá»™ Công Thương) nêu rõ quan Ä‘iểm cá»§a Chính phá»§ về mục tiêu Ä‘iều hành giá xăng dầu: phải đảm bảo an ninh năng lượng, chống lạm pháp và bao cấp cho dân.

Ông Vương Đình Huệ (Bá»™ trưởng Bá»™ Tài chính) khẳng định xu hướng thị trường hoá giá xăng dầu. Tuy nhiên trong bối cảnh 3 doanh nghiệp chiếm tá»›i 90% thị phần trong Ä‘ó riêng Petrolimex chiếm tá»›i 60% thì Nhà nước chưa thể thả giá xăng dầu cho doanh nghiệp định giá được. Phải kiên trì Ä‘iều hành giá theo cÆ¡ chế thị trường có sá»± quản lý cá»§a Nhà nước. Tuy nhiên lá»™ trình, liều lượng thích hợp vá»›i mục tiêu cá»§a Nhà nước và kinh tế vÄ© mô, kiềm chế lạm phát, bảo đảm an sinh xã há»™i trên cÆ¡ sở minh bạch về chính sách và minh bạch về thông tin. Chúng ta không thể thiên về má»™t phía là thị trường. Sá»± sụp đổ tài chính cá»§a Mỹ gây ra khá»§ng hoảng tài chính toàn cầu chứng minh sá»± thất bại thảm hại cá»§a mô hình kinh tế hoàn toàn tá»± do theo trường phái Ä‚ng - lô - xắc - xông. Vì thế, mặc dù không thể quay lại thời kỳ bao cấp như trước Ä‘ây nhưng chúng ta vẫn phải kiên trì nguyên tắc thị trường nhưng có định hướng, có lá»™ trình phù hợp.

Ông Bùi Ngọc Bảo, Tổng giám đốc Petrolimex thì cho rằng Nghị định 84/2009/CP cá»§a Chính phá»§ từ năm 2009 Ä‘ã quy định cho phép doanh nghiệp được định giá theo thị trường. Tuy nhiên từ Ä‘ó tá»›i nay chưa bao giờ doanh nghiệp được thá»±c hiện quyền này cả. Vá»›i cách Ä‘iều hành hiện tại tuy lá»— ít nhưng khan hàng (nghÄ©a là không thá»±c hiện được mục tiêu an ninh năng lượng).

Ông Trương Đình Tuyển (Nguyên Bá»™ trưởng Bá»™ Thương mại): Nhiều người hiểu về giá thị trường không Ä‘úng. Nói đưa giá xăng dầu theo giá thị trường là không chuẩn má»±c trong bối cảnh hiện nay. Giá thị trường là hình thành trên cÆ¡ sở cạnh tranh giữa các doanh nghiệp và xác lập nên giá, do Ä‘ó có tác dụng kiềm giữ giá. Trong khi ta hiện nay chỉ có 3 doanh nghiệp xăng dầu đầu mối chiếm đến 90% thị trường thế thì làm thế nào mà thị trường được? Chính vì đặt vấn đề không Ä‘úng nên má»›i dẫn đến lá»§ng cá»§ng, ở chá»— doanh nghiệp Ä‘òi theo giá thị trường còn Nhà nước thì can thiệp việc Ä‘ó.

Ông Cao Văn Thân (Giám đốc Ä‘iều hành Công ty xăng dầu Quân đội): Doanh nghiệp không phải là doanh nghiệp công ích nên khi thá»±c hiện nhiệm vụ bình ổn giá theo chỉ đạo, doanh nghiệp phải có cÆ¡ chế tài chính xá»­ lý các vấn dề phát sinh (như lá»—) má»™t cách rõ ràng.

Ông Nguyá»…n Anh Tuấn (Cục phó Cục Quản lý giá Bá»™ Tài chính): Chúng tôi nghi ngờ trong các số liệu báo cáo cá»§a các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu. Trong Ä‘ó có khoản hoa hồng cho người mua. Việc thanh tra sẽ làm rõ các khoản tiền trong kinh doanh xăng dầu.

Tiến sÄ© khoa học Nguyá»…n Thị Hiền Ä‘ánh giá Nghị định 84 là má»™t cá»™t mốc quan trọng trong tiến trình tá»± do hoá giá cả những mặt hàng được cho là “nhạy cảm”. Chá»§ trương giao cho doanh nghiệp định giá xăng dầu là thể hiện quyết tâm cá»§a Chính phá»§ hoàn thiện cÆ¡ chế thị trường. Tuy nhiên, sau Ä‘ó khi giá dầu thô trên thị trường thế giá»›i biến động mạnh thì giá ná»™i địa lại “bình ổn” bằng các biện pháp hành chính khiến giá xăng dầu không được Ä‘iều chỉnh linh hoạt theo thị trường thế giá»›i. Trong lÄ©nh vá»±c quản lý xăng dầu, nếu duy trì cách Ä‘iều hành hiện nay là Nhà nước quyết định thay doanh nghiệp thì cÆ¡ quan quản lý luôn phải chạy theo họ, sa vào má»› bòng bong kinh doanh lá»—, lãi còn thì giờ Ä‘âu mà xây dá»±ng chiến lược, hoạch định chính sách, thanh tra, kiểm tra, nguồn tài chính cÅ©ng bị phân tán.

Và còn nhiều ý kiến nữa, nhưng trong khuôn khổ bài viết này chúng tôi không thể đưa hết được. Tuy nhiên qua các ý kiến, chúng ta thấy rõ những mâu thuẫn cần được giải quyết trong việc Ä‘iều hành giá theo cÆ¡ chế thị trường, đặc biệt là xăng dầu.

Mặc dù theo quy định cá»§a WTO, theo xu hướng thị trường hoá nền kinh tế từ năm 2009 Chính phá»§ Ä‘ã ban hành Nghị định 84/2009/ND-CP khẳng định thị trường hoá kinh doanh xăng dầu có sá»± quản lý Nhà nước. Theo Ä‘ó, doanh nghiệp được quyết định giá bán lẻ, nhưng sau gần hai năm Nghị định này vẫn chưa được thá»±c hiện.

Trên thá»±c tế giá xăng dầu được phân quyền giữa các đơn vị chá»§ quản và má»™t số đầu mối nhập khẩu độc quyền. CÆ¡ quan quản lý Nhà nước thoả hiệp vá»›i các doanh nghiệp độc quyền xác định giá cÆ¡ sở bao gồm: giá thị trường thế giá»›i từng thời Ä‘iểm, lấy thị trường Singapore làm tiêu chuẩn, cá»™ng chi phí kinh doanh 600 đồng/lít, lãi doanh nghiệp 300 đồng/lít, thuế tiêu thụ đặc biệt 10%, VAT 10%. Các doanh nghiệp được quyền Ä‘iều chỉnh 5% trên dưới giá cÆ¡ sở. Tuy nhiên phải được Bá»™ Tài chính đồng ý. NghÄ©a là có đủ các cÆ¡ chế, nhưng quyết định cuối cùng vẫn là Bá»™ Tài chính và các cÆ¡ chế chỉ để kiểm tra.

Trong cuá»™c tranh luận vừa qua, chênh lệch trong việc tính lá»— lãi cá»§a các doanh nghiệp xăng dầu Ä‘ã cho thấy việc tính giá cÆ¡ sở cÅ©ng không phản ánh được thá»±c trạng kinh doanh.

Ngay ông Nguyá»…n Anh Tuấn (Cục phó Cục Quản lý giá, Bá»™ Tài chính) cÅ©ng phải thừa nhận: “Giá tham chiếu là giá xăng dầu trên thị trường Singapore mà chúng ta dá»±a vào để tính toán Ä‘iều hành, thì giá Ä‘ó cÅ©ng không phải giá giao dịch thá»±c, không thể khẳng định có Ä‘úng doanh nghiệp mua giá Ä‘ó hay không.”

Rõ ràng, cÆ¡ chế Ä‘iều hành giá xăng dầu vừa qua là vừa không chuẩn, vừa không hiệu quả. Và bây giờ chúng ta chỉ má»›i giải quyết má»™t việc: Bá»™ Tài chính Ä‘iều hành giá, các doanh nghiệp nói giá Ä‘ó lá»—, Bá»™ Tài chính kiểm tra xác định có lá»— hay không. Và cái cảm giác từ lúc đầu khi quan tâm tá»›i cuá»™c tranh luận này càng ngày càng rõ hÆ¡n: người ta Ä‘ang bàn đến trách nhiệm, đến ai phải chịu trách nhiệm, chưa bàn đến lối ra cho má»› bòng bong này.

Xác định nút thắt, và mở nó ra

Lại phải quay lại những khái niệm về thị trường. Trong trường hợp này, chúng ta thấy ý kiến cá»§a ông Trương Đình Tuyển là hợp lý. Chúng ta chưa có thị trường cạnh tranh xăng dầu ná»™i địa, vậy làm sao xác định giá thị trường để Ä‘iều hành? Ba doanh nghiệp chiếm 90% thị phần thì giá cá»§a họ, theo hoạt động cá»§a họ, là giá thị trường? Hoàn toàn không. Vậy trở lại mục tiêu cá»§a Chính phá»§: giá xăng dầu phải đảm bảo an ninh năng lượng, chống lạm phát và bao cấp cho dân. Vậy giá này có thể gọi là giá đảm bảo (cho nền kinh tế), thưc hiện được mục tiêu cá»§a Chính phá»§ , sẽ là giá xăng dầu từng thời Ä‘iểm cá»§a quản lý Nhà nước . Quan Ä‘iểm này hợp lý nhất. Để giá đảm bảo phù hợp không chỉ mục tiêu cá»§a Chính phá»§ mà còn phù hợp vá»›i năng lá»±c cá»§a cả Chính phá»§ và xã há»™i chấp nhận, phải cân đối vá»›i phần ngân sách có thể chi ra, năng lá»±c thá»±c hiện trong thá»±c tiá»…n, thu nhập cá»§a người lao động, tá»· lệ lạm phát... Phải xác định rằng Bá»™ Tài chính là đơn vị phải có trách nhiệm xác định giá đảm bảo này.

DÄ© nhiên không thể dừng ở việc xác định giá bởi vì các doanh nghiệp kinh doanh không thể căn cứ vào giá Bá»™ Tài chính để kinh doanh mà phải căn cứ vào giá mua cá»™ng vá»›i chi phí để có giá bán. Vậy ai được mua và được bán theo giá đảm bảo?

Theo chúng tôi cần có má»™t doanh nghiệp công ích thá»±c hiện nhiệm vụ đưa giá đảm bảo này ra thị trường. Doanh nghiệp này phải đủ năng lá»±c phục vụ các nhu cầu cá»§a nền kinh tế, có hệ thống phân phối lá»›n, khả năng nhập khẩu, dá»± trữ đủ lá»›n đủ sức khống chế thị trường và là nhà buôn lá»›n nhất trong lÄ©nh vá»±c xăng dầu ná»™i địa và đương nhiên doanh nghiệp này phải thuá»™c sở hữu Nhà nước và được Nhà nước bao cấp.

Đối chiếu vá»›i các tiêu chuẩn này Tổng Công ty Xăng dầu Việt Nam (Petrolimex) hoàn toàn có thể Ä‘áp ứng được. Ngoài doanh nghiệp công ích này, các doanh nghiệp khác được kinh doanh tá»± do, tá»± xác định giá, tá»± chịu trách nhiệm vá»›i hiệu quả kinh doanh và trách nhiệm xã há»™i chỉ còn là trách nhiệm đạo đức, không phải chế tài luật pháp. Vá»›i cÆ¡ chế thị trường như vậy việc Ä‘iều hành giá đảm bảo sẽ không ngăn cản việc hình thành và phát triển các doanh nghiệp xăng dầu và thị trường xăng dầu trong tương lai.

Doanh nghiệp công ích này sẽ được cấp vốn, bao cấp lá»— lãi, đầu tư xây dá»±ng các kho dá»± trữ không chỉ đảm bảo an ninh năng lượng mà còn đảm bảo ổn định thị trường, thậm chí có thể tham gia thị trường thế giá»›i vá»›i cÆ¡ chế mua rẻ, bán đắt... nhằm mục tiêu giảm thiểu phần chi ngân sách cho ổn định giá xăng dầu ná»™i địa. Khi các doanh nghiệp ngoài thị trường đủ lá»›n và nền kinh tế xã há»™i phát triển đến má»™t mức nào Ä‘ó, các doanh nghiệp cạnh tranh được vá»›i doanh nghiệp công ích, chức năng công ích sẽ biến mất, chỉ còn vai trò cá»§a má»™t doanh nghiệp Nhà nước há»— trợ cho quản lý Nhà nước về thị trường xăng dầu. Thêm má»™t ý nữa, đương nhiên doanh nghiệp công ích này sẽ do Bá»™ Tài chính quản lý.

Theo chúng tôi mô hình này khả dÄ© có thể giải quyết được những rối loạn hiện nay trong việc Ä‘iều hành giá xăng dầu. Nhà nước không can thiệp vào hoạt động cá»§a các doanh nghiệp, không chịu trách nhiệm về lá»— lãi cá»§a các doanh nghiệp thậm chí không phải “chịu Æ¡n” các doanh nghiệp trong việc đảm bảo ổn định giá xăng dầu, khỏi phải nghe kể công, Ä‘òi hỏi há»— trợ... thậm chí bỏ luôn cả khoản bình ổn giá xăng dầu. Tóm lại giảm được nhiều thứ.

CÅ©ng có má»™t quan Ä‘iểm lập má»™t doanh nghiệp công ích lá»›n vào thời Ä‘iểm này có Ä‘i ngược lại các chá»§ trương cổ phần hoá, thị trường hóa nền kinh tế không? Theo chúng tôi là không. Ngay trong chá»§ trương cổ phần hóa, Chính phá»§ cÅ©ng vẫn giữ má»™t số doanh nghiệp Nhà nước như những quả đấm thép để đảm bảo cÆ¡ chế Ä‘iều hành cá»§a Chính phá»§ vậy, lập má»™t doanh nghiệp công ích thuá»™c sở hữu Nhà nước để cởi trói cho hàng chục hàng trăm doanh nghiệp khác là cÆ¡ há»™i cho sá»± phát triển cá»§a thị trường. CÅ©ng có ý kiến việc lập doanh nghiệp công ích lá»›n Ä‘óng vai trò chỉ đạo trong thị trường xăng dầu sẽ khó quản lý, dá»… sinh ra tiêu cá»±c. Tất nhiên là khó quản lý nhưng khó không có nghÄ©a là không thể. Đừng lấy khó làm để không làm, không quản lý được là bỏ, là cấm.

Chúng ta Ä‘ã có Nhà máy lọc dầu Dung Quất, chúng ta Ä‘ã có má»™t đội ngÅ© những người làm kinh doanh xăng dầu đều có kinh nghiệm trên thương trường quốc tế, Petrolimex có vị trí độc quyền má»™t cách tá»± nhiên, vá»›i 11 đầu mối và hệ thống phân phối tại 63 tỉnh thành có khả năng đưa xăng dầu đến tất cả các địa chỉ có nhu cầu. Không có lẽ nào không đảm bảo được các mục tiêu cá»§a Chính phá»§ vá»›i chi phí ngân sách thấp nhất và tạo Ä‘iều kiện cho sá»± phát triển cá»§a thị trường xăng dầu ná»™i địa tương lai. Chúng ta có quyền hy vọng.

Nguồn tin: ANTĐ

ĐỌC THÊM