TrÆ°á»›c sá»± mong ngóng của dÆ° luận về kết quả kiểm tra bốn doanh nghiệp xăng dầu, Tiến sÄ© Nguyá»…n Quang A cho rằng, đặt vấn đề kiểm tra các doanh nghiệp xăng dầu hiện thời là trúng, song dù có tìm thấy sá»± minh bạch thì cÅ©ng sẽ khó cải thiện được tình hình. Vấn đề vẫn là phải tạo ra được sá»± cạnh tranh trong thị trường xăng dầu.

Tổ Quốc Ä‘ã có cuá»™c trao đổi vá»›i Tiến sÄ© Nguyá»…n Quang A xung quanh vấn đề này.

+ Cách Ä‘iều hành giá xăng Ä‘ã cho thấy sá»± không “sòng phẳng” đối vá»›i người tiêu dùng, buá»™c người tiêu dùng mặc nhiên chấp nhận giá xăng nhÆ° má»™t sá»± áp đặt. Theo ông, Ä‘iều này có ảnh hưởng nhÆ° thế nào Ä‘ến lòng tin của người dân vào các vấn đề trong nền kinh tế của nÆ°á»›c ta?

- TS. Nguyá»…n Quang A: Lòng tin của dân (gồm cả các doanh nghiệp và tổ chức xã há»™i) vào sá»± thá»±c thi pháp luật, sá»± bảo vệ của pháp luật, vào chính sách của Chính phủ và hoạt Ä‘á»™ng của các doanh nghiệp là nhân tố vô cùng quan trọng ảnh hưởng đến hoạt Ä‘á»™ng của nền kinh tế .

Lòng tin cao làm giảm chi phí giao dịch, tăng cường quy mô trao đổi, thúc đẩy sá»± làm ăn tin cậy lẫn nhau và đấy là môi trường thuận lợi cho phát triển kinh tế. Còn hủy hoại lòng tin thì ngược lại, sẽ cản trở sá»± phát triển kinh tế và xã há»™i. Theo tôi, sá»± lá»™n xá»™n trong quản lý giá xăng dầu vừa qua Ä‘ã hủy hoại lòng tin của người dân.

Nhà nÆ°á»›c không cần phải can thiệp vào việc định giá mà để cho cÆ¡ chế thị trường, các doanh nghiệp cạnh tranh nhau tá»± quyết định giá. Đấy là cách căn bản, lâu bền (Ảnh: Q.Anh)

+ Theo ông, thời gian qua hai Bá»™ Tài chính và Công thÆ°Æ¡ng Ä‘ã làm Ä‘úng vai trò của mình chÆ°a?

- TS. Nguyá»…n Quang A: Theo tôi, vá»›i cách Ä‘iều hành giá xăng dầu vừa qua cả hai Bá»™ Tài chính và Công ThÆ°Æ¡ng đều chÆ°a làm Ä‘úng vai trò của mình.

Do còn có doanh nghiệp chi phối thị trường nên việc Nhà nÆ°á»›c can thiệp vào định giá là Ä‘úng và trong trường hợp Ä‘ó vai trò can thiệp của Bá»™ Tài chính là phù hợp. Tuy nhiên, Bá»™ Tài chính không thể can thiệp mãi.

Cách hiệu quả nhất là Nhà nÆ°á»›c thúc đẩy cạnh tranh. Chẳng hạn sắp xếp lại, chia tách, sáp nhập các doanh nghiệp đầu mối hay khuyến khích má»™t vài doanh nghiệp phát triển nhanh trong khi lại kìm doanh nghiệp lá»›n để sao cho sau vài năm có ba – bốn doanh nghiệp sàn sàn nhau (tức là có thể có cạnh tranh lành mạnh). Khi Ä‘ó, Nhà nÆ°á»›c không cần phải can thiệp vào việc định giá mà để cho cÆ¡ chế thị trường, các doanh nghiệp cạnh tranh nhau tá»± quyết định giá. Đấy là cách căn bản, lâu bền phải làm chứ không phải cách làm nhÆ° hiện nay.

Khi Ä‘ó hai Bá»™ chỉ cần thu thuế, giám sát, ngăn chặn sá»± câu kết giữa các doanh nghiệp mà thôi. Còn hiện nay, dù cải tiến thế nào mà cÆ¡ cấu ngành vẫn thế thì không bao giờ giải  quyết được vấn đề, có chăng chỉ là giải pháp tạm thời, chắp vá.

+ Nhiều ý kiến cho rằng, Nghị định 84 Ä‘ã lá»™ rõ nhiều bất cập bởi hiện nay Nghị định này không còn phù hợp vá»›i diá»…n biến giá xăng dầu thế giá»›i nữa. Chẳng hạn, cách tính giá cÆ¡ sở trung bình 30 ngày sẽ cản trở việc Ä‘iều chỉnh giá bán lẻ trong nÆ°á»›c. Chu kỳ biến Ä‘á»™ng giá xăng dầu thế giá»›i từ 7-10 ngày nhÆ°ng nếu chờ Ä‘iều kiện giá cÆ¡ sở thì giá thế giá»›i Ä‘ã sang má»™t chu kỳ khác. Ông có cho rằng Ä‘ã đến lúc cần phải Ä‘iều chỉnh lại Nghị định này?

- TS. Nguyá»…n Quang A: Dẫu có sá»­a đổi đến Ä‘âu thì bản thân các quy định, cách tính của Nghị định 84 hiện hành hay được sá»­a đổi cÅ©ng không giải quyết được căn bản vấn đề, không ngăn chặn được sá»± lợi dụng. Má»™t khi còn có doanh nghiệp chi phối thị trường thì tức là chÆ°a có cạnh tranh lành mạnh. Cần phải nhanh chóng thoát ra khỏi tình trạng này bằng xây dá»±ng thị trường (tái cÆ¡ cấu lại ngành và cải thiện các luật liên quan).

Định giá không phải là việc của Bá»™ Tài chính

+ Những tranh cãi liên quan đến giá xăng dầu hiện nay sẽ khó chấm dứt khi tính minh bạch thông tin chÆ°a được giải quyết. Hiện Bá»™ Tài chính Ä‘ang tiến hành kiểm tra bốn doanh nghiệp đầu mối xăng dầu để làm rõ tình hình kinh doanh lá»—, lãi. Tuy nhiên, việc không minh bạch chỉ là má»™t phần, vấn đề là qua Ä‘ó người ta nhận thấy sá»± “thiếu thống nhất” trong cÆ¡ chế quản lý xăng dầu của Liên Bá»™ Tài chính, Công thÆ°Æ¡ng. Ông có thể chia sẻ quan Ä‘iểm về vấn đề này?

- TS. Nguyá»…n Quang A: Không thể giải quyết vấn đề minh bạch thông tin nếu hệ thống vẫn nhÆ° hiện nay. Dù các Bá»™ có thống nhất nhau để giải quyết má»™t vấn đề mà dứt khoát không thể giải quyết được thì cÅ©ng không mang lại kết quả gì.

Định giá xăng dầu không phải là công việc của các Bá»™ mà là công việc của thị trường.

Trách nhiệm quan trọng của các Bá»™ là phải thống nhất để tạo dá»±ng thị trường ấy bằng việc tái cÆ¡ cấu lại ngành xăng dầu. Cụ thể là bằng các chính sách khuyến khích để hình thành thị trường cạnh tranh, ví nhÆ° bằng đầu tÆ°, Æ°u Ä‘ãi để má»™t hai doanh nghiệp có tiềm năng lá»›n nhanh hÆ¡n, đồng thời hạn chế sá»± “bành trÆ°á»›ng” của Petrolimex hoặc có thể chia Petrolimex ra làm hai.

+ Hãy hình dung về kết quả kiểm tra bốn doanh nghiệp xăng dầu. Nếu Ä‘úng nhÆ° doanh nghiệp nói là lá»— thì sao? Còn nếu Ä‘úng nhÆ° khẳng định của Bá»™ Tài chính là doanh nghiệp lãi thì sẽ phải xá»­ lý nhÆ° thế nào?

- TS. Nguyá»…n Quang A: Chủ tịch của Petrolimex Bùi Ngọc Bảo Ä‘ã nói vá»›i báo chí rằng “nói nó lá»— cÅ©ng được, bảo nó lãi cÅ©ng được”. Vấn đề chính là ở chá»— ấy. Việc kiểm tra bốn doanh nghiệp xăng dầu đợt này cÅ©ng không cải thiện được tình hình là mấy. Vấn đề là ở việc tái cÆ¡ cấu lại ngành. Đặt vấn đề kiểm tra các doanh nghiệp xăng dầu hiện thời là trúng, song dù kết quả có thế nào thì cÅ©ng sẽ khó cải thiện được tình hình. Quan trọng là phải tạo ra sá»± cạnh tranh trong thị trường xăng dầu. Nếu được nhÆ° vậy thì sẽ có sức mạnh gấp ngàn lần các cuá»™c kiểm tra.

Theo tôi, vẫn phải kiểm tra, kiểm toán nhÆ°ng mục Ä‘ích hoàn toàn khác chứ không phải để định giá bán lẻ.

+ Từ sá»± việc xăng dầu, thiết nghÄ©  Nhà nÆ°á»›c nên “xá»­ lý” nhÆ° thế nào vá»›i các mặt hàng có sức lan tỏa tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ°: Ä‘iện, than?

- TS. Nguyá»…n Quang A: Nhà nÆ°á»›c không nên can thiệp vào việc của doanh nghiệp. Cái Nhà nÆ°á»›c cần làm là tái cÆ¡ cấu lại các doanh nghiệp nhà nÆ°á»›c, ra các chính sách tạo khuyến khích để các doanh nghiệp hoạt Ä‘á»™ng theo hÆ°á»›ng mà Nhà nÆ°á»›c muốn đối vá»›i các chính sách ấy. Trong Ä‘ó có thể tạo dá»±ng thị trường hoàn toàn cạnh tranh về xăng dầu.

TÆ°Æ¡ng tá»± vá»›i ngành Ä‘iện cÅ©ng vậy. Ở nÆ¡i có thể tạo ra thị trường cạnh tranh nhÆ° thị trường phát Ä‘iện gồm các nhà máy phát Ä‘iện các loại; hoặc mua sỉ Ä‘iện (cÅ©ng có thể tạo ra vài công ty cạnh tranh nhau); Còn ở những nÆ¡i có Ä‘á»™c quyền tá»± nhiên nhÆ°: vận tải Ä‘iện cao áp… thì Nhà nÆ°á»›c phải có cÆ¡ chế giám sát hoạt Ä‘á»™ng. Nguyên tắc là ở nÆ¡i nào, ở mảng nào có thể tạo ra thị trường cạnh tranh thì cần phải tạo ra thị trường Ä‘ó và chủ yếu để thị trường Ä‘iều tiết (Nhà nÆ°á»›c vẫn phải giám sát). Còn ở những mảng, những nÆ¡i có Ä‘á»™c quyền tá»± nhiên, thì Nhà nÆ°á»›c phải Ä‘iều tiết bằng các tổ chức Ä‘iều tiết Ä‘á»™c lập của mình chứ không phải bằng các cÆ¡ quan hành pháp.

+ DÆ°á»›i góc Ä‘á»™ Ä‘iều hành các mặt hàng: xăng dầu, Ä‘iện, than… Liên Bá»™ Tài chính – Công thÆ°Æ¡ng sẽ căn cứ trên 3 lợi ích: ngân sách, doanh nghiệp và người tiêu dùng. Theo cách nhìn nhận của ông, nếu Æ°u tiên theo thứ tá»± thì lợi ích của người tiêu dùng nên được xếp ở vị trí nào ?

- TS. Nguyá»…n Quang A: Năng lượng có vai trò quyết định và ngày càng lá»›n trong nền kinh tế. Vấn đề không phải là liên Bá»™ Tài chính, Công thÆ°Æ¡ng mà là cả Chính phủ cÅ©ng phải có chính sách năng lượng rõ ràng.

Theo quan Ä‘iểm của tôi, cả ba lợi ích đều phải được cân nhắc má»™t cách hài hòa . Các Æ°u tiên có thể thay đổi tùy từng thời kỳ nhÆ°ng mục tiêu chung là phục vụ tốt nhất cho sá»± phát triển kinh tế-xã há»™i nói chung. Đấy là bài toán phức tạp mà chỉ có các tổ chức nghiên cứu mạnh má»›i có thể chuẩn bị các phÆ°Æ¡ng án để Chính phủ xem xét và quyết định trong má»—i thời kỳ.

Khi thị trường cạnh tranh lành mạnh Ä‘ã hoạt Ä‘á»™ng thì công cụ Ä‘iều tiết của Nhà nÆ°á»›c cÆ¡ bản chỉ còn là thuế. Việc xác định các mức thuế trong má»—i thời kỳ ra sao cho phù hợp là chuyện của Chính phủ và Bá»™ Tài chính. Khi Ä‘ó Bá»™ công thÆ°Æ¡ng sẽ không có vai trò gì./.

+ Cám Æ¡n ông!

Nguồn tin: Tổ Quốc