Nguyên nhân của hiện tượng “găm” hàng của các đại lý xăng dầu là cÆ¡ há»™i siêu lợi nhuận trong lÄ©nh vá»±c phân phối xăng dầu.

Còn sá»± tồn tại của các cÆ¡ há»™i siêu lợi nhuận này là do cách làm giá xăng dầu. Nói là làm giá xăng dầu theo nghị định 84/2009/NĐ-CP, nhÆ°ng chÆ°a phải hoàn toàn nhÆ° vậy. Bản thân nghị định 84 cÅ©ng còn có má»™t số ná»™i dung nên xem xét thêm.

ChÆ°a phải là thị trường Ä‘ích thá»±c

Trong má»™t thị trường Ä‘ích thá»±c, người bán hàng luôn muốn bán được hàng, còn khách hàng thì luôn được người bán hàng đối xá»­ nhÆ° thượng đế. Việc quan trọng nhất của Nhà nÆ°á»›c là giữ cho các nguyên lý, quy luật thị trường được vận hành thông suốt, phát huy hiệu quả tối Ä‘a, không để cho ai, nhóm lợi ích nào cản trở, bóp méo chúng vì sá»± thiếu hiểu biết hoặc vì Ä‘á»™ng cÆ¡ vụ lợi. Cho đến khi nào nó trở thành thị trường Ä‘ích thá»±c, Nhà nÆ°á»›c buá»™c phải kiểm soát và can thiệp hữu hiệu, không thể quản lý “theo thị trường”. Muốn vậy thì trÆ°á»›c hết phải hình thành thị trường Ä‘ích thá»±c Ä‘ã, không thể quản lý theo “cái chÆ°a có” được. Nếu thị trường Ä‘ang còn ở tình trạng Ä‘á»™c quyền (monopoly) hoặc bán Ä‘á»™c quyền (oligopoly) thì việc quản lý “theo thị trường” chắc chắn sẽ dẫn đến sá»± rối loạn, hoặc lạm dụng, hoặc cả hai.

Đó là quan Ä‘iểm quản lý kinh tế Ä‘Æ¡n giản, nhÆ°ng rất quan trọng đối vá»›i việc phân tích các vấn đề Ä‘ã và Ä‘ang nổi cá»™m của thị trường xăng dầu ở nÆ°á»›c ta. Người làm đại lý xăng dầu mà lại “găm” hàng, không muốn bán cho dân, kể cả khi phải chịu rủi ro hành chính (bị thu hồi giấy phép), thậm chí rủi ro hình sá»± (bị truy tố), thì chắc chắn ở Ä‘ây chÆ°a có thị trường Ä‘ích thá»±c. Người ta “chê” mấy trăm đồng chiết khấu đại lý cho má»—i lít xăng dầu, Ä‘iều này chỉ giải thích được bằng lý do duy nhất là họ Ä‘ang chờ cÆ¡ há»™i được hưởng mấy ngàn đồng cho má»—i lít. Họ hy sinh cÆ¡ há»™i lợi nhuận hợp lý để có được cÆ¡ há»™i siêu lợi nhuận, còn cÆ¡ há»™i siêu lợi nhuận có được là nhờ thay đổi chính sách. Trong má»™t thị trường chÆ°a hoàn hảo, hầu hết các khoản siêu lợi nhuận là nhờ chính sách.

Cách làm giá xăng dầu hiện hành Ä‘ã và Ä‘ang tạo ra các cÆ¡ há»™i siêu lợi nhuận trong phân phối xăng dầu, trong khi Ä‘ó các doanh nghiệp nhập khẩu xăng dầu đầu mối vẫn có thể bị lá»— nặng.

Siêu lợi nhuận trong phân phối xăng dầu đến từ Ä‘âu?

Từ 6 giờ chiều ngày 14.1.2010, theo quyết định của bá»™ Tài chính, giá xăng là 16.400 đồng/lít.

Từ 10 giờ sáng ngày 24.2.2011, theo quyết định của bá»™ Tài chính, giá xăng là 19.300 đồng/lít.

Từ 10 giờ Ä‘êm ngày 29.3.2011, theo quyết định của bá»™ Tài chính, giá xăng là 21.300 đồng/lít. Các đại lý khi bán xăng cho người dân theo giá này được hưởng chiết khấu bán lẻ 100 – 200 đồng/lít của doanh nghiệp đầu mối.

Nếu đại lý xăng dầu biết “tÆ°Æ¡ng đối chắc chắn” là bá»™ Tài chính sắp quyết định tăng giá xăng lên tiếp (ví dụ lên 24.300 đồng/lít), họ có thể tính toán mua xăng từ doanh nghiệp đầu mối nạp đầy bồn bể, không bán ra mà ngồi chờ giá xăng tăng. Khi Ä‘ó, ngoài chiết khấu 100 – 200 đồng/lít, đại lý còn được hưởng khoản chênh lệch giá 3.000 đồng/lít. Mức chênh lệch giá này quá cao, vì vậy họ sẵn sàng “hy sinh” khoản chiết khấu bán lẻ trong má»™t thời gian ngắn để đổi lấy khoản siêu lợi nhuận này.

Đó là lý do làm nhiều đại lý “găm” hàng gây bức xúc, lo lắng cho người dân mà báo chí Ä‘ã phản ánh kịp thời. Hiện tượng này Ä‘ã xuất hiện gần thời Ä‘iểm tăng giá xăng ngày 29.3.2011 và 24.2.2011.

Hiện tượng “găm” hàng của các đại lý và ná»—i khổ của người dân sẽ còn tiếp tục chừng nào còn tồn tại cÆ¡ há»™i siêu lợi nhuận từ chênh lệch giá theo cách làm giá xăng dầu hiện nay. Các ná»— lá»±c chỉ đạo của bá»™ Tài chính, bá»™ Công thÆ°Æ¡ng, hoạt Ä‘á»™ng kiểm tra, xá»­ lý sai phạm từ phía các doanh nghiệp xăng dầu đầu mối, cÆ¡ quan quản lý thị trường, công an không thể giải quyết được vấn đề má»™t cách tận gốc. Ngoài ra, khi thông tin tăng giá xăng dầu bị “rò rỉ” thì không phải chỉ các đại lý xăng dầu “găm” hàng, mà các cá nhân, doanh nghiệp “thạo tin” cÅ©ng có thể bỏ vốn ra mua má»™t số lượng xăng dầu lá»›n ngay trÆ°á»›c thời Ä‘iểm tăng giá để đầu cÆ¡. Người dân thì đổ đầy bình xăng xe máy, ôtô, thậm chí có người còn tích trữ trong nhà, gây nguy cÆ¡ cháy nổ.

Cần lÆ°u ý là các quyết định tăng giá xăng dầu của bá»™ Tài chính đều có “giờ G” (6 giờ chiều ngày 14.1.2010, 10 giờ sáng ngày 24.2.2011, 10 giờ Ä‘êm ngày 29.3.2011…). Về nguyên tắc thì “giờ G” và mọi thông tin khác liên quan đến quyết định Ä‘iều chỉnh giá xăng dầu phải được giữ bí mật để ngăn ngừa các hành vi đầu cÆ¡. NhÆ°ng giữ bí mật thông tin luôn luôn là việc khó. Đến bí mật quân sá»±, ngoại giao của Mỹ mà còn bị “rò rỉ” để Wikileaks phát tán cho toàn thế giá»›i biết, nói gì đến bí mật giá xăng dầu ở nÆ°á»›c ta? Trừ khi có cÆ¡ chế bảo mật chuyên nghiệp, Ä‘iều gì mà có từ ba người trở lên biết là khó giữ bí mật.

Nếu theo Ä‘úng tinh thần nghị định 84 thì không có “giờ G” chung nào và quyết định tăng (hoặc giảm) giá xăng dầu nào của bá»™ Tài chính cả. Điểm 1(a) Ä‘iều 27, nghị định 84 ghi rõ: “ThÆ°Æ¡ng nhân đầu mối được quyền quyết định giá bán buôn; việc Ä‘iều chỉnh giá bán lẻ xăng dầu được thá»±c hiện theo nguyên tắc, trình tá»± quy định tại Ä‘iều này. Trách nhiệm của cÆ¡ quan nhà nÆ°á»›c được quy định tại Ä‘iểm 1(d) Ä‘iều 27 chỉ là “CÆ¡ quan nhà nÆ°á»›c có thẩm quyền, khi nhận được làm giá và phÆ°Æ¡ng án giá của thÆ°Æ¡ng nhân đầu mối, có trách nhiệm giám sát để đảm bảo việc Ä‘iều chỉnh giá của thÆ°Æ¡ng nhân đầu mối thá»±c hiện Ä‘úng quy định của pháp luật”. Theo Ä‘ó, quyền quyết định giá là của doanh nghiệp xăng dầu, còn trách nhiệm giám sát là của cÆ¡ quan nhà nÆ°á»›c, không phải ngược lại. Đồng thời, có “giờ G” riêng của từng doanh nghiệp xăng dầu, nhÆ°ng không có “giờ G” chung nào cho tất cả các doanh nghiệp xăng dầu. Doanh nghiệp nào không giữ được bí mật “giờ G” của mình thì chính doanh nghiệp Ä‘ó sẽ bị thiệt hại (đại lý “găm” hàng thì thị phần, doanh số, lợi nhuận của doanh nghiệp bị giảm).

Nói tóm lại, nguyên nhân của hiện tượng “găm” hàng của các đại lý xăng dầu là cÆ¡ há»™i siêu lợi nhuận trong lÄ©nh vá»±c phân phối xăng dầu, còn sá»± tồn tại của các cÆ¡ há»™i siêu lợi nhuận này là do cách làm giá xăng dầu. Việc có nhiều doanh nghiệp đầu mối nhập khẩu xăng dầu là má»™t Ä‘iều kiện rất thuận lợi để xoá bỏ Ä‘á»™c quyền trong lÄ©nh vá»±c này. Tuy nhiên, cách làm giá xăng dầu lâu nay vô hình trung gá»™p tất cả các doanh nghiệp cạnh tranh thành má»™t “ông Ä‘á»™c quyền tập thể” vá»›i giá bán xăng dầu giống nhau tại mọi thời Ä‘iểm và do cÆ¡ quan nhà nÆ°á»›c quyết định. Thị trường xăng dầu Ä‘ã và Ä‘ang bị Ä‘á»™c quyền không phải vì thiếu nhà cung cấp (Ä‘ã có tá»›i 12 doanh nghiệp đầu mối), mà vì cÆ¡ chế.

Nguồn: SGTT