Các doanh nghiệp vẫn chÆ°a được hoàn toàn quyết định giá bán xăng (Ảnh minh họa)

 Mặc dù ý tưởng xây dá»±ng thị trường xăng dầu vận hành theo cÆ¡ chế thị trường, theo Ä‘ó, doanh nghiệp (DN) được định giá bán chính thức thá»±c hiện từ tháng 12/2009, khi Nghị định 84/2009/NĐ-CP ra đời, nhÆ°ng đại diện má»™t số DN cho rằng, họ chÆ°a hoàn toàn được quyền định giá bán.

Từ khái niệm giá cÆ¡ sở...

Cách Ä‘ây hÆ¡n 3 năm, khi Nghị định 55/2007/NĐ-CP ngày 6/4/2007 về quản lý kinh doanh xăng dầu được ban hành, má»™t thị trường xăng dầu  theo cÆ¡ chế thị trường Ä‘ã được manh nha hình thành. Cụ thể, Ä‘iều 26, Nghị định này quy định, áp dụng nguyên tắc giá bán xăng dầu theo cÆ¡ chế thị trường, có sá»± quản lý của Nhà nÆ°á»›c, DN xăng dầu quyết định giá sau khi ná»™p các loại thuế, phí theo quy định của pháp luật hiện hành.

Vì giá dầu thô trên thế giá»›i biến Ä‘á»™ng quá mạnh

và Nhà nÆ°á»›c buá»™c phải ghìm giữ giá rồi lại “nhả” (Ảnh minh họa).

Khi Ä‘ó, Nghị định 55/2007/NĐ-CP Ä‘ã cho phép thá»±c hiện ngay giá bán xăng theo cÆ¡ chế thị trường do DN quyết định (trên cÆ¡ sở giá nhập khẩu, các loại thuế, phí theo quy định và lợi nhuận hợp lý để tái đầu tÆ° phát triển sản xuất, kinh doanh).

Song, quy định trên không thể thá»±c hiện được, vì giá dầu thô trên thế giá»›i biến Ä‘á»™ng quá mạnh và Nhà nÆ°á»›c buá»™c phải ghìm giữ giá rồi lại “nhả”.

Trong suốt 2 năm 2007 và 2008, việc ngân sách nhà nÆ°á»›c phải bù giá vốn trong kinh doanh xăng dầu luôn là câu chuyện nóng bỏng và gây sá»± chú ý đặc biệt của công luận. Kinh nghiệm cho thấy, ngân sách nhà nÆ°á»›c không thể gánh thêm gánh nặng bù lá»— cho xăng dầu và để  chia sẻ trách nhiệm giữa Nhà nÆ°á»›c, DN và người tiêu dùng, thì buá»™c phải để cho DN Ä‘Æ°a giá bán lẻ theo giá thị trường. Song, Ä‘iều gây nhiều tranh cãi nhất là khi thá»±c hiện cÆ¡ chế thị trường, làm thế nào để quản lý được DN xăng dầu khi để họ tá»± định giá bán?

Cho đến nay, khi Nghị định 84/2009/NĐ-CP có hiệu lá»±c được ná»­a năm, các DN xăng dầu Ä‘ánh giá rằng, sá»± khác biệt lá»›n nhất mà văn bản này tạo ra so vá»›i các văn bản trÆ°á»›c Ä‘ó chính là việc hình thành nên giá cÆ¡ sở của mặt hàng xăng dầu. “Nghị định 84/2009/NĐ-CP khác vá»›i Nghị định 55/2007/NĐ-CP và các văn bản khác cÆ¡ bản nhất là giá cÆ¡ sở. Giá cÆ¡ sở của mặt hàng xăng dầu nhÆ° là má»™t giá định hÆ°á»›ng, thông qua Ä‘ó, người tiêu dùng cÅ©ng nhÆ° cÆ¡ quan quản lý có thể giám sát DN”, ông Bùi Ngọc Bảo, Tổng giám đốc Tổng công ty Xăng dầu Việt Nam (Petrolimex) nhận định.

Việc hình thành nên giá cÆ¡ sở, sau nhiều lần lấy ý kiến của Bá»™ Tài chính và Bá»™ Công thÆ°Æ¡ng, được coi là bÆ°á»›c tiến và là công cụ giám sát má»›i của Nhà nÆ°á»›c vá»›i mặt hàng xăng dầu.

Khẳng định giá cÆ¡ sở là công cụ để người tiêu dùng giám sát giá xăng dầu bán lẻ và “kinh doanh xăng dầu là minh bạch nhất vì ai cÅ©ng có thể tính được giá”, nhÆ°ng lãnh đạo Petrolimex cÅ©ng cho biết, giá cÆ¡ sở là giá định hÆ°á»›ng, chứ không phải là giá vốn của DN. Điều này có nghÄ©a, giá cÆ¡ sở mà má»™t DN xăng dầu công bố không thể hiện lá»—, lãi của DN tại thời Ä‘iểm Ä‘ó. Hay nói cách khác, đọc các thông số về giá cÆ¡ sở mà DN công bố, người tiêu dùng không thể khẳng định chính xác DN Ä‘ang lá»— hay lãi ở thời Ä‘iểm Ä‘ó.

... đến DN được quyền định giá... chỉ trong 2 tháng

Kể từ khi cách tính giá cÆ¡ sở được hình thành cÅ©ng nhÆ° DN được quyền định giá xăng dầu đến nay là khoảng ná»­a năm, nhÆ°ng theo các DN, thì họ chỉ được quyền tá»± chủ trong hai tháng 1 và 2/2010. “Sau đợt Ä‘iều chỉnh giảm giá các mặt hàng dầu ngày 3/3/2010 đến nay, chúng tôi không còn được chủ Ä‘á»™ng vá»›i giá các mặt hàng xăng dầu nữa, mà thời gian này, Nhà nÆ°á»›c Ä‘ang giữ quyền Ä‘iều tiết giá theo mục tiêu Ä‘iều hành của mình”, ông Bảo nói. Cụ thể, theo lãnh đạo của Petrolimex, trong đợt giảm giá xăng ngày 27/5, Petrolimex chỉ ra thông báo (thay vì quyết định nhÆ° những lần khác) về việc giảm giá xăng theo Thông báo số 168/TB-BTC của Bá»™ Tài chính. Các DN khác cÅ©ng Ä‘iều chỉnh giảm 500 đồng/lít xăng theo Thông báo trên.

“Do Ä‘ó, nếu nhÆ° nói không có chỉ đạo của Nhà nÆ°á»›c thì DN không hạ giá xăng là không Ä‘úng. Trên thá»±c tế, từ tháng 3 tá»›i nay, Nhà nÆ°á»›c giữ quyền Ä‘iều chỉnh giá theo quy định của Nghị định 84/2009/NĐ-CP, nên việc tăng, giảm giá xăng, dầu trong thời gian này là thuá»™c quyền của Nhà nÆ°á»›c, chứ không phải là do DN chủ Ä‘á»™ng”, ông Bảo giải thích.

Cho tá»›i ngày 8/6 má»›i Ä‘ây, Cục Quản lý giá (Bá»™ Tài chính) cÅ©ng chỉ đạo các DN giảm giá các loại xăng dầu theo cách thức tÆ°Æ¡ng tá»±.

NhÆ° vậy, cho dù Nghị định 84/2009/NĐ-CP Ä‘ã có hiệu lá»±c, nhÆ°ng DN không được định giá xăng dầu thì liệu có phải văn bản pháp lý này Ä‘ang bị “treo”?

Theo các DN xăng dầu, Nghị định trên vẫn Ä‘ang được thá»±c hiện, bởi  khoản c, Ä‘iều 27, Nghị định 84/2009/NĐ-CP nêu rõ, Nhà nÆ°á»›c giữ quyền quyết định trong giai Ä‘oạn mà Nhà nÆ°á»›c thấy cần thiết.

Hiện tại, các DN xăng dầu vẫn chÆ°a biết phải ứng xá»­ nhÆ° thế nào vá»›i việc “chủ Ä‘á»™ng định giá vá»›i các mặt hàng xăng dầu” theo quy định tại Nghị định 84/2009/NĐ-CP. “Chúng tôi phải chờ hÆ°á»›ng dẫn tiếp theo của cÆ¡ quan quản lý. Trong trường hợp giá tăng hay giảm, thì DN vẫn phải chờ được hÆ°á»›ng dẫn, bởi Ä‘ây Ä‘ang là thời Ä‘iểm đặc biệt, chứ không phải là thời gian thá»±c hiện Nghị định 84/2009/NĐ-CP nhÆ° trong Ä‘iều kiện bình thường”, lãnh đạo má»™t công ty xăng dầu nói.

Suốt 3 năm qua, câu chuyện để DN được định giá mặt hàng xăng dầu vẫn là chủ đề nóng, luôn gây sá»± chú ý.

Quỹ Bình ổn giá xăng dầu... chÆ°a ổn

Khi có Quỹ Bình ổn giá xăng dầu thì người tiêu dùng sẽ vui mừng

vì không chịu cảnh giá xăng dầu tăng Ä‘á»™t biến (Ảnh minh họa).

Khi có Quỹ Bình ổn giá xăng dầu thì người tiêu dùng sẽ vui mừng vì không chịu cảnh giá xăng dầu tăng Ä‘á»™t biến. Song, các doanh nghiệp (DN) xăng dầu lại nhận xét, Ä‘ang có khá nhiều rối rắm trong cách trích lập và sá»­ dụng quỹ này.
 
Gian nan hình thành Quỹ...

Ngày 23/3/2009 là ngày ra đời của Quỹ Bình ổn giá xăng dầu (gọi tắt là Quỹ Bình ổn giá), được Ä‘ánh dấu bằng việc Bá»™ Tài chính ban hành Thông tÆ° 56/2009/TT-BTC hÆ°á»›ng dẫn cÆ¡ chế hình thành, sá»­ dụng, quyết toán Quỹ Bình ổn giá. Lần đầu tiên, tại Việt Nam, má»™t loại quỹ dành cho bình ổn giá xăng dầu được hình thành nhằm tránh những cú “sốc” về giá xăng dầu. Khi Ä‘ó, theo quy định của Thông tÆ° 56/2009/TT-BTC, Nhà nÆ°á»›c cho phép DN đầu mối kinh doanh xăng dầu được hình thành ra tối Ä‘a 500 đồng/lít (trong giá bán xăng dầu) để trích vào Quỹ Bình ổn giá. 

Quỹ vừa ra đời má»™t thời gian ngắn, thì trÆ°á»›c tác Ä‘á»™ng của giá dầu thô trên thế giá»›i tăng cao, nên Liên bá»™ Tài chính và Công thÆ°Æ¡ng cho phép các DN tạm thời chÆ°a trích Quỹ Bình ổn giá vá»›i dầu diesel từ ngày 3/4/2009, dầu mazout thì tạm dừng trích từ ngày 9/5/2009. Thời Ä‘iểm Ä‘ó, chỉ có dầu hỏa là vẫn trích Quỹ Bình ổn giá vá»›i mức 460 đồng/lít. Tất nhiên, vá»›i tình hình giá xăng cao, lúc Ä‘ó, Quỹ cÅ©ng chÆ°a trích được má»™t đồng nào vá»›i mặt hàng xăng.

Cho tá»›i khi Thông tÆ° 159/2009/TT-BTC ngày 6/8/2009 được ban hành để sá»­a đổi, bổ sung Thông tÆ° 56/2009/TT-BTC, thì các DN xăng dầu phàn nàn là “lúng túng bởi không hiểu nếu trích Quỹ Bình ổn giá sẽ trích mức là bao nhiêu”, bởi Thông tÆ° 56/2009/TT-BTC quy định: “mức trích tối Ä‘a là 500 đồng/lít”. Sau 5 tháng thá»±c hiện, cÆ¡ quan quản lý Ä‘ã chỉ ra “cách” chính xác trích lập Quỹ là theo Thông tÆ° 159/2009/TT-BTC: “Quỹ Bình ổn giá được trích lập bằng má»™t khoản tiền cụ thể, cố định trong giá vốn bán lẻ cÆ¡ sở là 500 đồng/lít”.

Mức trích lập Quỹ Bình ổn giá lại thay đổi má»™t lần nữa khi Nghị định 84/2009/NĐ-CP được ban hành. Ngày 9/12/2009, Bá»™ Tài chính Ä‘ã ban hành Thông tÆ° 234/2009/TT-BTC thay thế 2 thông tÆ° nói trên. Ná»™i dung của Thông tÆ° 234/2009/TT-BTC cÅ©ng là hÆ°á»›ng dẫn cÆ¡ chế hình thành, quản lý và sá»­ dụng Quỹ Bình ổn giá, nhÆ°ng quy định mức DN trích lập quỹ là 300 đồng/lít.

Công tác kiểm tra việc trích Quỹ Bình ổn giá được Bá»™ Tài chính Ä‘ánh giá là sẽ thá»±c hiện gắt gao, nhằm đảm bảo các DN thá»±c hiện nghiêm túc theo quy định của Nhà nÆ°á»›c. Song, xung quanh cách trích lập nhÆ° hiện nay, cÅ©ng có nhiều ý kiến chỉ ra rằng, cách làm này vẫn còn chÆ°a hợp lý.

Ông Bùi Ngọc Bảo, Tổng giám đốc Tổng công ty Xăng dầu Việt Nam (Petrolimex) nhận xét, khi giá nhập khẩu của DN thấp hÆ¡n giá cÆ¡ sở, thì không có vấn đề gì. “NhÆ°ng nếu DN có giá vốn cao hÆ¡n giá cÆ¡ sở (trong giá cÆ¡ sở Ä‘ã có mức trích quỹ bình ổn là 300 đồng/lít nhÆ° hiện nay), thì DN trích quỹ ở Ä‘âu? Đó là còn chÆ°a kể tá»›i giá»›i hạn quỹ cần phải được tính toán, chứ không thể phình ra mãi được”, ông Bảo nói.

Các DN xăng dầu kiến nghị rằng, mức trích quỹ 300 đồng/lít nhÆ° Ä‘ang làm hiện nay là chÆ°a hợp lý, mà cần phải xây dá»±ng Quỹ Bình ổn giá theo doanh thu của các DN. “Giả sá»­ Petrolimex lá»›n nhất, quy mô quỹ là 1.000 tá»· đồng, các DN khác nhỏ hÆ¡n, thì con số sẽ nhỏ hÆ¡n. Khi xác lập xong quy mô quỹ, thì DN không tính phần tiền này vào cÆ¡ cấu giá nữa”, lãnh đạo má»™t DN xăng dầu khác đề nghị.

... Và rối rắm trong Ä‘iều hành

Mọi người đều hiểu việc Ä‘iều hành Quỹ Bình ổn giá hiện nay là rất khó khăn, bởi chÆ°a có tiền lệ tại Việt Nam. Lần đầu tiên, cÆ¡ quan quản lý cho phép DN “xả” Quỹ Bình ổn giá là ngày 1/4/2010 vá»›i mức 500 đồng/lít (xăng) và 400 đồng/lít (dầu). Cho tá»›i ngày 27/5/2010, Bá»™ Tài chính ra Thông báo số 168/TB-BTC yêu cầu các DN xăng dầu giảm mức sá»­ dụng Quỹ Bình ổn đối vá»›i mặt hàng xăng từ 500 đồng/lít xuống còn 200 đồng/lít. Đồng thời vá»›i yêu cầu này, Bá»™ Tài chính cÅ©ng yêu cầu các DN giảm giá bán lẻ mặt hàng xăng 500 đồng/lít. Và sá»± phức tạp trong việc trích và xả quỹ này bắt đầu được bá»™c lá»™ rõ.

Còn nhá»›, theo Thông báo của Petrolimex ngày 26/5/2010, giá cÆ¡ sở của mặt hàng xăng Ron 92 là 17.091 đồng/lít, trong khi giá bán lẻ là 16.990 đồng/lít (trong cÆ¡ cấu giá cÆ¡ sở vẫn có 300 đồng/lít để trích Quỹ). NhÆ° vậy, có thể diá»…n giải yêu cầu giảm giá xăng của Bá»™ Tài chính tại thời Ä‘iểm Ä‘ó nhÆ° sau: nếu giảm giá 500 đồng/lít thì xăng Ron 92 có giá bán là 16.440 đồng/lít. Vì giá bán thấp hÆ¡n giá cÆ¡ sở, nên DN vẫn được sá»­ dụng 200 đồng/lít từ... chính Quỹ Bình ổn để giảm áp lá»±c bị lá»—. 

Sá»± phức tạp này khiến dÆ° luận cho rằng, Bá»™ Tài chính có thể yêu cầu DN giảm 300 đồng/lít xăng và DN ngừng sá»­ dụng Quỹ Bình ổn giá vá»›i mặt hàng này. NhÆ°ng cÅ©ng có luồng ý kiến chỉ ra rằng, mức giảm 300 đồng/lít là chÆ°a “Ä‘ã”, nên cÆ¡ quan quản lý má»›i lá»±a chọn phÆ°Æ¡ng án trên. Thế là DN xăng dầu vẫn Ä‘ang đồng thời vừa trích, vừa sá»­ dụng Quỹ Bình ổn giá nhÆ° hình ảnh ví von: “đổ nÆ°á»›c vào má»™t bình và đồng thời múc nÆ°á»›c từ chính bình Ä‘ó ra trong cùng má»™t thời Ä‘iểm”.

Cho tá»›i ngày 8/6/2010, Bá»™ Tài chính Ä‘ã yêu cầu các DN sá»­ dụng Quỹ Bình ổn giá vá»›i mặt hàng xăng, dầu diesel và dầu hoả kể từ ngày 9/6/2010. Và “bình nÆ°á»›c” (chÆ°a xác định được Ä‘á»™ lá»›n) vẫn Ä‘ang tiếp tục được tích tụ.

Việc Ä‘iều hành mặt hàng xăng dầu nói riêng (và các mặt hàng khác nói chung) ở thời Ä‘iểm này, vá»›i mục tiêu giữ ổn định giá nhằm đảm bảo các chỉ tiêu kinh tế vÄ© mô là hết sức cần thiết. Thế nên, để quỹ này hoạt Ä‘á»™ng trÆ¡n tru, tạo ra má»™t hệ thống “van an toàn” nhằm ngăn chặn không để giá bán lẻ xăng dầu tăng Ä‘á»™t biến, xác lập má»™t thị trường xăng dầu ổn định là công việc không Ä‘Æ¡n giản.

Khó xây dá»±ng văn minh thÆ°Æ¡ng mại

Khách hàng mua xăng dầu lẻ hiện chủ yếu

vẫn thanh toán bằng tiền mặt. (Ảnh minh họa).

Khách hàng mua xăng dầu lẻ hiện chủ yếu vẫn thanh toán bằng tiền mặt. Ảnh: Đức Thanh
Vá»›i việc quy định chi phí kinh doanh được coi là còn quá thấp nhÆ° hiện nay, các doanh nghiệp (DN) xăng dầu đều khẳng định, chÆ°a thể xây dá»±ng được văn minh thÆ°Æ¡ng mại.
 

Xăng dầu không chỉ Ä‘Æ¡n thuần là má»™t loại hàng hoá, mà Ä‘i kèm vá»›i nó còn có nhiều dịch vụ khác. Tuy nhiên, khi được hỏi đến xu hÆ°á»›ng tích hợp dịch vụ thẻ để giúp khách hàng thanh toán thuận tiện hÆ¡n thì nhiều lãnh đạo DN xăng dầu đều... lắc đầu. Lý do cÆ¡ bản của những cái lắc đầu này là theo quy định của Thông tÆ° 234/2009/TT-BTC ngày 9/12/2009 của Bá»™ Tài chính, chi phí kinh doanh định mức, tức là chi phí lÆ°u thông xăng dầu (chi phí bán buôn, bán lẻ) của các DN xăng dầu (Ä‘ã bao gồm cả chi phí cho tổng đại lý, đại lý) hiện quá thấp.

Cụ thể, theo quy định của Thông tÆ° trên, chi phí bán lẻ vá»›i các mặt hàng xăng dầu tối Ä‘a là 600 đồng/lít. “Chi phí này chỉ chiếm khoảng 2-3% doanh thu. Tại các nÆ°á»›c phát triển, chi phí bán lẻ thường chiếm tá»›i 10% doanh thu. Chính vì chênh lệch lá»›n nhÆ° vậy, nên Việt Nam không thể áp dụng được hình thức thanh toán thẻ visa khi mua xăng dầu”, lãnh đạo má»™t tổng công ty xăng dầu lá»›n nói.

Theo phân tích của các DN xăng dầu, các tổ chức chấp nhận thẻ đều yêu cầu DN phải trả 2% doanh thu cho tổ chức này. Tính ra, mức thu này Ä‘ã chiếm gần hết số tiền 600 đồng/lít chi phí bán lẻ mà Bá»™ Tài chính Ä‘ang cho phép các DN thá»±c hiện.

“Nếu cứ giữ mức chi phí bán lẻ thấp thì sẽ không thể xây dá»±ng được văn minh thÆ°Æ¡ng mại trong kinh doanh xăng dầu”, ông Bùi Ngọc Bảo, Tổng giám đốc Tổng công ty Xăng dầu Việt Nam (Petrolimex) nói.

Câu chuyện chi phí trên cÅ©ng là đề tài nóng má»—i khi các DN xăng dầu làm việc cùng lãnh đạo Bá»™ Công thÆ°Æ¡ng và Bá»™ Tài chính, bởi các DN đều phản ánh rằng, mức này là quá thấp, không đủ chi phí vận chuyển, quản lý, chiết khấu cho đại lý.

Tuy nhiên, DN xăng dầu vẫn có cÆ¡ sở để hy vọng, bởi chính Thông tÆ° 234/TT-BTC cÅ©ng quy định mức chi phí kinh doanh định mức nói trên sẽ được Ä‘iều chỉnh cho phù hợp vá»›i thá»±c tế kinh doanh của DN  trong từng thời kỳ.

Má»™t vấn đề khác ảnh hưởng tá»›i văn minh thÆ°Æ¡ng mại (và là luôn nóng trong hai năm 2007-2008, khi mà giá xăng dầu liên tục tăng cao) là các đại lý thường xuyên nhập hàng của nhiều DN đầu mối khác nhau, trong khi hành vi này bị cấm. Đại diện nhiều DN xăng dầu khẳng định, ở thời Ä‘iểm mà Nhà nÆ°á»›c còn bù lá»— cho kinh doanh xăng dầu, trong cuá»™c Ä‘ua tăng chiết khấu giữa các DN để giành đại lý thì Nhà nÆ°á»›c là đối tượng bị thiệt nhất. Còn trong bối cảnh hiện nay, nếu vẫn có cuá»™c Ä‘ua tăng chiết khấu thì sẽ tạo ra sóng ngầm cạnh tranh không lành mạnh trong hệ thống phân phối xăng dầu, ẩn chứa nguy cÆ¡ đứt nguồn cung tại má»™t thời Ä‘iểm trong má»™t vùng nhất định.

Liên quan tá»›i văn minh thÆ°Æ¡ng mại trong lÄ©nh vá»±c xăng dầu, Petrolimex là DN xăng dầu Ä‘i tiên phong trong việc phát hành thẻ Flexicard, hạn chế  sá»­ dụng tiền mặt khi mua xăng dầu tại các cây xăng của DN này. Khách hàng sá»­ dụng thẻ Flexicard được giảm giá mua xăng dầu theo nguyên tắc tích Ä‘iểm. Tính tá»›i ngày 8/6/2010, Petrolimex Ä‘ã có 5 đợt Æ°u Ä‘ãi giảm giá cho khách hàng sá»­ dụng thẻ nói trên. Bên cạnh Ä‘ó, DN này cÅ©ng Ä‘ang áp dụng cá»™ng Ä‘iểm đổi xăng dầu vá»›i những khách hàng thường xuyên sá»­  dụng thẻ.

Thế nhÆ°ng, trong bối cảnh có tá»›i 11 DN tham gia kinh doanh xăng dầu mà chỉ có 1 DN áp dụng phÆ°Æ¡ng thức thanh toán trên, có thể dá»… nhận thấy, mục tiêu thá»±c hiện  văn minh thÆ°Æ¡ng mại trong lÄ©nh vá»±c bán lẻ xăng dầu vẫn còn rất xa.

(24h)