CuôÌ£c chiến giá dâÌ€u giữa OPEC và Mỹ Ä‘ang diá»…n ra rất quyết liêÌ£t. Do vậy, liệu thế giá»›i có chứng kiến má»™t lần nữa sá»± chuyển giao quyền lá»±c định giá dầu mỏ hay không? Quyền lá»±c định giá dâÌ€u mỏ trong thời gian tá»›i sẽ trong tay ai?

Trong lịch sá»­ giá dầu mỏ trên thế giá»›i, quyền lá»±c định giá dầu Ä‘ã trải qua các giai Ä‘oạn. Thứ nhất, trÆ°á»›c năm 1930 là giai Ä‘oạn thị trường tá»± do. Thứ hai, giai Ä‘oạn từ 1930 đến 1972 do Mỹ quyết định thông qua tổ chức có tên gọi Texas Railroad Commission (TRC). Thứ ba, giai Ä‘oạn từ 1973 đến nay do Tổ chức các quốc gia xuất khẩu dâÌ€u mỏ (OPEC) quyết định. Vấn đề là từ giữa năm 2014 Ä‘ến nay, giá dầu giảm mạnh ngoài ý muốn của OPEC và trên thá»±c tế OPEC không kiểm soát được.

Chắc chắn rằng, giá dâÌ€u mỏ thế giá»›i liên quan tá»›i nhiều yếu tố địa chính trị, chủ quan và khách quan nên khó có thể bao quát toàn diện mọi khía cạnh má»™t cách đầy đủ, dÆ°á»›i Ä‘ây là môÌ£t số thông tin và phân tích có cÆ¡ sở thá»±c tế.

Dầu mỏ trên thế giá»›i Ä‘ã được khai thác từ rất lâu và ban đầu chủ yếu khai thác và tiêu thụ ở nÆ°á»›c Mỹ. Trong giai Ä‘oạn từ cuối thế ká»· IX đến giữa thế ká»· XX, trên thế giá»›i sản lượng dầu mỏ chủ yếu do 7 công ty nắm giữ. 7 công ty này (còn gọi là “Seven Sisters”) là Ango-Petroleum Oil Company (bây giờ là BP), Gulf Oil, Standard Oil of California (SoCal), Texasco (bây giờ là Chevron), Royal Dutch Shell, Standard Oil of New Jersey (Esso) và Standard Oil of New York (Socony).

Biếm họa về cuá»™c chiến giá dầu giữa Arập Xêút và Mỹ (Nguồn: The Economist (Anh)

TrÆ°á»›c năm 1960, Seven Sisters kiểm soát tá»›i 85% trữ lượng dầu mỏ trên thế giá»›i. Tuy nhiên, quyêÌ€n lá»±c định giá dầu mỏ từ 1931 Ä‘ến năm 1972 lại do TRC quyết định. TRC được thành lập năm 1891 tại Texas, Mỹ ban Ä‘âÌ€u không liên quan nhiêÌ€u Ä‘ến dâÌ€u mỏ. Năm 1931 do có sá»± bùng nổ vêÌ€ sản lượng khai thác dâÌ€u mỏ ở miêÌ€n Đông Texas làm cho giá dâÌ€u giảm xuống còn 25 cent/thùng nên Thống Ä‘ốc Bang Texas khi Ä‘ó Ä‘ã quyết định trao cho TRC quyêÌ€n Ä‘iêÌ€u phối sản lượng khai thác cho các công ty dâÌ€u Ä‘ể ổn định giá dâÌ€u mỏ.

Trong thập niên 70 của thế ká»· trÆ°á»›c, quyêÌ€n lá»±c định giá dâÌ€u mỏ của TRC bị giảm sút mạnh do sá»± xuất hiêÌ£n của OPEC và sá»± phát triển của các công ty dầu khí quốc gia. OPEC được thành lập năm 1960, ban Ä‘âÌ€u có 5 thành viên sáng lập là Iran, Iraq, Kuwait, Arập Xêút và Venezuela. Trong những phiên họp đầu tiên, OPEC Ä‘ã phân công 2 thành viên chuyên nghiên cứu phÆ°Æ¡ng pháp kiểm soát giá dầu của TRC bằng việc Ä‘iêÌ€u tiết sản lượng khai thác. Vào cuối năm 1971, có thêm 6 thành viên tham gia OPEC gồm Qatar, Indonesia, Libya, Tiểu vÆ°Æ¡ng quốc Arập thống nhất, Algeria và Nigeria.

Sau hÆ¡n môÌ£t thâÌ£p niên từ khi thành lập, OPEC Ä‘ã từng bÆ°á»›c khẳng định vị thế của mình vêÌ€ quyền lá»±c trong định giá dâÌ€u mỏ trên thế giá»›i. Qua tổng hợp và phân tích giá dâÌ€u giai Ä‘oạn trÆ°á»›c năm 1970, OPEC Ä‘ã nhận ra rằng nhu cầu về dầu mỏ tăng nhÆ°ng giá dâÌ€u mỏ lại giảm tá»›i 30%. Vào tháng 3/1971, lần đầu tiên TRC cho phép khai thác 100% công suất các mỏ dâÌ€u, nghÄ©a là TRC không còn nắm giữ được con bài sản lượng Ä‘ể Ä‘iêÌ€u tiết giá dâÌ€u được nữa trong khi OPEC lại Ä‘ang lá»›n mạnh không ngừng.

Năm 1971, công suất khai thác dầu mỏ ở Mỹ Ä‘ã đạt mức cá»±c đại vì thế Mỹ Ä‘ã mất công cụ Ä‘ể định giá trần dầu mỏ. Điều này đồng nghÄ©a vá»›i việc quyền lá»±c kiểm soát giá dầu Ä‘ã được chuyển từ Mỹ sang OPEC. Năm 1973, Ä‘ể phản Ä‘ối Mỹ và các nÆ°á»›c phÆ°Æ¡ng Tây ủng hôÌ£ Ixraen, OPEC Ä‘ã áp dụng lêÌ£nh cấm vâÌ£n dâÌ€u mỏ làm cho giá dâÌ€u mỏ thế giá»›i tăng gâÌ€n 4 lâÌ€n so vá»›i trÆ°á»›c Ä‘ó (hình 1). Từ Ä‘ó cho Ä‘ến thời gian gâÌ€n Ä‘ây, OPEC ngày càng mở rá»™ng ảnh hưởng của mình vào thị trường dâÌ€u mỏ toàn cầu.

CÅ©ng giống nhÆ° các mặt hàng thông thường khác, giá dâÌ€u mỏ bị chi phối bởi quy luâÌ£t cung câÌ€u vá»›i chu kỳ có thể kéo dài tá»›i vài năm. Trong phâÌ€n lá»›n thời gian của thế ká»· XX, giá dâÌ€u mỏ tại thị trường Mỹ bị chi phối nặng nêÌ€ từ viêÌ£c kiểm soát sản lượng hoặc kiểm soát giá. Sau Chiến tranh thế giá»›i thứ hai, giá dâÌ€u Ä‘âÌ€u giếng tại Mỹ trung bình 28,52 USD/thùng (tính theo USD năm 2010) trong khi giá trung bình thế giá»›i gâÌ€n 30,54 USD/thùng. Lịch sá»­ cho thấy những đợt giá dâÌ€u tăng cao Ä‘êÌ€u gắn liêÌ€n vá»›i sá»± bất ổn ở Trung Đông; chính sách kiểm soát giá dâÌ€u và cấm xuất khẩu dâÌ€u của Mỹ Ä‘ã kìm hãm viêÌ£c thăm dò, khai thác dâÌ€u trong nÆ°á»›c làm cho Mỹ phụ thuôÌ£c nhiêÌ€u vào nguôÌ€n dâÌ€u Trung Đông và Venezuela; Ä‘ôÌ€ng thời OPEC Ä‘ã sá»­ dụng quota sản lượng dâÌ€u môÌ£t cách hữu hiêÌ£u Ä‘ể định giá dâÌ€u mỏ thế giá»›i.

HiêÌ£n tại, giá dâÌ€u mỏ giảm rất nhanh từ trên 100USD/thùng còn dÆ°á»›i 50USD/thùng và mấy ngày qua, có “nhúc nhích” lên 52-53USD/thùng. Đánh giá chung cho thấy có 5 yếu tố ảnh hưởng tá»›i viêÌ£c giảm giá dâÌ€u mỏ thế giá»›i là:

Sản lượng dâÌ€u khai thác ở Hoa Kỳ bùng nổ mạnh mẽ

Trong những năm gâÌ€n Ä‘ây, các công ty dâÌ€u ở Mỹ Ä‘ã thành công trong viêÌ£c khai thác dâÌ€u mỏ và khí Ä‘ốt từ Ä‘á phiến làm cho sản lượng khai thác dâÌ€u mỏ ở Mỹ tăng mạnh mẽ (hình 2). Thá»±c tế, Mỹ Ä‘ang chuyển Ä‘ổi từ môÌ£t quốc gia tiêu thụ dâÌ€u lá»›n nhất thành quốc gia hàng Ä‘âÌ€u vêÌ€ khai thác dâÌ€u mỏ. Sản lượng dâÌ€u mỏ tại Mỹ tăng rất nhanh tâÌ£p trung từ 7 khu vá»±c là: Bakken Region, Eagle Ford Region, Haynesville Region, Marcellus Region, Niobrara Region, Permian Region, và Utica Region. Tính từ 2007 Ä‘ến 2014, sản lượng dâÌ€u mỏ từ 7 khu vá»±c này tăng khoảng 4 triêÌ£u thùng/ngày. Mỹ Ä‘ang thách thức các nhà khổng lôÌ€ là Arập Xêút và Nga vêÌ€ sản lượng dâÌ€u mỏ. Kết quả này là nhờ Mỹ Ä‘ã thành công trong công nghêÌ£ khoan khai thác dâÌ€u khí từ Ä‘á phiến.

Biểu đồ sản lượng khai thác dâÌ€u mỏ và condensate của 15 quốc gia

Tính từ năm 2005, ngoài OPEC thì khu vá»±c Bắc Mỹ (Mỹ, Canada) và Nga là có khả năng tăng nguôÌ€n cung vêÌ€ dâÌ€u mỏ. HiêÌ£n tại, quá ná»­a các thành viên OPEC sản lượng Ä‘ang giảm. Trong 10 năm vừa qua, Ä‘ã có thêm nhiên liêÌ£u sinh học nhÆ°ng rất hạn chế vì vấn Ä‘êÌ€ an ninh lÆ°Æ¡ng thá»±c.

Tuy nhiên, do giá dâÌ€u thấp, năm 2015 nhiêÌ€u công ty thăm dò khai thác dâÌ€u khí Mỹ sẽ phải cắt giảm trên 30% chi phí. Vì vậy chắc chắn sẽ tác Ä‘ôÌ£ng mạnh tá»›i nguôÌ€n cung trong thời gian tá»›i theo hÆ°á»›ng giảm. Qua tính toán cho thấy sản lượng khai thác sẽ tăng châÌ£m hÆ¡n so vá»›i những năm vừa qua.

OPEC và Nga không giảm sản lượng

OPEC cung cấp khoảng 40% lượng dâÌ€u mỏ trên thế giá»›i, trong Ä‘ó Arập Xêút chiếm gâÌ€n 1/3 nên có ảnh hưởng lá»›n tá»›i thị trường dâÌ€u mỏ thế giá»›i. Chủ trÆ°Æ¡ng hiêÌ£n nay của Arập Xêút là không chấp nhâÌ£n mất thị trường, tạm thời chấp nhâÌ£n giá dâÌ€u thấp Ä‘ể các nhà sản xuất dâÌ€u có chi phí cao phải Ä‘óng cá»­a và giá dâÌ€u sẽ tăng trở lại. Trong khi Ä‘ó môÌ£t số thành viên khác của OPEC lại muốn cắt giảm sản lượng Ä‘ể tăng giá dâÌ€u. Tại kỳ họp vào tháng 11/2014, OPEC Ä‘ã quyết định giữ nguyên sản lượng khai thác và các Ä‘ôÌ£ng thái gâÌ€n Ä‘ây cho thấy Arập Xêút sẵn sàng Ä‘ể cho các thành viên khác của OPEC khổ sở vì giá dâÌ€u thấp cho tá»›i kỳ họp tá»›i vào tháng 6/2015.

ĐôÌ€ng thời, Nga là nÆ°á»›c có sản lượng khai thác lá»›n nhất cÅ©ng cÆ°Æ¡ng quyết duy trì khả năng khai thác tối Ä‘a của mình nên không có cá»­a cho viêÌ£c giảm nguôÌ€n cung. Đa số các phân tích cho rằng Arập Xêút Ä‘ang chịu Ä‘á»±ng Ä‘ể ép cắt giảm sản lượng từ khai thác dâÌ€u Ä‘á phiến tại Mỹ nÆ¡i có giá thành tÆ°Æ¡ng Ä‘ối cao. MôÌ£t số khác thì tin là Arập Xêút Ä‘ang thỏa thuâÌ£n ngâÌ€m vá»›i Mỹ Ä‘ể phá vỡ nêÌ€n kinh tế của Nga, Iran và Venezuela. Nhìn tổng thể, nếu nhÆ° giá dâÌ€u mỏ thấp và kéo dài thì nó sẽ làm cho tất cả các vấn Ä‘êÌ€ nói trên trở thành hiêÌ£n thá»±c, kể cả Arập Xêút cÅ©ng không thể cân Ä‘ối được ngân sách khi giá dâÌ€u câÌ€n cho họ là trên 90 USD/thùng.

CâÌ€u ở châu Á, châu Âu Ä‘ã giảm

Trong khi nguôÌ€n cung tăng nhanh thì câÌ€u từ các nÆ°á»›c Ä‘ang phát triển sá»­ dụng nhiêÌ€u năng lượng nhÆ° Trung Quốc (thứ hai thế giá»›i), Ấn ĐôÌ£ (thứ tÆ° thế giá»›i) lại giảm. Khủng hoảng toàn câÌ€u Ä‘ã làm nhu câÌ€u vêÌ€ dâÌ€u mỏ ở châu Á giảm mạnh hÆ¡n tính toán, trong khi phâÌ€n lá»›n chính phủ các nÆ°á»›c ở châu Á lại cắt giảm trợ giá xăng dâÌ€u. Tại châu Âu, nhu câÌ€u xăng dâÌ€u cÅ©ng giảm. Thống kê cho thấy, ná»­a Ä‘âÌ€u của mỗi năm câÌ€u luôn giảm và tăng vào thời gian còn lại nhÆ°ng tổng thể câÌ€u năm sau cao hÆ¡n năm trÆ°á»›c. Do vâÌ£y, mất cân Ä‘ối cung câÌ€u vẫn tiếp tục cho tá»›i khi OPEC họp định kỳ vào tháng 6 năm 2015.

ĐôÌ€ng Ä‘ôla Mỹ tăng mạnh

DâÌ€u mỏ được định giá và giao dịch bằng tiêÌ€n Ä‘ôla Mỹ trên toàn câÌ€u. HiêÌ£n tại Ä‘ôla Mỹ Ä‘ang rất mạnh so vá»›i các Ä‘ôÌ€ng tiêÌ€n khác nên giá dâÌ€u ở ngoài nÆ°á»›c Mỹ cho thấy đắt hÆ¡n và dẫn tá»›i nhu câÌ€u dâÌ€u giảm theo. Cùng vá»›i nguồn cung dầu Ä‘á phiến từ Mỹ tăng lên, lá»±c cầu yếu á»›t ở khu vá»±c Á - Âu, đồng USD mạnh Ä‘ang đẩy dầu mỏ giảm giá sâu hÆ¡n nữa.

Libya và Iraq Ä‘ang tăng sản lượng khai thác dâÌ€u

HiêÌ£n tại, Libya, Iraq, Nam Sudan và Nigeria Ä‘ang trở lại ổn định sản lượng khai thác dâÌ€u ở mức tăng dâÌ€n. Các nÆ°á»›c này Ä‘ang rất câÌ€n tiêÌ€n Ä‘ể khôi phục nêÌ€n kinh tế nên họ sẽ cố gắng duy trì mức khai thác cao nhất có thể làm cho tổng nguôÌ€n cung tiếp tục tăng. Tuy nhiên, tình hình chính trị tại các quốc gia này vẫn là vấn Ä‘êÌ€ Ä‘áng quan ngại có thể ảnh hưởng tá»›i viêÌ£c giảm Ä‘ôÌ£t ngôÌ£t sản lượng khai thác do xung Ä‘ôÌ£t chính trị.

Giá dâÌ€u ngân sách của các nÆ°á»›c OPEC (NguôÌ€n: Energy Information Administration)

NhÆ° trên chúng ta thấy, trong 5 yếu tố tác Ä‘ôÌ£ng làm cho giá dâÌ€u mỏ giảm nhanh thì có 3 yếu tố tác Ä‘ôÌ£ng tá»›i nguôÌ€n cung và 2 yếu tố tác Ä‘ôÌ£ng tá»›i câÌ€u. Trong 3 yếu tố tác Ä‘ôÌ£ng vào cung thì yếu tố thứ nhất sẽ được Chính phủ Mỹ khuyến khích tăng tối Ä‘a sản lượng dâÌ€u khai thác. Tuy nhiên, yếu tố nguôÌ€n cung từ OPEC sẽ xảy ra theo hÆ°á»›ng ngược lại, OPEC sẽ phải cắt giảm Ä‘ể nâng giá dâÌ€u mỏ.

HiêÌ£n tại, cung Ä‘ang vượt câÌ€u khoảng 2 triêÌ£u thùng/ngày và Ä‘ôÌ£ lêÌ£ch này có thể được cân bằng từ ba yếu tố. Má»™t là câÌ€u chắc chắn sẽ tăng trở lại từ thị trường Trung Quốc và Ấn ĐôÌ£. Hai là cung sẽ giảm do môÌ£t số công ty dâÌ€u không chịu được giá dâÌ€u thấp. Ba là OPEC sẽ Ä‘Æ°a ra quyết định cắt giảm sản lượng trong phiên họp tá»›i (thá»±c tế tháng 1-2009, OPEC Ä‘ã cắt 4,2 triêÌ£u thùng/ngày). Tuy nhiên, nhiêÌ€u quốc gia Ä‘ang tranh thủ giá dâÌ€u thấp Ä‘ể tích trữ trong kho dá»± trữ của mình nên kể cả khi cung câÌ€u ở mức cân bằng thì giá dâÌ€u cÅ©ng sẽ chÆ°a tăng ngay mà có Ä‘ôÌ£ trễ nhất định. Dù sao nhìn tổng thể thì chu kỳ giảm giá dâÌ€u lâÌ€n này xét từ các yếu tố tác Ä‘ôÌ£ng vào cung và câÌ€u Ä‘êÌ€u không thể kéo dài. Nhìn lại chu kỳ giá dâÌ€u thấp vào năm 1985 và năm 2008 thì lâÌ€n giảm giá dâÌ€u này có nhiêÌ€u nét tÆ°Æ¡ng Ä‘ôÌ€ng vá»›i hai lâÌ€n trÆ°á»›c.

Mỹ Ä‘ang bằng mọi cách Ä‘ể tối Ä‘a sản lượng dâÌ€u khai thác trong nÆ°á»›c nhằm tá»± cân Ä‘ối nhu câÌ€u dâÌ€u mỏ của Hoa Kỳ, giảm sá»± phụ thuôÌ£c vào dâÌ€u Trung Đông, Venezuela. Nhìn tổng thể, nỗ lá»±c của Mỹ trong những năm vừa qua trong viêÌ£c giảm phụ thuôÌ£c vào dâÌ€u nhâÌ£p khẩu Ä‘ã đạt được những kết quả nhất định. Trong cuôÌ£c chiến này, Mỹ Ä‘ã đạt được cả hai mục tiêu khi giá dâÌ€u thấp là kinh tế Mỹ tăng trưởng mạnh, Ä‘ôÌ€ng thời kìm hãm sá»± phát triển của môÌ£t số quốc gia thù địch có nêÌ€n kinh tế phụ thuôÌ£c nhiêÌ€u vào dâÌ€u mỏ Ä‘iển hình là Nga, Venezuela và Iran. Trái lại, câÌ€n phải thấy rằng giá dâÌ€u thấp cÅ©ng Ä‘ã phâÌ€n nào tác Ä‘ôÌ£ng tiêu cá»±c tá»›i Mỹ trong viêÌ£c phát triển sản lượng khai thác dâÌ€u khí từ Ä‘á phiến; tác Ä‘ôÌ£ng tiêu cá»±c tá»›i OPEC vì hâÌ€u hết nêÌ€n kinh tế của 12 quốc gia thành viên OPEC Ä‘êÌ€u phụ thuôÌ£c nặng nêÌ€ vào nguôÌ€n thu từ dâÌ€u mỏ, nên chắc chắn rằng, trong kỳ họp sắp tá»›i của OPEC vào tháng 6/2015, tổ chức này sẽ phải Ä‘Æ°a ra quyết định cắt giảm sản lượng Ä‘ể nâng giá dâÌ€u mỏ lên mức hợp lý.

Đánh giá chung, các công ty dâÌ€u khí của Mỹ sẽ tiếp tục nghiên cứu và áp dụng công nghêÌ£ tiên tiến Ä‘ể giảm giá thành khai thác dâÌ€u Ä‘á phiến; quyêÌ€n lá»±c định giá dâÌ€u mỏ thế giá»›i chÆ°a thể dịch chuyển trong thời gian tá»›i, nhÆ°ng vai trò của OPEC sẽ bị giảm, vai trò của Mỹ sẽ tăng; giá dâÌ€u mỏ sẽ tăng trở lại vào ná»­a sau năm 2015, có thể lên tá»›i mức 80USD vào cuối năm 2015. VêÌ€ dài hạn, viêÌ£c giá dâÌ€u mỏ trên 100USD là khó xảy ra trừ phi có chiến tranh hoặc can thiêÌ£p chính trị. Mỹ sẽ dùng dâÌ€u mỏ làm con bài quan trọng Ä‘ể hỗ trợ duy trì vị trí siêu cường trên thế giá»›i.

Nguồn tin: Dân trí