Làm thế nào để giá xăng dầu vận hành Ä‘úng quy luật thị trường, đấy má»›i là kỳ vọng của người tiêu dùng.

Để thay đổi ngành xăng dầu Việt Nam theo hÆ°á»›ng tích cá»±c hÆ¡n, phải xem xét hai yếu tố để tiến đến thá»±c hiện đại phẫu: có Ä‘á»™c quyền không, có hoạt Ä‘á»™ng Ä‘úng bản chất thị trường chÆ°a?

Có thể khẳng định Ä‘á»™c quyền là đặc thù của ngành xăng dầu nÆ°á»›c ta trÆ°á»›c nay. Ngoài khoảng 30% lượng xăng dầu do Nhà máy Lọc dầu Dung Quất cung ứng (má»›i hÆ¡n 2 năm nay), 70% lượng xăng dầu còn lại nÆ°á»›c ta phải nhập khẩu. Trong số 11 DN đầu mối, Petrolimex chiếm đến 60% thị phần. Theo Luật Cạnh tranh, má»™t DN chiếm lÄ©nh 30% thị phần thì Ä‘ã thống lÄ©nh thị trường, tức là Ä‘á»™c quyền.

Độc quyền ắt hẳn triệt tiêu cạnh tranh. Bằng chứng là 11 DN xăng dầu trÆ°á»›c nay luôn Ä‘Æ°a ra má»™t mức giá bán. Khi người tiêu dùng không còn sá»± chọn lá»±a nào khác đối vá»›i mặt hàng thiết yếu này, Ä‘á»™c quyền còn đất sống, kèm theo Ä‘ó là đặc quyền, đặc lợi.

Vấn đề tiếp theo là giá xăng dầu nÆ°á»›c ta chỉ mang tính thị trường ná»­a vời, thể hiện ở chá»—: Khi giá nhiên liệu thế giá»›i tăng thì tăng theo ngay, khi giá thế giá»›i giảm thì… mặc kệ! Thêm nữa, chính sách Ä‘iều hành giá hiện nay không hợp lý. Ba năm nay, theo Nghị định 84/2009/NĐ-CP, DN xăng dầu được quyền quyết định giá theo biến Ä‘á»™ng của thị trường nhÆ°ng phải được Nhà nÆ°á»›c cho phép (liên bá»™ Tài chính - Công ThÆ°Æ¡ng). Ở Ä‘ây bá»™c lá»™ hai bất cập lá»›n, thậm chí mâu thuẫn nhau: Má»™t là, DN Ä‘á»™c quyền mà “Ä‘Æ°á»£c quyền quyết định giá” thì các DN còn lại trong ngành và người tiêu dùng… “chết” chắc! Hai là, “được quyền quyết định giá” nhÆ°ng phải “xin phép”, tức là có bàn tay can thiệp của công cụ hành chính. Kiểu này thì không thể gọi là thả nổi theo giá thế giá»›i, tức không có thị trường Ä‘úng nghÄ©a.

Sá»± tù mù của ngành xăng dầu nÆ°á»›c ta gói trọn ở hai vấn đề nhÆ° vậy. Thế nên, phải phá thế Ä‘á»™c quyền bằng cách quy hoạch lại các DN đầu mối, xây dá»±ng chỉ 2-3 DN ngang ngá»­a nhau về tài chính và thị phần để cạnh tranh sòng phẳng. Khi Ä‘ó, Nhà nÆ°á»›c không cần phải can thiệp bằng biện pháp hành chính nữa, bởi trong môi trường cạnh tranh, người tiêu dùng má»›i là chủ thể có quyền quyết định.