á»ž Việt Nam, quỹ bình ổn giá xăng dầu Ä‘ang chịu nhiều chỉ trích hÆ¡n là khen ngợi, cả về cÆ¡ sở pháp lý, cách thức trích lập, quản lý, sá»­ dụng...

Các doanh nghiệp kinh doanh lại Ä‘òi tăng giá khi giá xăng dầu vừa giảm chÆ°a được bao lâu. Ảnh: Chí CÆ°Æ¡ng

Quỹ Bình ổn giá xăng dầu Ä‘ã được má»™t số nÆ°á»›c trên thế giá»›i nhÆ° Trung Quốc, Thái Lan, Chile, Mexico… sá»­ dụng nhÆ° má»™t công cụ tài chính bình ổn giá xăng dầu trong nÆ°á»›c khi giá xăng dầu thế giá»›i tăng cao.

"Mượn đầu heo nấu cháo"

HÆ¡n 2 năm qua, Quỹ bình ổn giá xăng dầu (gọi tắt là Quỹ) được thiết kế và vận hành nhÆ° là má»™t giải pháp thá»­ nghiệm từ vận dụng kinh nghiệm quốc tế, cÅ©ng nhÆ° kế thừa thá»±c tiá»…n vận hành Quỹ bình ổn giá quốc gia. Thá»±c tế cho thấy, hoạt Ä‘á»™ng của Quỹ Ä‘ã góp phần nhất định vào việc bình ổn giá thị trường xăng dầu trong má»™t số thời gian nhạy cảm và ở mức cần thiết.

Tuy nhiên, vẫn còn nhiều bất cập cả trong cÆ¡ chế hiện hành, lẫn trong triển vọng hoạt Ä‘á»™ng của Quỹ. Điều Ä‘áng nói đầu tiên là, hoạt Ä‘á»™ng trích lập Quỹ qua giá xăng dầu khiến người tiêu dùng chịu thiệt nhiều hÆ¡n lợi.

Cụ thể, về bản chất, nguồn thu của Quỹ là giá xăng dầu thá»±c mua mà người tiêu dùng phải trả và ứng trÆ°á»›c cho Quỹ xét theo sá»± trọn vẹn của má»™t quy trình trích lập và "xả" Quỹ để giữ bình ổn giá về danh nghÄ©a. Nói cách khác, thá»±c chất người tiêu dùng Ä‘ã phải mua đắt giá xăng cho thời Ä‘iểm trích lập quỹ, để rồi được trả lại số tiền Ä‘ó nhờ mua xăng dầu vá»›i giá "rẻ" hÆ¡n khi "xả" Quỹ.  Cảnh "mượn đầu heo nấu cháo" này khiến người tiêu dùng, dù có thể hưởng lợi ích ít nhiều nhờ không tăng giá xăng dầu khi "xả" Quỹ, song lại luôn chịu thiệt thòi do phải tạm ứng nguồn vốn hoạt Ä‘á»™ng cho Quỹ, nhÆ° kiểu "cho vay không lãi". Rốt cuá»™c, dường nhÆ° chỉ có doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu luôn được bảo đảm lợi ích cả từ mức trích lợi nhuận định mức, cÅ©ng nhÆ° "không có gì để mất" từ mọi hoạt Ä‘á»™ng thu-chi Quỹ...

"Méo" thị trường, "lá»™" khe hở

CÆ¡ chế hoạt Ä‘á»™ng hiện hành của Quỹ mang đậm tính can thiệp hành chính trá»±c tiếp, vá»›i thiên hÆ°á»›ng mục tiêu thường ngược vá»›i xu hÆ°á»›ng Ä‘á»™ng thái thị trường thế giá»›i. Cụ thể, hoặc làm tăng giá bán do yêu cầu tăng trích lập quỹ trong khi giá dầu thế giá»›i giảm, hoặc làm giảm giá bán do yêu cầu "xả" quỹ để giữ ổn định giá khi giá thế giá»›i tăng. Chính tính chất đặc trÆ°ng này của Quỹ Ä‘ã trá»±c tiếp và gián tiếp làm méo mó giá cả thị trường má»—i khi Quỹ vận hành, cả lúc "trích" và "xả" quỹ. Các Ä‘á»™ng thái cung - cầu xăng dầu, cÅ©ng nhÆ° hoạt Ä‘á»™ng dá»± báo và hạch toán kinh doanh thị trường khác dá»… trở nên nhiá»…u loạn. CÆ¡ chế này còn làm tổn hại và chậm lại quá trình tạo Ä‘á»™t phá để hoàn thiện thể chế, trÆ°á»›c hết là thể chế kinh tế thị trường.

Không chỉ vậy, việc ủy thác quản lý thu  trích lập và chi dùng Quỹ cho doanh nghiệp có thể tạo nhiều kẽ hở cho sá»± lạm dụng và tham nhÅ©ng, hoặc làm phát sinh chi phí quản lý, giám sát hoạt Ä‘á»™ng của Quỹ.

Sá»± lạm dụng có thể đến từ 2 phía: Lạm dụng từ kẽ hở khó lấp đầy của quy trình hành chính theo "cÆ¡ chế xin - cho" cả về mức, cÅ©ng nhÆ° về thời Ä‘iểm trích lập và chi tiêu Quỹ trong quan hệ giữa cÆ¡ quan quản lý vá»›i doanh nghiệp khi giá cả biến Ä‘á»™ng dù tăng hay giảm; Lạm dụng từ những "mẹo má»±c" kế toán, sá»± tính toán, khai báo, Ä‘o lường và thủ thuật gian lận khác về  mức Ä‘á»™, thời Ä‘iểm và số lượng xăng dầu nhập khẩu, tiêu thụ và tồn kho thá»±c vá»›i số liệu báo cáo khi trích lập và xả Quỹ.

Việc Quỹ để lại tài khoản (dù riêng) của doanh nghiệp, cÅ©ng khiến không phải chỉ có má»™t nguồn Quỹ tập trung, mà có tá»›i nhiều Quỹ khác nhau ứng vá»›i số các doanh nghiệp đầu mối nhập khẩu xăng dầu được ủy thác quyền quản lý. Tình trạng phân tán Quỹ này làm phát sinh các chi phí quản lý của cả doanh nghiệp, cÅ©ng nhÆ° của cÆ¡ quan chức năng Nhà nÆ°á»›c.

Hiệu quả thấp, thiếu ổn định... cao!

Bất chấp những cố gắng giải trình của cÆ¡ quan hữu quan, dÆ° luận dường nhÆ° nghi ngờ nhiều hÆ¡n vào tính hiệu quả thá»±c sá»± của Quỹ trên thá»±c tế, cÅ©ng nhÆ° ngay cả vị thế ổn định của Quỹ trong tÆ°Æ¡ng lai. Phần lá»›n thời gian và mức Ä‘á»™ những chỉ trích về Quỹ dường nhÆ° đều gắn vá»›i sá»± thiếu minh bạch, trách nhiệm giải trình và khó thuyết phục của những biện minh cho việc cần trích mức bao nhiêu và Ä‘ã đến lúc tăng hay giảm giá, lá»— hay lãi của kinh doanh xăng dầu...

Thậm chí, nói cho công bằng, ngay cả thành tích "nán níu", làm chậm lại quá trình tăng giá cuối năm 2010 - đầu năm 2011 kể trên cÅ©ng không phải do sá»­ dụng Quỹ, mà còn là hệ quả của các công cụ tài chính và hành chính Nhà nÆ°á»›c khác. Cuối cùng thì cú sốc tăng giá xăng dầu đầu tháng 2/2011, cÅ©ng nhÆ° áp lá»±c tăng, giảm giá xăng dầu về sau Ä‘ã và sẽ mặc nhiên phủ định "tác dụng kỹ thuật" có tính hình thức của cái gọi là hiệu quả bình ổn giá của Quỹ trong thời Ä‘iểm trÆ°á»›c Ä‘ó.

HÆ¡n nữa, khi mà Quỹ bình ổn giá quốc gia Ä‘ã bị dừng hoạt Ä‘á»™ng do không còn phù hợp vá»›i cam kết WTO thì liệu Quỹ bình ổn giá xăng dầu và má»™t loạt quỹ khác tÆ°Æ¡ng tá»± (có thể là Quỹ bình ổn giá Ä‘iện...) có được phép tồn tại lâu dài, nhất là trong lá»™ trình thị trường hóa giá cả và cạnh tranh thị trường đầy đủ ngày càng kề cận và chẳng thể đặng đừng?

CÆ¡ chế Quỹ cÅ©ng nhÆ° phân cấp quản lý xăng dầu hiện hành khó cho phép bóc tách, phân biệt các hoạt Ä‘á»™ng kinh doanh xăng dầu vá»›i quản lý dá»± trữ xăng dầu cho bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia. Điều này dá»… gây lãng phí, chồng chéo trong hoạt Ä‘á»™ng quản lý nhà nÆ°á»›c, cÅ©ng nhÆ° dá»… tạo cÆ¡ há»™i cho sá»± lạm dụng và hạch toán thiếu minh bạch vì lợi ích nhóm, cục bá»™, nhÆ°ng nhân danh "nhiệm vụ chính trị" trong lÄ©nh vá»±c xăng dầu…

Nguồn tin:Xaluan