Thị trường xăng dầu hiện cÅ©ng nhÆ° viá»…n thông cách Ä‘ây dăm bảy năm, khi chÆ°a có "ông kẹ" Viettel ra đời. Hồi Ä‘ó, anh em nhà Vinaphone, Mobiphone làm mình làm mẩy, thả sức thao túng giá khiến cÆ°á»›c viá»…n thông nÆ°á»›c ta đắt gấp nhiều lần các nÆ°á»›c trong khu vá»±c. Các nhà tài chính tìm cách kiểm soát nhÆ°ng cÅ©ng chỉ là bề nổi, bởi sá»± Ä‘á»™c quyền của doanh nghiệp Ä‘ã tạo cho họ món lợi siêu khổng lồ.

May sao sá»± hiện diện của Viettel khiến dân xài Ä‘iện thoại được nhờ. Thời kỳ đầu "đứa em" má»›i sinh này cÅ©ng hết sức khổ sở nhÆ° bị hai ông anh thi nhau chèn sóng, phá sóng hoặc ngăn không cho nhắn, gọi từ mạng này sang mạng kia… NhÆ°ng bằng sá»± tá»± lá»±c, được sá»± há»— trợ từ cÆ¡ quan chủ quản, bất chấp sá»± chèn ép của hai ông anh khó tính, Viettel Ä‘ã thá»±c sá»± lá»›n mạnh và trở thành đối thủ thá»±c sá»± của Vina, Mobi. Kết quả là, từ cÆ°á»›c gọi phân 3 vùng thời trÆ°á»›c, xoá chỉ còn má»™t, cÆ°á»›c theo blog 1 phút 1 giây bằng 2 phút, nay chỉ tính theo từng giây. Từ chá»— mua má»™t sim phải bỏ phí 150 nghìn, nay khách hàng không mất phí mua sim, lại được khuyến mãi có khi tá»›i 200%.

Petrolimex, anh cả Ä‘á»™c quyền xăng dầu, hiện cÅ©ng Ä‘ang làm mình làm mẩy khiến 86 triệu dân bức xúc hàng chục năm nay.

"Gã khổng lồ" làm khó

Nghị định 84 ban hành ngày 15/10/2009 của Chính phủ Ä‘ã khẳng định thị trường hóa kinh doanh xăng dầu có sá»± quản lý của Nhà nÆ°á»›c. Bản chất của kinh doanh theo cÆ¡ chế thị trường là sá»± cạnh tranh. Ở Ä‘âu có cạnh tranh, ở Ä‘ó có cÆ¡ chế thị trường và ngược lại ở Ä‘âu có cÆ¡ chế thị trường thì ở Ä‘ó có cạnh tranh.

Xăng dầu Ä‘ã đủ Ä‘iều kiện để đảm bảo tính cạnh tranh khi vận hành theo cÆ¡ chế thị trường hay chÆ°a?

11 doanh nghiệp đầu mối nhập khẩu xăng dầu, riêng Petrolimex chiếm hÆ¡n 60% thị phần, còn lại 10 doanh nghiệp khác chiếm chÆ°a đầy 40%. Trong 10 doanh nghiệp Ä‘ó, anh lá»›n hÆ¡n thì được 5-7% thị phần, anh nhỏ chÆ°a đủ 1%, tính chung lại má»—i anh chỉ hÆ¡n 3% thị phần, tức chỉ bằng 1/20 so vá»›i "anh cả" Petrolimex. Không bao giờ có cạnh tranh trong bối cảnh nhÆ° vậy. 

Minh bạch lá»— lãi xăng dầu Ä‘ang được Bá»™ Tài chính kiên quyết thá»±c hiện.

Vấn đề là phải phân định rõ sá»± Ä‘á»™c quyền nhà nÆ°á»›c và Ä‘á»™c quyền doanh nghiệp. Độc quyền nhà nÆ°á»›c là cần thiết trong má»™t số lÄ©nh vá»±c thiết yếu nhằm đảm bảo lợi ích quốc gia, lợi ích nhân dân, còn Ä‘á»™c quyền doanh nghiệp lại vì lợi ích của chính doanh nghiệp Ä‘ó. Khi nhà nÆ°á»›c khẳng định cần vận hành xăng dầu theo cÆ¡ chế thị trường bằng Nghị định 55, Nghị định 84, có nghÄ©a nhà nÆ°á»›c nhận thấy Ä‘ã đến lúc không cần duy trì Ä‘á»™c quyền nhà nÆ°á»›c trong lÄ©nh vá»±c xăng dầu.

Sá»± giao thoa trong giai Ä‘oạn đầu chuyển đổi này khiến Petrolimex được lợi lá»›n khi chuyển sang Ä‘á»™c quyền doanh nghiệp. Thừa hưởng hệ thống hạ tầng, Ä‘á»™i ngÅ© cán bá»™, nhân viên đồ sá»™ do nhà nÆ°á»›c đầu tÆ° suốt hÆ¡n ná»­a thế ká»·, hiển nhiên Petrolimex thành má»™t "người khổng lồ" trong hệ thống xăng dầu nÆ°á»›c ta. 4 năm sau Nghị định 55 và 2 năm sau Nghị định 84, không hề có thêm bất kỳ doanh nghiệp nào gia nhập thị trường xăng dầu khiến con số 11 tiếp tục được giữ và tá»· lệ thị phần trên thị trường không hề thay đổi. 

Tại sao lại không thể có thêm doanh nghiệp nào bổ sung và 10 doanh nghiệp hiện hành cÅ©ng không thể "nở ra" so vá»›i Petrolimex? Điều 8, Nghị định 84 quy định, Bá»™ Công thÆ°Æ¡ng có trách nhiệm cấp giấy phép kinh doanh xuất khẩu, nhập khẩu xăng dầu cho các thÆ°Æ¡ng nhân có đủ các Ä‘iều kiện quy định tại Điều 7 Nghị định này.

Thá»±c tế, Nghị định 84 quy định trách nhiệm rất lá»›n cho Bá»™ Công thÆ°Æ¡ng vá»›i vai trò quản lý nhà nÆ°á»›c lÄ©nh vá»±c này. Khoản 4, Điều 23 Nghị định 84 quy định: "Bá»™ Công thÆ°Æ¡ng chủ trì, phối hợp vá»›i các bá»™, ngành liên quan kiểm tra, giám sát việc nhập khẩu xăng dầu của các thÆ°Æ¡ng nhân, bảo đảm Ä‘áp ứng nhu cầu của nền kinh tế và tiêu dùng của xã há»™i. Trong trường hợp cần thiết, Bá»™ Công thÆ°Æ¡ng Ä‘iều chỉnh mức nhập khẩu tối thiểu Ä‘ã giao cho các thÆ°Æ¡ng nhân". Điều 29 thì giao Bá»™ Công thÆ°Æ¡ng kiểm tra, giám sát thÆ°Æ¡ng nhân đầu mối tuân thủ các Ä‘iều kiện và quy định tại các Điều 7, 9, 10, 11 và 22 Nghị định này, ban hành quy chế đại lý kinh doanh xăng dầu, kiểm tra, giám sát thÆ°Æ¡ng nhân…

NhÆ° vậy, Nhà nÆ°á»›c giao trách nhiệm chính về quản lý Nhà nÆ°á»›c thị trường xăng dầu thuá»™c Bá»™ Công thÆ°Æ¡ng, còn Bá»™ Tài chính chỉ chịu trách nhiệm quản lý, giám sát vấn đề giá. Do Ä‘ó, việc tại sao không thể có các doanh nghiệp xăng dầu đầu mối đủ mạnh, tạo thị trường cạnh tranh cÅ©ng nhÆ° việc doanh nghiệp lập lờ Ä‘ánh lận, nhập không đủ hàng tạo sá»± khan hiếm… thuá»™c trách nhiệm của Bá»™ Công thÆ°Æ¡ng.

Từ sá»± phân tích trên cho thấy, nhiệm vụ, quyền hạn của Bá»™ Công thÆ°Æ¡ng trong vấn đề này giữ vai trò trọng yếu. Bá»™ Công thÆ°Æ¡ng phải có trách nhiệm làm rõ vấn đề Ä‘ó, thay cho sá»± bao biện, che chở doanh nghiệp nhÆ° giải thích của họ lâu nay. Bá»™ Tài chính, vá»›i sá»± kiên quyết, cứng rắn của Bá»™ trưởng VÆ°Æ¡ng Đình Huệ, bằng những Ä‘á»™ng  thái nhÆ° lập các tổ công tác kiểm tra về giá, đề nghị thÆ°Æ¡ng vụ ở các nÆ°á»›c kiểm tra số liệu và  tham khảo sá»± Ä‘iều hành của Chính phủ các nÆ°á»›c, thì cái Ä‘ích đến là làm rõ tính lá»— lãi trong kinh doanh xăng dầu để đảm bảo sá»± minh bạch của thị trường. Đây là vấn đề quan trọng, bởi khi lá»™t tả được sá»± thật về giá vốn bị doanh nghiệp thường tìm cách lập lờ Ä‘ánh lận (nhÆ° việc lúc bảo lá»—, lúc bảo lãi, lúc lại bảo không thể tách bạch từng phần).

Bao giờ có má»™t "Viettel xăng dầu"?

Làm rõ được sá»± thật về giá là quan trọng, nhÆ°ng không phải là gốc rá»… của vấn đề. NhÆ° phân tích trên, để xăng dầu vận hành theo cÆ¡ chế thị trường phải có tính cạnh tranh giữa các doanh nghiệp, tức là phải có những đầu mối đủ mạnh, có khả năng cạnh tranh vá»›i Petrolimex. Thế nhÆ°ng, trách nhiệm này lại không thuá»™c Bá»™ Tài chính, mà phụ thuá»™c Bá»™ Công thÆ°Æ¡ng và sá»± vận Ä‘á»™ng của ná»™i tại các doanh nghiệp.

Petrolimex được thừa hưởng hạ tầng kỹ thuật đồ sá»™ từ lịch sá»­. Xây dá»±ng má»™t "Viettel xăng dầu" sẽ tạo môi trường cạnh tranh thá»±c sá»±.

Theo Điều 7, Nghị định 84 về Ä‘iều kiện cấp giấy phép kinh doanh xuất khẩu, nhập khẩu xăng dầu cho thấy khá khắt khe nhÆ° doanh nghiệp phải có cầu cảng chuyên dụng nằm trong hệ thống cảng quốc tế của Việt Nam, bảo đảm tiếp nhận được tàu chở xăng dầu nhập khẩu hoặc phÆ°Æ¡ng tiện vận tải xăng dầu khác có trọng tải tối thiểu 7 nghìn tấn, thuá»™c sở hữu doanh nghiệp hoặc đồng sở hữu hoặc thuê dài hạn từ 5 năm trở lên. Tuy nhiên, khắt khe song không phải không làm được. Nếu có cÆ¡ chế thuận lợi, không ít doanh nghiệp má»›i sẽ được thành lập.

Nhìn sang thị trường viá»…n thông cho thấy Ä‘iều này. TrÆ°á»›c Ä‘ây, chúng ta rất Ä‘au đầu má»—i khi nói giá cÆ°á»›c viá»…n thông trong nÆ°á»›c vá»›i quốc tế. Nguyên do bởi sá»± Ä‘á»™c quyền doanh nghiệp của Vinaphone, Mobiphone. Khi Ä‘ó, việc kiểm soát về giá cÅ©ng đặt ra những rất khó khăn. Rốt cuá»™c, má»™t thị trường cạnh tranh thá»±c sá»± được thiết lập vá»›i cuá»™c chạy Ä‘ua giảm giá khi có sá»± hùng dÅ©ng xuất hiện của Viettel.

Trong xăng dầu, bao giờ có má»™t "Viettel xăng dầu", đủ để cạnh tranh thật sá»± vá»›i Petrolimex? Câu hỏi Ä‘ó dành cho Bá»™ Công thÆ°Æ¡ng.

Giải quyết bất nhất quan Ä‘iểm không phải sá»± thắng thua

Việc bất nhất quan Ä‘iểm của đại diện Bá»™ Công thÆ°Æ¡ng (Thứ trưởng Trần Cẩm Tú) và Bá»™ trưởng Tài chính VÆ°Æ¡ng Đình Huệ khiến nhiều người lo ngại sá»± thành công những ná»— lá»±c minh bạch hóa thị trường xăng dầu vốn tù mù xÆ°a nay. Tuy nhiên, Ä‘ích đến của vấn đề không phải sá»± thắng thua trong "cuá»™c đấu" quan Ä‘iểm giữa hai bá»™ bởi trong mọi trường hợp, sá»± mâu thuẫn nếu Ä‘eo đẳng lâu dài sẽ tác Ä‘á»™ng tiêu cá»±c tá»›i bất kỳ ná»— lá»±c của bên nào. Hai Bá»™ chịu trách nhiệm chính trÆ°á»›c Chính phủ về quản lý, Ä‘iều hành thị trường xăng dầu chứ không phải má»™t Bá»™ trung gian nào khác, trong khi Ä‘ây là lÄ©nh vá»±c lá»›n và được dÆ° luận đặc biệt kỳ vọng, vì vậy sá»›m hay muá»™n cần gỡ bỏ bất đồng, tìm được tiếng nói chung.

Vậy gỡ bỏ thế nào, dá»±a trên cÆ¡ sở nào? 

Nhiều chuyên gia tài chính nhìn nhận, gốc rá»… của mâu thuẫn quan Ä‘iểm (thể hiện rõ nhất tại cuá»™c há»™i thảo "nảy lá»­a" ngày 20/9) chính là cách tiếp cận vấn đề. Bá»™ trưởng Tài chính VÆ°Æ¡ng Đình Huệ tiếp cận từ lợi ích toàn cục của nền kinh tế, lợi ích chính Ä‘áng của 86 triệu người dân, trong khi Thứ trưởng Bá»™ Công thÆ°Æ¡ng Trần Cẩm Tú tiếp cận từ lợi ích của 11 doanh nghiệp đầu mối nhập khẩu xăng dầu. Chúng ta không bàn và không đặt so sánh lãnh đạo Bá»™ nào hÆ¡n, nhÆ°ng cần được nhìn nhận Ä‘úng từ góc Ä‘á»™ tiếp cận nhÆ° các chuyên gia tài chính Ä‘ã phân tích.

Rõ ràng, là bá»™ được Chính phủ giao quản lý Nhà nÆ°á»›c về ngành, lÄ©nh vá»±c, việc tiếp cận phải xuất phát từ lợi ích đất nÆ°á»›c và lợi ích đại Ä‘a số quần chúng nhân dân chứ không thể Ä‘i từ lợi ích thiểu số là 11 doanh nghiệp. Nếu vì lý do nào Ä‘ó, bản thân hai Bá»™ vẫn không giải quyết được tồn tại, bất nhất quan Ä‘iểm dù Ä‘ã hiểu rõ nguyên tắc trên thì cần được trình Chính phủ, Thủ tÆ°á»›ng Chính phủ cho ý kiến chỉ đạo cụ thể. Vá»›i vấn đề lá»›n, trên cÆ¡ sở lợi ích quốc gia và quyền, lợi ích chính Ä‘áng của 86 triệu người dân, tất yếu Chính phủ sẽ nhìn nhận rõ để chỉ đạo các Bá»™ thống nhất quan Ä‘iểm và cùng ná»— lá»±c hành Ä‘á»™ng vì lợi ích chung, toàn cục.