Giá bán lẻ các mặt hàng xăng tại nÆ°á»›c ta hiện nay chÆ°a có yếu tố cạnh tranh. Ảnh: Tấn Thạnh

Chia nhỏ hay cố định thị trường Petrolimex ?

Theo Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng, Tổng Công ty Xăng dầu Việt Nam (Petrolimex) hiện chiếm khoảng 55% thị trường xăng dầu cả nÆ°á»›c, Tổng Công ty Dầu Việt Nam (PV Oil) chiếm 25%, SaigonPetro chiếm 8%; còn lại hÆ¡n 10% thị phần là của 8 doanh nghiệp (DN) nhập khẩu khác. Tại các vùng cạnh tranh cao nhÆ° Hà Ná»™i và TPHCM, thị phần của Petrolimex chiếm khoảng 40% nhÆ°ng tại các vùng xa nhÆ° Lai Châu, Tây Nguyên, thị phần DN này có khi lên đến 100%.

Thạc sÄ© Đinh Tuấn Minh, nghiên cứu viên của Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR) - Đại học Quốc gia Hà Ná»™i, cho rằng xóa bỏ Ä‘á»™c quyền trong thị trường xăng dầu có thể theo hai cách. Phổ biến nhất là chia nhỏ Petrolimex. Giải pháp này có thể ảnh hưởng đến hoạt Ä‘á»™ng của Petrolimex và có vẻ khó thá»±c hiện được vì lý do (thậm chí là cái cá»›) bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia.

Giải pháp thứ hai là cố định thị trường của Petrolimex ở mức 55% bằng các rào cản hành chính để DN này bảo đảm  mục tiêu an ninh năng lượng. Trong khi Ä‘ó, tạo Ä‘iều kiện để các DN  khác chiếm 45% thị phần còn lại, đặc biệt là các DN nhỏ nhất ở phân khúc 10% được cạnh tranh để nâng dần thị phần. Thay vì có giá bán cố định theo Petrolimex, các DN này có giá bán thấp hÆ¡n và cạnh tranh vá»›i nhau về giá. DN có giá tốt sẽ được Æ°u Ä‘ãi bằng quyền mở cây xăng, cấp hạn ngạch (quota).

Khuyến khích mọi thành phần tham gia

Thông qua sá»± cạnh tranh lành mạnh này, DN nhỏ sẽ tăng dần thị phần, khiến thị phần của Petrolimex dần bị thu hẹp lại. CÆ¡ chế này cÅ©ng khuyến khích DN nâng cao năng suất, tăng khả năng quản trị kinh doanh để có Ä‘iều kiện giảm chi phí, tiến tá»›i giảm giá thành. Lúc Ä‘ó, Petrolimex có tính chất là DN công ích nhiều hÆ¡n, hoạt Ä‘á»™ng vì mục Ä‘ích bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia, giá bán của Petrolimex là giá tham chiếu cho thị trường. Đây là bài học thành công từ thị trường viá»…n thông Việt Nam hÆ¡n 10 năm trÆ°á»›c.

Theo PGS-TS Hoàng Trần Hậu, Học viện Tài chính, Nhà nÆ°á»›c cần tiến hành cổ phần hóa Petrolimex ở khâu phân phối, còn khâu nhập khẩu vẫn phải duy trì Ä‘á»™c quyền vì trong ngắn hạn, thị trường xăng dầu Việt Nam chÆ°a thể có cạnh tranh tá»± do. PGS-TS Phan Huy Minh, Học viện Tài chính, đề xuất mạnh dạn hÆ¡n rằng không cần thiết phải có những DN kinh doanh xăng dầu lá»›n của Nhà nÆ°á»›c mà cần tạo Ä‘iều kiện để mọi thành phần kinh tế đều có quyền tham gia thị trường này nếu tuân thủ tốt các Ä‘iều kiện giấy phép. TS VÅ© Đình Ánh, chuyên gia kinh tế Ä‘á»™c lập, cho rằng việc hạn chế cấp phép nhập khẩu, kinh doanh xăng dầu nhÆ° hiện nay là không phù hợp. Còn theo PGS-TS Phan Duy Minh, cần xóa bỏ hoàn toàn hạn ngạch nhập khẩu xăng dầu, tất cả các DN có đủ Ä‘iều kiện đều được nhập khẩu vá»›i số lượng không hạn chế. Đồng thời khuyến khích các DN trá»±c tiếp nhập khẩu từ bất cứ thị trường nào có lợi.

Nhà nÆ°á»›c phải đảm nhiệm vai trò Ä‘iều hòa

TS VÅ© Đình Ánh cho rằng vá»›i cÆ¡ chế hiện nay, dù giá thế giá»›i lên cao hay xuống thấp thì lợi ích chung của xã há»™i đều bị thiệt hại. Cụ thể, khi giá thế giá»›i xuống thấp, giá bán trong nÆ°á»›c thường không được Ä‘iều chỉnh mà lại tăng phần thu của Nhà nÆ°á»›c thông qua tăng thuế nhập khẩu và các khoản thu khác, thậm chí để DN có thể bố trí trả những khoản được Nhà nÆ°á»›c bù lá»— trÆ°á»›c Ä‘ó. Ngược lại, khi giá thế giá»›i lên cao, giá trong nÆ°á»›c lại được Ä‘iều chỉnh lên ít hÆ¡n và Nhà nÆ°á»›c lại phải cắt giảm các khoản thu, có khi phải há»— trợ tài chính thông qua DN (bù lá»—).