Tiến sÄ© Đào Quốc Tùy, Trưởng bá»™ môn hữu cÆ¡ hóa chất, Đại học Bách khoa Hà Ná»™i cho rằng, pha chế xăng đầu Ä‘ã có từ lâu nhÆ°ng khâu kiểm soát chất lượng xăng dầu ở trung gian hiện Ä‘ang vô cùng lỏng lẻo.

ThÆ°a ông, chất lượng xăng dầu Ä‘ang lÆ°u thông tại Việt Nam có gì khác biệt so vá»›i các quốc gia trên thế giá»›i?

Hiện, tiêu chuẩn chất lượng cho mặt hàng xăng dầu tại Việt Nam cÅ©ng là dá»±a theo bá»™ tiêu chuẩn Ä‘ang lÆ°u hành trên thế giá»›i ASTM, không khác gì nhiều. Chúng ta chỉ "ná»™i địa hóa" má»™t số tiêu chuẩn cho phù hợp vá»›i Việt Nam nhÆ° hàm lượng lÆ°u huỳnh trong sản phẩm, hoặc khống chế thành phần bay hÆ¡i ở nhiệt Ä‘á»™ thấp của ta (chống Ä‘ông) sẽ ít hÆ¡n, do ở ta, khí hậu nhiệt Ä‘á»›i, mùa hè nền nhiệt Ä‘á»™ cao.

Tại châu Âu, đối vá»›i nhiên liệu diezel, họ thêm phụ gia chống Ä‘ông để ở môi trường âm 10-20 Ä‘á»™ C, dầu vẫn ở trạng thái lỏng. Ở Việt Nam, do không sá»­ dụng phụ gia chống Ä‘ông nên vào mùa Ä‘ông khi lÆ°u thông ở vùng lạnh nhÆ° Sapa thì dầu sẽ dá»… bị vẩn đục, dẫn tá»›i khó khởi Ä‘á»™ng Ä‘á»™ng cÆ¡.

Xăng dầu sản xuất hay nhập về và lÆ°u thông ở Việt Nam phải bắt buá»™c Ä‘áp ứng các tiêu chuẩn quốc gia.

Vừa qua các cÆ¡ quan chức năng Ä‘ã phát hiện ra việc xăng bị pha các hóa chất nhÆ° acetone, methanol. Vậy, các hóa chất này có ảnh hưởng thế nào tá»›i chất lượng xăng, thÆ°a ông?

Chúng ta biết tá»›i có 3 loại phụ gia có thể pha vào xăng là ethanol, acetone và methanol, đều là phụ gia chứa hợp chất gốc oxy.

Tuy nhiên, chúng ta Ä‘ã có tiêu chuẩn được pha tá»›i 5% ethanol- cồn sinh học vào xăng để làm xăng E5, thân thiện vá»›i môi trường.

Vá»›i 2 loại phụ gia là acetone và methanol, trên thá»±c tế, có thể được pha vào xăng nhÆ°ng ở tá»· lệ rất nhỏ, chỉ khoảng 1-2%. Vá»›i tá»· lệ nhỏ này, các phụ gia này sẽ không làm biến chất xăng dầu và làm ảnh hưởng tá»›i các Ä‘á»™ng cÆ¡, chi tiết máy móc. Mục Ä‘ích người ta pha phụ gia này vào là để làm tăng trị số ốc tan trong xăng lên. TrÆ°á»›c Ä‘ây, người ta còn pha gia chì, sau này là phụ gia MTPE để làm tăng trị số ốc tan.

Tuy nhiên, khi pha chế vá»›i hàm lượng lá»›n, lên tá»›i 10-15% thì các phụ gia sẽ gây tác hại khác. Khi Ä‘Æ°a acetone hay methanol vào trong xăng sẽ làm tăng hợp chất chÆ°a gốc oxy trong xăng, làm quá trình cháy tốt hÆ¡n. NhÆ°ng ở lượng lá»›n, các phụ gia sẽ làm thay đổi thành phần bay hÆ¡i ở nhiệt Ä‘á»™ bình thường, làm thay đổi cân bằng về hÆ¡i, áp suất hÆ¡i trong Ä‘á»™ng cÆ¡ cÅ©ng bị thay đổi theo. Do Ä‘ó, pha nhiều quá thì ảnh hưởng chất lượng nhiên liệu mặc dù kiểm tra, trị số ốc tan tăng.

Cụ thể, xăng bị pha chế nhÆ° vậy sẽ làm trÆ°Æ¡ng nở các chi tiết Ä‘á»™ng cÆ¡ làm bằng vật liệu cao su, vật liệu tổng hợp  nhÆ° các đường ống, gioăng.. làm trục trặc Ä‘á»™ng cÆ¡. Nó không làm ăn mòn đến mức rò rỉ bình xăng. NhÆ°ng tại các khá»›p nối, vốn là chi tiết có 2 loại vật liệu khác nhau, khi bị trÆ°Æ¡ng nở, khá»›p nối bị tuá»™t ra, lỏng ra thì xăng dá»… bị rò rỉ ra ngoài. Trong môi trường Ä‘á»™ng cÆ¡ hoạt Ä‘á»™ng, chuyển Ä‘á»™ng vá»›i nhiệt Ä‘á»™ cao, nhiên liệu rò rỉ ra ngoài thì cháy nổ là khó tránh khỏi.

Vá»›i tác dụng nhÆ° vậy, liệu có trường hợp từ xăng A83 biến thành xăng A92, hay từ xăng A92 thành xăng A95?

Thá»±c tế hoàn toàn có thể làm được nhÆ° vậy. Khi pha má»™t lượng nhỏ acetone hay methanol dÆ°á»›i 2% thì các phân tích kỹ thuật cÆ¡ bản sẽ không phát hiện được, trong khi Ä‘ó, kiểm tra trị số ôc tan thì thấy đạt 92, 95 nhÆ° tiêu chuẩn.

Việc này hoàn toàn có thể. Lợi nhuận rất lá»›n vì giá thành acetone, methanol chỉ rẻ bằng 1 ná»­a giá xăng. Việc mua các phụ gia này cÅ©ng rất dá»…, nhÆ° ra phố Hàng Hành có thể mua được cả tấn.

TrÆ°á»›c Ä‘ây, người ta có thể pha xăng phẩm chất thấp hÆ¡n để pha chế vào.

Ông có Ä‘ánh giá gì về việc rút ruá»™t bồn xăng và bù các chất lỏng lạ vào bồn chứa xăng ở TP Hồ Chí Minh vừa qua?

Tất nhiên, công thức là không phải người ta đổ tất cả lượng methanol hay acetone đủ bù vào lượng xăng dầu bị rút ruá»™t lên tá»›i hàng nghìn lít, mà họ sẽ chỉ cho vào khoảng 10-15% thôi. Còn lại, họ dùng há»—n hợp khác để bÆ¡m vào đủ khối lượng.

Có thể Ä‘ó là các há»—n hợp hydrocacbon tÆ°Æ¡ng tá»± xăng, phẩm chất thấp hÆ¡n. Chúng tôi Ä‘ang băn khoăn Ä‘ó có thể là dung dịch há»—n hợp hydrocarbon lỏng được sản xuất các cÆ¡ sở nhiệt phân lốp cao su phế tải. Họ chÆ°ng cất, tách ra, làm sạch dung dịch Ä‘ó và bÆ¡m vào xăng. Có thể gọi là xăng nhÆ°ng là xăng phẩm cấp thấp. Nó cÅ©ng là nhiên liệu đốt lò, làm dung môi. Theo tôi biết, ở Bình Định làm rất nhiều loại hồn hợp lỏng này, có nhiều xưởng thu mua lốp otô cÅ© và họ xuất khẩu há»—n hợp Ä‘ó sang Trung Quốc rất nhiều.

Vá»›i các tÆ° nhân tá»± pha chế, họ chỉ pha bằng tay, nên không kiểm soát được các chỉ số này trong xăng là bao nhiêu, Ä‘Æ°Æ¡ng nhiên kiểm tra là không đạt.

NhÆ° vậy, quy trình kiểm tra chất lượng xăng dầu hiện nay chÆ°a đủ tin cậy?

NhÆ° chúng ta hiểu, việc lấy được giấy chứng nhận đạt tiêu chuẩn sản phẩm hiện là không khó.

Việc kiểm soát việc pha chế xăng ở khâu trung gian Ä‘ang rất lỏng lẻo. Từ cảng, từ Bình SÆ¡n tá»›i các doanh nghiệp đầu mối thì có thể tin tưởng được. Xăng dầu ta nhập khẩu từ Singapore hay từ nhà máy lọc hóa dầu Bình SÆ¡n là xăng gốc, hoàn toàn nguyên chất, màu trắng trong. Các doanh nghiệp đầu mối nhập về đều phải pha màu để phân biệt xăng A92 hay A95.

NhÆ°ng khi xăng dầu Ä‘ã xuất bán, qua hàng loạt đại lý, tại cây xăng thì rất khó, không ai kiểm soát được. Quy trình kiểm tra chất lượng xăng ở khâu trung gian này rất có vấn đề vì kiểm soát không nổi. Khi báo chí lần theo xe bồn má»›i phát hiện ra, còn các doanh nghiệp đầu mối chỉ kiểm tra đầu- cuối.

Khi ta bÆ¡m 1 loại xăng vào ô tô, ta tin tưởng nó đạt chất lượng nhÆ°ng thá»±c chất, nó có đạt hay không thì không má»™t ai biết được. Các nhà khoa học vào cuá»™c, có thể phân tích cây xăng này, kia không đạt chất lượng nhÆ°ng nguyên nhân vì sao, pha từ đầu, thậm chí chất lỏng pha vào gì cÅ©ng khó phân tích.