“Tranh cãi gay gắt giữa Bá»™ Tài chính và Bá»™ Công thÆ°Æ¡ng về hoạt Ä‘á»™ng Ä‘iều hành giá xăng dầu là do sai lầm của cÆ¡ chế Ä‘iều hành đối vá»›i các lÄ©nh vá»±c kinh doanh Ä‘á»™c quyền nhÆ°: xăng dầu, Ä‘iện, than... Đáng lo ngại nhất là Ä‘ang thiếu chế tài đủ mạnh để buá»™c DNNN minh bạch, trong khi họ lại được trao quá nhiều quyền”, TS Ngô Trí Long, nguyên Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu khoa học thị trường giá cả (Bá»™ Tài chính) chia sẻ khi trao đổi vá»›i ĐTCK.

Theo ông, sai lầm cụ thể của cÆ¡ chế Ä‘iều hành đối vá»›i các lÄ©nh vá»±c kinh doanh Ä‘á»™c quyền là gì?

Sai lầm bắt nguồn từ trao quyền cho các DNNN định giá, trong khi họ Ä‘ang nắm giữ vị thế Ä‘á»™c quyền, Ä‘Æ¡n cá»­ nhÆ° trường hợp Tổng công ty Xăng dầu Việt Nam (Petrolimex). Vá»›i cách làm này, cÆ¡ quan quản lý phần nhiều trông chờ DN trình phÆ°Æ¡ng án giá lên rồi “gật” hoặc “lắc”, nghÄ©a là họ má»›i chủ yếu nghe má»™t chiều từ phía DN để quyết định có Ä‘iều chỉnh giá hay không, trong khi thiếu năng lá»±c cÅ©ng nhÆ° các công cụ hữu hiệu để kiểm tra tính xác thá»±c, hợp lý của phÆ°Æ¡ng án giá mà DN đề xuất. Hệ quả là rất khó phát hiện DN có “khai man” các loại chi phí hay không.

Đừng nghÄ© rằng cÆ¡ chế giá thị trường là cái gì cÅ©ng trao cho DNNN quyết định, bởi má»™t khi là các “ông Ä‘á»™c quyền” thì lẽ Ä‘Æ°Æ¡ng nhiên bao giờ họ cÅ©ng định giá cao hÆ¡n giá thị trường để thu lợi. Đó là tâm lý thường tình mà nếu ai làm lãnh đạo Petrolimex có lẽ cÅ©ng làm nhÆ° vậy. Điều này trả lời cho câu hỏi tại sao lÄ©nh vá»±c kinh doanh xăng dầu vốn khá minh bạch do các yếu tố cấu thành giá rất rõ ràng nhÆ°: giá nhập khẩu, các loại thuế, phí, lợi nhuận định mức…, nhÆ°ng lại không xác định được DN lãi thá»±c hay lá»— thá»±c. Đây là cái cá»› để Petrolimex liên tục kêu lá»—, nhÆ°ng để kêu gọi nhà đầu tÆ° mua cổ phần trÆ°á»›c thềm phiên đấu giá ra công chúng, Petrolimex lại công bố kinh doanh có lãi trong nhiều năm và sẽ còn lãi trong những năm tá»›i!

Do Ä‘ó, đối vá»›i các lÄ©nh vá»±c Ä‘á»™c quyền tuyệt đối hoặc có yếu tố cạnh tranh không Ä‘áng kể, thì Nhà nÆ°á»›c phải định ra giá để làm cÆ¡ sở quản lý, bởi giá cả là cái gốc để xác định rõ ràng lá»—, lãi. Điều này giúp đảm bảo minh bạch hoạt Ä‘á»™ng của DNNN.

NhÆ°ng làm nhÆ° vậy có quay lại thời kỳ Ä‘iều hành theo tÆ° duy bao cấp, phi thị trường?

Hoàn toàn không khi áp dụng đối vá»›i các lÄ©nh vá»±c Ä‘á»™c quyền nhÆ° Ä‘iện, than, xăng dầu… Pháp luật về quản lý giá của nhiều nÆ°á»›c trên thế giá»›i nhÆ° Anh, Pháp, Trung Quốc… đều áp dụng cÆ¡ chế Nhà nÆ°á»›c định ra giá để quản lý các hoạt Ä‘á»™ng kinh doanh Ä‘á»™c quyền. CÆ¡ chế giá thị trường chỉ áp dụng vá»›i các lÄ©nh vá»±c cạnh tranh hoàn hảo, chứ không thể áp dụng nguyên bản cho các lÄ©nh vá»±c kinh doanh Ä‘á»™c quyền. Vá»›i các lÄ©nh vá»±c Ä‘á»™c quyền mà cứ Ä‘òi áp dụng cÆ¡ chế Ä‘iều hành giá cả, cÅ©ng nhÆ° các yếu tố khác hoàn toàn theo cÆ¡ chế thị trường là không hợp lý, bởi nó làm méo mó các quan hệ cung cầu trong nền kinh tế, đồng thời tạo “đất” cho sá»± không minh bạch nảy sinh.

Theo ông, làm thế nào để quản lý và minh bạch được hoạt Ä‘á»™ng của DNNN?

TrÆ°á»›c hết, cÆ¡ quan quản lý phải nâng cao trình Ä‘á»™ quản lý cả về nghiệp vụ chuyên ngành lẫn kiến thức kinh doanh. Họ phải hÆ¡n hẳn DN má»™t cái đầu, để định ra giá làm sao DNNN hoạt Ä‘á»™ng có mức lãi vừa phải nhằm đảm bảo nguồn cung cho nền kinh tế, nhÆ°ng vẫn thu được ngân sách và trong khả năng chịu Ä‘á»±ng của người tiêu dùng, đồng thời không được định giá quá thấp khiến DN đối mặt vá»›i thua lá»—, không thể duy trì hoạt Ä‘á»™ng. Ở các nÆ°á»›c, nhà nÆ°á»›c can thiệp về giá đối vá»›i các sản phẩm Ä‘á»™c quyền thông qua hình thức định giá trần - sàn, chứ không phải thả lỏng cho DN thoải mái xác định giá theo ý muốn chủ quan của họ, dẫn đến khi cần can thiệp, cÆ¡ quan quản lý rất lúng túng và thường không hiệu quả.

Các yếu tố nào cần có để cÆ¡ chế Nhà nÆ°á»›c định giá vận hành hiệu quả, theo ông?

Điều quan trọng nhất là cần sá»›m chấm dứt tình trạng gắn nhiệm vụ phải làm công ích, trách nhiệm xã há»™i vá»›i hoạt Ä‘á»™ng kinh doanh cho các DNNN, bởi nhÆ° vậy rất dá»… dẫn đến nhiều chuyện không thể minh bạch. CÅ©ng cần bổ sung chế tài chặt chẽ, đủ mạnh để ngăn chặn sá»± móc ngoặc giữa cán bá»™ quản lý và đối tượng bị quản lý nhằm tÆ° lợi bất chính. Ở nhiều nÆ°á»›c, các đối tượng dính líu đến hành vi móc ngoặc thường bị xá»­ lý rất nặng, ngoài phải bồi thường thiệt hại về vật chất, họ còn bị phạt tù.

Nguồn tin: (ĐTCK-online)