Ngày thứ 6 cuối cùng của tháng 6, cùng má»™t lúc Ä‘ã có những quyết định vế giá cả hai mặt hàng quan trọng: Ä‘iện và xăng dầu. Má»™t Ä‘iểm chung của hai quyết định này là quyền định giá của doanh nghiệp (DN) được thể hiện rõ. Và Ä‘iều này làm dấy lên ná»—i lo về việc kiểm soát và bình ổn giá cả khi DN được giao quyền tá»± quyết.

Tối 29/6, Tập Ä‘oàn Điện lá»±c Việt Nam (EVN) Ä‘ã gá»­i Ä‘i má»™t thông báo về việc sẽ tăng giá Ä‘iện từ ngày 1/7 thếm 5%. Không ầm Ä© và để cho cho khách hàng và các đối tượng khác có cÆ¡ há»™i ý kiến, giá Ä‘iện được quyế má»™t cách nhanh gọn, khác hẳn vá»›i những lần trÆ°á»›c Ä‘ây.

Sá»± thay đổi này dường gắn liền vá»›i bản chất má»›i trong Ä‘iều hành giá Ä‘iện Ä‘ó là giao quyền tá»± quyết tăng giá cho DN trong phạm vi 5%. Dường nhÆ° DN Ä‘ã biết trÆ°á»›c và chuẩn bị cho Ä‘iều này tÆ° lâu, chỉ chờ Bá»™ Công thÆ°Æ¡ng ban hành Thông tÆ° số 17 /2012/TT-BCT qui định về giá bán Ä‘iện và hÆ°á»›ng dẫn thá»±c hiện vào ngày 29/6/2012 thì chỉ mấy giờ sau, EVN Ä‘ã thông báo tăng giá. Trong trường hợp này thì EVN Ä‘ã thể hiện má»™t sá»± chủ Ä‘á»™ng và triệt để hiếm có.

TrÆ°á»›c Ä‘ó ít giờ, Bá»™ Tài chính phát Ä‘i thông báo về việc Ä‘iều hành kinh doanh xăng dầu. Theo Ä‘ó, Liên Bá»™ Tài chính- Công ThÆ°Æ¡ng thống nhất, giao cho DN thá»±c hiện quyền quyết định giá trong biên Ä‘á»™ và tần suất theo quy định tại Nghị định số 84/2009/NĐ-CP ngày 15/10/2009. Tuy nhiên, Liên Bá»™ lÆ°u ý, trong trường hợp các DN muốn Ä‘iều chỉnh giá, do có biến Ä‘á»™ng tạo chênh lệch giữa giá cÆ¡ sở và giá bán hiện hành thì trÆ°á»›c khi Ä‘iều chỉnh, các doanh nghiệp phải đăng ký giá vá»›i Liên Bá»™ để Liên Bá»™ xem xét lá»±a chọn phÆ°Æ¡ng án xá»­ lý phù hợp.

NhÆ° vậy, quyền định giá xăng dầu vốn Ä‘ã được giao cho DN má»™t thời gian ngắn trÆ°á»›c Ä‘ây, rồi cÆ¡ quan quản lý "thu lại" nay lại được giao về cho DN. Đây là Ä‘iều mong mỏi lâu nay của DN xăng dầu và được Bá»™ Công thÆ°Æ¡ng nhiều lần đề xuất.

NhÆ° vậy, quyền định giá hai mặt hàng quan trọng Ä‘iện và xăng dầu của nhà nÆ°á»›c nay Ä‘ã dần giao về cho DN. Nó cho thấy, các cÆ¡ quan quản lý Ä‘ang Ä‘i Ä‘úng vá»›i lá»™ trình thị trường hóa giá cả các mặt hàng quan trọng nhÆ° Ä‘ã nhiều lần tuyên bố.

Trao quyền định giá xăng dầu cho DN chỉ là việc thá»±c hiện lại má»™t quy định chÆ°a được thá»±c thi má»™t cách trọn vẹn. Và thời Ä‘iểm nnayf Ä‘ang được cho là thuận lợi khi giá xăng dầu Ä‘ang bÆ°á»›c vào má»™t giai Ä‘oạn giảm giá mạnh, các yếu tố về cung - cầu, tá»· giá... đều ổn định. Và hy vonggj sẽ không tạo ra những cú sốc tăng giá nhÆ° thời Ä‘iểm bắt đầu thá»±c thị Nghị định 84 vào cuối 2009.

Trong khi Ä‘ó, việc DN được quyền tá»± quyết giá Ä‘iện cÅ©ng Ä‘ã được lên kế hoạch và có những bÆ°á»›c chuẩn bị từ lâu và Ä‘ã đợt tập dượt tập tiên từ cuối 2011. Lần này, EVN có đủ lý do để tăng giá. TrÆ°á»›c Ä‘ó, dù nhiều lần thông tin về tăng giá Ä‘iện liên tục bị EVN bác bỏ nhÆ°ng bất cứ khi nào có cÆ¡ há»™i thì lãnh đạo DN và các Ä‘Æ¡n vị quản lý đều không quên nhắc đến chi phí đầu vào của giá Ä‘iện Ä‘ang tăng mạnh, sức ép từ khoản lá»— hàng ngàn tá»· Ä‘ang gây khó khăn cho DN. Vì thế, dù CPI Ä‘ang giảm, giá xăng dầu và nhiều loại hàng hóa khác Ä‘iều chỉnh giảm... nhÆ°ng EVN vẫn có đủ lý do để tăng giá.

Trao quyền định giá và chuyện tăng giá của DN là má»™t lá»™ trình Ä‘ã được định sẵn và lần lượt thá»±c hiện. Người dân dù có "bất ngờ" vá»›i thông báo tăng giá lạnh lùng của EVN hay lo ngại về những đợt tăng giá "sốc" của xăng dầu sắp tá»›i cÅ©ng Ä‘ành phải chấp nhận má»™t lá»™ trình Ä‘ã định sẵn. Tuy nhiên, Ä‘iều lo ngại là khi giá cả theo thị trường và DN được trao quyền định giá thì yêu cầu về sá»± minh bạch và các cÆ¡ chế kiểm soát giá cả vẫn chÆ°a thể hiện má»™t bÆ°á»›c tiến bá»™ nhiều so vá»›i trÆ°á»›c Ä‘ây.

Vá»›i xăng dầu, dù vẫn đều đặn công bố bảng giá thành đều đặn nhÆ°ng vá»›i các chuyên gia, Ä‘ó chÆ°a phải là tất cả hay Ä‘úng hÆ¡n má»›i chỉ là má»™t phần nổi của giá. Còn rất nhiều vấn đề khác về các định mức kỹ thuật, chế Ä‘á»™ hoa hồng, dữ trữ lÆ°u thông, sá»­ dụng quỹ bình ổn cho đến thời Ä‘iểm và giá cả thá»±c tế của má»—i lô hàng nhập khẩu và phân phối... tác Ä‘á»™ng đến giá chÆ°a nói đến. Cao hÆ¡n nữa, còn là chế Ä‘á»™ kế toán, hiệu quả quản lý và kinh doanh của các DN và nhất là những Æ°u Ä‘ãi và nguồn lá»±c đầu tÆ° của nhà nÆ°á»›c cho DN và cho toàn ngành xăng dầu... vẫn chÆ°a rõ ràng.

HÆ¡n thế, vá»›i lịch sá»­ Ä‘iều hành giá xăng dầu, nhất là kinh nghiệm trong giai Ä‘oạn ngắn ngủi thá»±c hiện giá xăng dầu theo thị trường trÆ°á»›c Ä‘ây khiến gười ta lo ngại các DN không bao giờ vì quyền lợi của người tiêu dùng và nền kinh tế mà chấp nhận chịu bá»›t lãi của DN và hoa hồng của đại lý.

Thá»±c tế cho thấy, bất cứ khi nào giá cả có dấu hiệu tăng, lập tức DN Ä‘òi tăng giá kịch trần biến Ä‘á»™ng... Ä‘i kèm theo Ä‘ó luôn là những con số thua lá»—, nguy cÆ¡ vỡ hệ thống phân phối. Ngược lại, má»—i khi giá giảm, thì không ai xin giảm giá, mà cố kéo dài để thu lợi càng lá»›n càng tốt, DN thu lợi đủ thì đến lượt tăng hoa hồng cho các đại lý... còn giảm giá thì để sau cùng. Thậm chí, có những thời Ä‘iểm, DN công khai khoản lãi ngàn đồng trên má»—i lít xăng dầu; tăng hoa hồng cao cho đại lý nhÆ°ng tuyệt nhiên chÆ°a có ai xin giảm giá.

Chính vì thế, trong giai Ä‘oạn đầu giao quyền cho DN định giá trÆ°á»›c Ä‘ây, để có được má»™t lần giảm giá, chính Bá»™ trưởng Bá»™ ThÆ°Æ¡ng mại Ä‘ã phải vừa kêu gọi, đứng ra thống nhất và gây sức thì các DN má»›i chịu giảm.

Trong khi Ä‘ó, vá»›i giá Ä‘iện thì vấn đề minh bạch càng phức tạp hÆ¡n. Cho đến nay, người ta vẫn chÆ°a thể biết giá thành cụ thể của từng nguồn Ä‘iện nhÆ° thủy Ä‘iện, nhiệt Ä‘iện, Ä‘iện mua các nguồn ngoài EVN trong nÆ°á»›c và mua nÆ°á»›c ngoài chiến tá»· lệ thế nào trong giá thành chung của ngành Ä‘iện. HÆ¡n thế, các vấn đề nhức nhối kéo dài về thất thoát Ä‘iện năng, lÆ°Æ¡ng cao bất thường, đầu tÆ° ngoài ngành thua lá»—, quản lý yếu kém và hiệu quả kinh doanh thấp... đều chÆ°a được làm rõ. Trong khi Ä‘ó, Ä‘iện lá»±c cÅ©ng nhận được má»™t nguồn đầu tÆ° cá»±c lá»›n từ nhà nÆ°á»›c và các Æ°u Ä‘ãi trong kinh doanh... nhÆ°ng đều chÆ°a được tính toán và minh bạch hóa trong giá cả.

HÆ¡n thế, chúng ta thá»±c thi giá cả thị trường nhÆ°ng trên cả hai thị trường này đều chÆ°a có sá»± cạnh tranh thá»±c sá»±. Xăng dầu vá»›i hÆ¡n 10 đầu mối nhÆ°ng Petrolimex vẫn là ông lá»›n khống chế khoảng 50%. Còn vá»›i Ä‘iện, EVN chiếm Æ°u thế tuyệt đối trong phát Ä‘iện và Ä‘á»™c quyền trong vận hành mạng lÆ°á»›i truyền tải.

Vá»›i má»™t thá»±c tế trong hoạt Ä‘á»™ng kinh doanh, Ä‘iều hành giá cả và thị trường nhÆ° trên nên trong thời gian qua, dù nhà nÆ°á»›c đảm nhận việc định giá Ä‘iện và xăng nhÆ°ng má»—i lần tăng giá vẫn luôn nhận được những câu hỏi bức xúc về sá»± minh bạch và hợp lý của giá cả.

Nay giá cả được "thả" theo thị trường và "buông" cho DN tá»± quyết nhÆ°ng các cÆ¡ chế kiểm soát của nhà nÆ°á»›c, sá»± cạnh tranh để kiểm soát giá theo thị trường vẫn chÆ°a có nhiều thay đổi cho thấy sá»± tiến bá»™... vì thế, người dân vẫn còn những cÆ¡ sở để bức xúc và lo lắng về sá»± minh bạch, hợp lý của má»—i quyết định giá cả mà DN Ä‘Æ°a ra.