1 – Eo biển Hormuz

Phải nói là những kẻ đầu óc chính trị mông muá»™i má»›i nghÄ© đến việc Ä‘óng bít cá»­a eo biển Hormuz. Chẳng lẽ thế giá»›i Arập, chÆ°a kể OPEC, có thể ngồi yên nhìn má»™t tên Ä‘iên nào Ä‘ó khóa chặt nguồn vận chuyển dầu mỏ của họ? Tuy nhiên, nếu chẳng may xảy ra binh Ä‘ao tại Hormuz, thị trường dầu thế giá»›i chắc chắn biến Ä‘á»™ng mạnh. Nằm giữa Oman và Iran, eo biển Hormuz nối vịnh Ba TÆ° vá»›i vịnh Oman và biển Arập. Đây được xem là cái nút chai cung cấp nguồn dầu mỏ quan trọng nhất thế giá»›i. Năm 2011, má»—i ngày, gần 17 triệu thùng dầu Ä‘ã Ä‘i qua cái nút thắt Hormuz, tăng từ 15,5-16 triệu thùng/ngày năm 2009-2010. Hoạt Ä‘á»™ng vận chuyển dầu ngang Hormuz năm 2011 chiếm khoảng 35% tất cả chuyến tàu dầu thế giá»›i, hay gần 20% giao dịch dầu thế giá»›i. Trung bình, năm 2011, má»—i ngày có khoảng 14 tàu dầu thô Ä‘i ngang Hormuz; trong khi hÆ¡n 85% nguồn xuất khẩu dầu thô này là được chuyển ra Ấn Độ DÆ°Æ¡ng và từ Ä‘ó đến châu Á (cung cấp cho những thị trường khát dầu nhiều nhất khu vá»±c nhÆ° Nhật, Trung Quốc, Ấn Độ và Hàn Quốc). Tại Ä‘iểm hẹp nhất, Hormuz rá»™ng 33,8km nhÆ°ng bề rá»™ng cho phép đối vá»›i hành lang di chuyển an toàn cho tàu – tính cả hai hÆ°á»›ng (ra và vào) – thì chỉ khoảng hÆ¡n 3,2km (được cách nhau bởi vùng đệm dài hÆ¡n 3km). Tuy nhiên, Hormuz đủ sâu và đủ rá»™ng để cho thông thÆ°Æ¡ng những con tàu dầu lá»›n nhất thế giá»›i (2/3 tàu dầu thế giá»›i thường có trọng lượng vượt quá 150.000 tấn).

Con đường vận chuyển dầu từ Trung Đông sang châu Á qua ngả Malacca

Vá»›i yếu tố chiến lược nhÆ° vậy, má»™t biến Ä‘á»™ng chính trị nghiêm trọng tại Hormuz luôn khiến thị trường dầu thế giá»›i ảnh hưởng nặng nề. Lấy ví dụ “cuá»™c chiến tàu dầu” giữa Iran và Iraq từ năm 1984 đến 1987, khi hai bên nã pháo vào tàu dầu đối phÆ°Æ¡ng. Tỉ lệ “sát phạt” giữa hai bên là ngang ngá»­a và cuá»™c chiến nhùng nhằng Ä‘ã khiến nguồn dầu cung cấp bằng đường biển tại vịnh Ba TÆ° giảm 25%, buá»™c Mỹ cuối cùng phải vào cuá»™c. Do Oman, Iran và Tiểu vÆ°Æ¡ng quốc Arập thống nhất (UAE) đều có chung biên giá»›i vá»›i Hormuz nên cả 3 nÆ°á»›c đều Ä‘óng vai trò quan trọng trong việc ổn định môi trường an ninh tại khu vá»±c. Trong khi Ä‘ó, Oman và UAE là đồng minh Mỹ (Washington lâu nay vẫn viện trợ hoặc bán vÅ© khí cho hai nÆ°á»›c này trong Ä‘ó có chiến đấu cÆ¡ F-15 và F-16). Ngoài ra, Mỹ vẫn, nhiều thập niên qua, luôn duy trì má»™t lá»±c lượng hải quân mạnh tại khu vá»±c… Cá»­a “thoát hiểm” duy nhất đối vá»›i nguồn dầu vịnh Ba TÆ°, nếu Hormuz bị bít, là cảng Yanbu (thuá»™c Arập Xêút) tại Hồng Hải, nÆ¡i có thể xá»­ lý khoảng 4,8 triệu thùng/ngày. Trên bá»™, má»™t hệ thống ống dẫn 1.199km, gọi là “Tuyến ống dẫn Đông – Tây”, cÅ©ng có thể được tăng cường sá»­ dụng nếu Hormuz bị khóa. Hệ thống ống dẫn này băng ngang Arập Xêút, từ Abqaiq đến Hồng Hải, có thể xá»­ lý được khoảng 5 triệu thùng/ngày. Hiện tại, UAE Ä‘ang xây hệ thống ống dẫn Abu Dhabi (1,5 triệu thùng/ngày) băng ngang Abu Dhabi và đến cảng Fujairah, cÅ©ng được xem là cá»­a ngỏ thay thế nếu Hormuz bị chặn

Hormuz - eo biển quan trọng chiến lược số má»™t thế giá»›i (ảnh nhỏ) Kênh Ä‘ào Suez chiếm 14% giao dịch thÆ°Æ¡ng mại thế giá»›i

2 – Eo biển Malacca

Nối Ấn Độ DÆ°Æ¡ng vá»›i Thái Bình DÆ°Æ¡ng, eo biển Malacca là tuyến hải trình ngắn nhất giữa Trung Đông vá»›i châu Á nói chung và các nÆ°á»›c thuá»™c vành Ä‘ai Thái Bình DÆ°Æ¡ng nói riêng. Nằm giữa Indonesia, Malaysia và Singapore, Malacca là tuyến hải hành quen thuá»™c của các con tàu buôn lẫn tàu dầu thế giá»›i (vá»›i trung bình khoảng 13,6-14 triệu thùng/ngày). Má»—i năm có hÆ¡n 60.000 lượt tàu Ä‘i ngang Malacca. Khoảng 30% giao dịch thÆ°Æ¡ng mại thế giá»›i và 80% nguồn dầu xuất khẩu đến Nhật, Hàn Quốc và Đài Loan đều chạy ngang Malacca. Nếu Malacca bị khóa, gần 1/2 các con tàu thế giá»›i nói chung buá»™c phải Ä‘i vòng quanh bán đảo Indonesia, qua eo biển Lombok (nằm giữa Bali và Lombok) hoặc eo biển Sunda (giữa Java và Sumatra). Vá»›i chiều dài 800km, Malacca uốn éo thụt vào phình ra vá»›i chá»— rá»™ng nhất là 320km và chá»— hẹp nhất chỉ vỏn vẹn 2,7km (tại nÆ¡i của cái “cổ chai” Phillips Channel thuá»™c eo biển Singapore). Là eo biển dài nhất thế giá»›i được dùng cho hải hành quốc tế, trong nhiều thế ká»·, Malacca Ä‘ã là má»™t phần của tuyến vận chuyển tàu buôn của giá»›i thÆ°Æ¡ng nhân Arập, nối Trung Đông vá»›i Đông Nam Á trong suốt chiều dài lịch sá»­ thÆ°Æ¡ng mại giữa thế giá»›i Arập vá»›i châu Á.

3 – Kênh Ä‘ào Suez

Nằm tại Ai Cập, kênh Ä‘ào Suez nối Hồng Hải và vịnh Suez vá»›i Địa Trung Hải. Trung bình má»—i ngày có khoảng 38 con tàu ra vào Suez, chiếm 14% giao dịch thÆ°Æ¡ng mại thế giá»›i. Tính đến tháng 11/2010 (thông tin má»›i nhất có thể có), dầu (dầu thô lẫn sản phẩm tinh chế từ dầu) và khí hóa lỏng chiếm từ 11-13% lÆ°u lượng vận chuyển trên Suez. Tổng lượng dầu được chở ngang Suez đạt khoảng 2 triệu thùng/ngày (chiếm gần 5% giao dịch dầu bằng đường hàng hải thế giá»›i năm 2010). Vá»›i Ä‘iểm hẹp nhất chỉ rá»™ng hÆ¡n 300m, kênh Suez không thể xá»­ lý được những con tàu dầu cá»±c to. Tuy nhiên, không vì thế mà tính chiến lược của Suez không quan trọng. Nếu Suez bị Ä‘óng, các con tàu dầu buá»™c phải Ä‘i đường vòng qua Ä‘iểm cá»±c Nam châu Phi (mÅ©i Hảo Vọng), tức phải tốn tiền “đổ xăng” để chạy thêm má»™t quãng lòng vòng 9.656km nữa. Theo CÆ¡ quan Năng lượng quốc tế (IEA), việc Ä‘i vòng qua châu Phi sẽ mất thêm 15 ngày má»›i đến được châu Âu và 8-10 ngày đến Mỹ. Bất kỳ má»™t cuá»™c khủng hoảng nào tại Suez cÅ©ng có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng. Người ta hẳn còn nhá»› sá»± kiện năm 1956 khi Ai Cập quốc hữu hóa con kênh Ä‘ào dẫn đến việc Israel cùng Anh và Pháp mang quân Ä‘ánh nÆ°á»›c này. Phản hồi, Ai Cập cho Ä‘ánh chìm tàu trên Suez, khiến con kênh bị Ä‘óng cá»­a năm 1956 đến 1957. Thập niên 60 của thế ká»· trÆ°á»›c, trong cuá»™c chiến Sáu ngày giữa Israel và Ai Cập, Suez cÅ©ng bị Ä‘óng cá»­a từ năm 1967-1975… Vá»›i công nghiệp dầu hiện nay, nếu Suez bị Ä‘óng, tuyến ống dẫn thay thế là SUMED (Suez-Mediterranea) dài hÆ¡n 320km (2,3 triệu thùng/ngày), chạy từ Ain Sukhna ở bờ biển Hồng Hải đến Sidi Kerir thuá»™c Địa Trung Hải. SUMED nằm dÆ°á»›i sá»± quản lý của Arab Petroleum Pipeline (liên doanh giữa Tập Ä‘oàn dầu Ai Cập, Tập Ä‘oàn Saudi Aramco, Tập Ä‘oàn Dầu Quốc gia Abu Dhabi và má»™t số công ty dầu Kuwait).

4 – Eo biển Bab el-Mandab

Bab el-Mandab - cánh cá»­a hẹp nối Hồng Hải vá»›i vịnh Aden

Vào giai Ä‘oạn đỉnh Ä‘iểm năm 2008, eo biển Bab el-Mandab có thể “tải” 4 triệu thùng dầu/ngày; chở đến châu Âu, Mỹ và châu Á. Nằm giữa Yemen trên bán đảo Arập, Djibouti, Eritrea, Bắc Somalia, Bab el-Mandab là cánh cá»­a hẹp nối Hồng Hải vá»›i vịnh Aden. Nói cách khác, Bab el-Mandab là Ä‘iểm nối chiến lược giữa Ấn Độ DÆ°Æ¡ng và Địa Trung Hải, thông qua Hồng Hải. Năm 2006, má»—i ngày có 3,3 triệu thùng dầu được chở ngang Bab el-Mandab. Eo biển này là cái nút cổ chai phức tạp. Khoảng cách giữa hai bờ từ Ras Menheli tại Yemen đến Ras Siyan tại Djibouti là 30km. Trong khi Ä‘ó, đảo Perim chia Bab el-Mandab thành hai eo nhỏ – phía Ä‘ông được đặt tên là Bab Iskender vá»›i chiều rá»™ng chỉ khoảng 3km; và phía tây được đặt tên là Dact-el-Mayun vá»›i chiều rá»™ng chừng 25km. Tính chiến lược của Bab el-Mandab ở chá»—, nếu nó bị Ä‘óng, những con tàu dầu từ vịnh Ba TÆ° không thể đến được kênh Ä‘ào Suez mà phải Ä‘i đường vòng qua cá»±c Nam châu Phi.

5 – Eo biển Bosporus

Eo biển Bosporus - nhát cắt tá»± nhiên mang tính huyết mạch giữa châu Âu và châu Á

Tầm quan trọng chiến lược của Bosporus Ä‘ã được lịch sá»­ chứng minh bằng quyết định thành lập đại Ä‘ô Constantinople của hoàng đế La Mã Constantine Đại đế vào năm 330. Năm 1453, yếu tố chiến lược của Bosporus má»™t lần nữa lại thể hiện khi nó bị đế quốc Ottoman chinh phục. Giữa thế ká»· XX, Liên Xô cÅ©ng từng muốn chiếm Bosporus để làm tiền đồ chiến lược. Là ranh giá»›i tá»± nhiên giữa lục địa châu Á và châu Âu, nhìn trên bản đồ, Bosporus nhÆ° má»™t lằn ranh mà người ta có thể “sải má»™t bÆ°á»›c” sang châu Âu từ châu Á (hay ngược lại). Dài 30km vá»›i Ä‘iểm hẹp nhất chỉ 1km, Bosporus nối Hắc Hải vá»›i Địa Trung Hải, trở thành nút thắt huyết mạch mang tính chiến lược cho các con tàu dầu tại khu vá»±c. Dù có thể xây ống dẫn để thay thế nhÆ°ng chi phí tốn kém và hiệu quả kinh tế thấp nên cuối cùng người ta vẫn chọn Bosporus để thá»±c hiện những chuyến giao dịch dầu. Cụ thể, để chuyển dầu theo tuyến ống dẫn Baku (Azerbaijan) – Ceyhan (Thổ NhÄ© Kỳ), chi phí cần trả là từ 1USD đến 2 USD/thùng; trong khi Ä‘ó, vận chuyển dầu xuyên Hắc Hải, qua Bosporus, chỉ tốn 20 xu (USD)/thùng. Má»—i năm có khoảng 50.000 con tàu, trong Ä‘ó có 5.500 tàu dầu, Ä‘i ngang Bosporus. Việc chở dầu qua ngỏ Bosporus (trung bình gần 3 triệu thùng/ngày) bắt đầu tăng vài năm gần Ä‘ây, vá»›i sá»± phát triển các mỏ dầu ở biển Caspian và khu vá»±c Trung Á; biến Bosporus thành má»™t trong những nút thắt nhá»™n nhịp nhất (cÅ©ng nhÆ° nguy hiểm nhất) thế giá»›i, cung cấp nguồn năng lượng cho Tây Âu và Nam châu Âu.

6 – Kênh Ä‘ào Panama

Dài 83km, kênh Ä‘ào Panama là con đường tắt nối Đại Tây DÆ°Æ¡ng vá»›i Thái Bình DÆ°Æ¡ng; vá»›i tầm quan trọng tăng dần. Năm 1914, chỉ có khoảng 1.000 con tàu Ä‘i ngang kênh Ä‘ào Panama; đến năm 2008, con số trên là 14.702. Dù nÆ¡i hẹp nhất chỉ nhỉnh hÆ¡n 33m nhÆ°ng 1/5 lượng tàu lÆ°u thông qua kênh Ä‘ào Panama đều là tàu dầu. Nếu con kênh này bị Ä‘óng, các con tàu phải chạy vòng qua eo biển Magellan, MÅ©i Sừng và eo Drake (Mar de Hoces) ở cá»±c Nam châu Mỹ. Theo Ban Quản lý kênh Ä‘ào Panama, má»—i ngày có 766.000 thùng dầu thô và sản phẩm dầu được chở ngang kênh Ä‘ào Panama trong năm tài khóa 2011. Vá»›i Mỹ, kênh Ä‘ào Panama có tầm chiến lược đặc biệt bởi nó là “Ä‘Æ°á»ng tắt” ngắn nhất nối bờ Tây và bờ Đông nÆ°á»›c này, “tiết kiệm” được 13.000km (từ 21.000km xuống còn 8.000km). Tổng quát, kênh Ä‘ào Panama giúp xá»­ lý được khoảng 12% tổng giao dịch thÆ°Æ¡ng mại qua đường biển của nÆ°á»›c Mỹ.

7 – Khu vá»±c eo biển Danish (Danish Straits)

Người ta gọi Ä‘ó là cụm eo biển bởi Danish Straits gồm ba eo biển nhỏ nối biển Baltic vá»›i Biển Bắc, qua hai vùng biển Kattegat và Skagerrak (Danish Straits không phải là “eo biển Đan Mạch” nằm giữa Greeland và Iceland). Ba “con lá»™” chính của Danish Straits là Storeboelt (Vành Ä‘ai Lá»›n), Lilleboelt (Vành Ä‘ai Nhỏ) và Oresund. Vài năm trở lại Ä‘ây, tầm quan trọng Danish Straits bắt đầu tăng dần, khi nó trở thành tuyến vận chuyển Ä‘Æ°a dầu từ Nga vào châu Âu. Năm 2009, có khoảng 3,3 triệu thùng/ngày được vận chuyển từ các cảng Baltic về hÆ°á»›ng tây vào thị trường châu Âu, so vá»›i 2,4 triệu thùng/ngày năm 2005. Ngoài ra, Æ°á»›c tính má»—i ngày có khoảng 0,3 triệu thùng dầu thô, chủ yếu từ Na Uy, được vận chuyển về hÆ°á»›ng Ä‘ông cung cấp cho thị trường Scandinavia.

Nguồn tin: (Petrotimes)