Tính đến giữa tháng 9 này, diá»…n biến thị trường xăng dầu trong nÆ°á»›c vẫn tiếp tục "lệch quỹ đạo" so thị trường thế giá»›i. Cùng vá»›i việc "bác" đề nghị tăng giá xăng của má»™t số doanh nghiệp nhập khẩu cuối tuần qua, Bá»™ Tài chính Ä‘ã có những Ä‘á»™ng thái kiên quyết: yêu cầu doanh nghiệp nhập khẩu xăng dầu phải báo cáo hiện trạng lá»—, lãi.

Để có thông tin khách quan, Bá»™ cÅ©ng đề nghị ThÆ°Æ¡ng vụ Việt Nam tại Trung Quốc, Lào và Campuchia nghiên cứu, thu thập thông tin cung cấp cho Bá»™ Tài chính về giá bán các loại xăng, dầu kể từ ngày 25/8/2011 đến nay; cung cấp thông tin về cÆ¡ chế Ä‘iều hành giá, phÆ°Æ¡ng pháp tính giá bán và biện pháp Ä‘iều hành giá cụ thể đối vá»›i từng mặt hàng xăng dầu mà Chính phủ các nÆ°á»›c này Ä‘ang thá»±c thi.

Những biện pháp kiên quyết của Bá»™ Tài chính được kỳ vọng sẽ tiến tá»›i có thị trường xăng dầu minh bạch bởi cho đến hiện tại, quá nhiều nghịch lý chÆ°a được giải quyết.

1. Nghịch lý quỹ bình ổn giá xăng dầu: Quỹ của doanh nghiệp, tại sao người dân lại Ä‘óng thay?

Trong bản báo cáo Ä‘ánh giá tình hình sá»­ dụng quỹ bình ổn giá xăng dầu vừa phát Ä‘i giữa tuần qua, Bá»™ Tài chính khẳng định việc lập quỹ là cần thiết và có cÆ¡ sở pháp lý. Bá»™ Tài chính khẳng định có đủ cÆ¡ sở pháp lý cần thiết để lập quỹ bình ổn nhÆ° quy định tại Điều 5 Pháp lệnh Giá, Nghị định số 170/2003/NĐ-CP ngày 25/12/2003 quy định chi tiết thi hành má»™t số Ä‘iều của Pháp lệnh Giá.

Về sá»­ dụng quỹ bình ổn giá, doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu đầu mối chỉ được sá»­ dụng vào mục Ä‘ích bình ổn giá xăng dầu trong nÆ°á»›c theo chỉ đạo của liên Bá»™ Tài chính - Công thÆ°Æ¡ng (thông qua Tổ Giám sát liên ngành về giá xăng dầu). Không phải lúc nào doanh nghiệp cÅ©ng được sá»­ dụng quỹ mà chỉ khi giá thế giá»›i tăng làm cho giá cÆ¡ sở tăng cao hÆ¡n giá bán hiện hành và Nhà nÆ°á»›c yêu cầu doanh nghiệp phải thá»±c hiện bình ổn giá, kiềm chế tăng giá hoặc không được tăng giá bán.

Tuy nhiên, Ä‘ánh giá dù được coi "toàn cảnh" này lại chỉ thiên về Æ°u Ä‘iểm, những cái lợi có thể thấy đối vá»›i quỹ bình ổn. Trong khi Ä‘ó, những vấn đề tiêu cá»±c, hệ quả phát sinh từ quỹ bình ổn, đặc biệt là các khuất tất của doanh nghiệp khi thu, sá»­ dụng nguồn quỹ khiến dÆ° luận bức xúc lâu nay lại chÆ°a đề cập. Chúng tôi cho rằng, Ä‘ây là vấn đề cần phải được nhìn nhận đầy đủ, đặc biệt phải nhìn thẳng vào các bức xúc thì má»›i Ä‘ánh giá khách quan, từ Ä‘ó xem xét có nên tiếp tục giữ quỹ bình ổn hay bãi bỏ, nếu giữ thì phải thay đổi lại phÆ°Æ¡ng thức thá»±c hiện.

Tình hình thu quỹ bình ổn giá xăng dầu từ 2009 đến nay. (Nguồn: Website Bá»™ Tài chính).

Bản chất quỹ bình ổn là thu quỹ khi giá ở mức thấp để bù khi giá lên cao, nói nhÆ° dân gian là tích cốc phòng cÆ¡, gom gạo ngày mùa phòng khi giáp hạt. Tham khảo các nÆ°á»›c trên thế giá»›i cÅ©ng cho thấy, việc lập quỹ bình ổn được thá»±c hiện ở nhiều mặt hàng, trong Ä‘ó có xăng dầu.

Mô hình quỹ bình ổn giá xăng dầu cÅ©ng Ä‘ã được nhiều nÆ°á»›c trên thế giá»›i áp dụng nhÆ° Trung Quốc, Thái Lan, Philippines, Chile, Mexico... và được coi là công cụ tài chính hiệu quả nhằm bình ổn giá xăng dầu trong nÆ°á»›c khi giá xăng dầu thế giá»›i tăng cao. Tuy nhiên, Ä‘iểm khác biệt là nguồn quỹ trích từ Ä‘âu? Ở nhiều nÆ°á»›c, doanh nghiệp khi thu nhiều lợi nhuận, họ trích phần trăm lợi nhuận Ä‘ó để Ä‘Æ°a vào quỹ bình ổn và nguồn quỹ này giao cho má»™t bên thứ ba nắm giữ (hiệp há»™i, há»™i doanh nghiệp má»™t ngành hàng nào Ä‘ó đứng ra thành lập). NghÄ©a là nguồn quỹ hoàn toàn trích ra từ sinh lợi của doanh nghiệp lúc ăn nên làm ra để bù vào lúc đắt đỏ, kinh doanh thua lá»—.

Thế nhÆ°ng ở ta, quỹ lại lấy từ chính túi tiền của người tiêu dùng, doanh nghiệp không hề bỏ ra đồng lợi nhuận nào. Lúc sinh lợi cao, mọi lợi nhuận doanh nghiệp hưởng, lúc sinh lợi thấp, họ vừa có tiền bù giá của Nhà nÆ°á»›c, lại có thêm quỹ của khách hàng. Đây là sá»± nghịch lý của quỹ vì nếu người tiêu dùng Ä‘óng tiền lúc giá thấp để bù vào lúc giá cao, nó không phản ánh Ä‘úng tính chất "quỹ bình ổn" bởi doanh nghiệp hoạt Ä‘á»™ng kinh doanh thu lợi nhuận, vì lợi nhuận, tại sao khách hàng phải Ä‘óng tiền vào két cho người bán hàng? Trong các loại quỹ Ä‘ang tồn tại hiện hành, có lẽ chỉ duy nhất quỹ bình ổn giá xăng dầu làm theo cách này.

Trả lời phỏng vấn báo chí sau khi được Quốc há»™i phê chuẩn chức vụ má»›i, Bá»™ trưởng Bá»™ Tài chính VÆ°Æ¡ng Đình Huệ khẳng định, từ hoạt Ä‘á»™ng kiểm toán cho thấy, bất luận trong thời Ä‘iểm nào, doanh nghiệp cÅ©ng có lãi ít nhất 300 đồng/lít xăng dầu sau khi Ä‘ã trừ mọi chi phí bến bãi, hoa hồng. NhÆ° vậy, trong thời Ä‘iểm giá đứng ở mức cao, họ vẫn thu lợi, sá»± thua lá»— nếu có thì Ä‘ã có ngân sách Nhà nÆ°á»›c bù và má»™t phần quỹ bình ổn do người tiêu dùng Ä‘óng. Còn khi giá thế giá»›i xuống thấp, nguồn lợi doanh nghiệp nắm giữ lá»›n, lợi nhuận họ bỏ túi còn người dân vẫn phải gánh khoản phí bình ổn.

Điểm nữa, tính chất quỹ bình ổn là thu giá lúc thấp để bù vào lúc cao. Thế nhÆ°ng hiện nay, giá xăng dầu trong nÆ°á»›c Ä‘ang đứng ở mức cao trong lịch sá»­. Cùng vá»›i Ä‘ó là lạm phát vẫn hai con số, Ä‘ó hẳn phải là thời Ä‘iểm người tiêu dùng được hưởng lợi từ quỹ bình ổn chứ không phải Ä‘óng quỹ. Trong khi Ä‘ó, việc Ä‘óng quỹ của khách hàng tiến hành quanh năm nhÆ°ng có khi chỉ đủ "xả" quỹ trong má»™t vài tuần, tức là gom cả năm, ăn má»™t vài ngày. Cách làm Ä‘ó không phải là bình ổn, ngược lại là sá»± hoang phí.

Cuối cùng, vấn đề chi tiêu quỹ. Bình quân má»—i ngày các doanh nghiệp xăng dầu bán ra thị trường khoảng 37,5 triệu lít xăng dầu. Mức thu quỹ hiện là 300 đồng/lít cho cả xăng và dầu, nguồn thu má»—i ngày sẽ có 11,2 tá»· đồng, má»—i tháng có 336 tá»·, má»—i năm có hÆ¡n 4 nghìn tá»·. Đương nhiên, không ai để tiền "chết" trong két, nếu lãi suất bình quân 14%, má»—i năm sẽ có 560 tá»· đồng lãi suất. Vậy, ai hưởng lợi từ số lãi suất cá»±c lá»›n này? Hiện, nguồn quỹ này được đặt tại các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu trong khi chÆ°a có cÆ¡ chế kiểm soát. Hồi đầu năm, cÆ¡ quan quản lý chức năng Ä‘ã phát hiện Petrolimex sá»­ dụng không Ä‘úng mục Ä‘ích quỹ bình ổn giá xăng dầu lên tá»›i 1.200 tá»· đồng và tá»›i nay, việc xá»­ lý sai phạm nguồn quỹ này vẫn chÆ°a được công bố.

NhÆ° vậy, nếu theo khẳng định của Bá»™ Tài chính là đủ cÆ¡ sở pháp lý và cần thiết phải lập, sá»­ dụng quỹ thì cần tính lại phÆ°Æ¡ng thức thá»±c hiện. Nguồn quỹ phải được lấy từ lợi nhuận doanh nghiệp và giao cho bên thứ ba nắm giữ để Ä‘iều tiết khi cần thiết. Nếu cứ làm theo cách hiện hành thì về bản chất, mục Ä‘ích của quỹ là sá»­ dụng tiền khách hàng để phục vụ lợi ích doanh nghiệp, nói cách khác là "phao" sinh lợi của doanh nghiệp.

2. Nghịch lý giá xăng: Đắt hÆ¡n ở Mỹ 5.634 đồng/lít, doanh nghiệp vẫn than lá»—!

Theo Vneconomy - chuyên trang Thời báo kinh tế Việt Nam trích dẫn, giá dầu thô và giá xăng dầu thành phẩm trong tháng 9 tiếp tục xu hÆ°á»›ng giảm, trong Ä‘ó có ngày giảm mạnh. Giá bán lẻ xăng dầu tại Mỹ được Ä‘iều chỉnh rất linh hoạt, nhiều tháng nay, giá xăng dầu đều ở mức thấp.

Giá xăng dầu trong nÆ°á»›c khó giảm vì tính Ä‘á»™c quyền còn rất lá»›n.

Ví dụ, ngày 14/9, giá xăng hợp đồng tháng 10 cÅ©ng giảm 2 xu Mỹ, tÆ°Æ¡ng ứng 0,6%, xuống còn 2,73 USD/gallon. TÆ°Æ¡ng tá»±, giá dầu sưởi giao cùng tháng cÅ©ng giảm bá»›t 1 xu Mỹ, tÆ°Æ¡ng ứng 0,3%, xuống còn 2,95 USD/gallon. Má»™t gallon tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng vá»›i 3,78 lít. Nếu tính má»™t USD là 21.000 đồng thì má»—i lít xăng ở Mỹ có giá là: 2,73 x 21.000 : 3,78 = 15.166 đồng. Má»™t lít xăng A92 tại thị trường bán lẻ Việt Nam hiện có giá 20.800 đồng, đắt hÆ¡n ở Mỹ 5.634 đồng. 

Trong khi Ä‘ó, giá xăng dầu ở nÆ°á»›c ta sau nhiều tháng đứng ở mức cao, bất chấp giá dầu thô và xăng dầu thành phẩm thế giá»›i giảm mạnh, đến ngày 26/8 má»›i giảm nhỏ giọt vá»›i 500 đồng má»—i lít. Trong biểu giá so sánh vá»›i các nÆ°á»›c, doanh nghiệp thường lấy dẫn chứng thị trường Campuchia, Singapore, Malaysia…, những nÆ¡i có giá cao hÆ¡n (vì họ áp thuế nhập khẩu cao) để đối chứng chứ hầu nhÆ° không đề cập đến giá xăng thành phẩm ở những nÆ°á»›c lá»›n nhÆ° Mỹ, Pháp, Nga, Trung Quốc… Những mập mờ này được doanh nghiệp bao biện.

Vì những khuất tất nhÆ° vậy và để ngăn ngừa các báo cáo được "viết đẹp", ngày 14/9, Bá»™ Tài chính có công văn đề nghị ThÆ°Æ¡ng vụ Việt Nam tại Trung Quốc, Lào và Campuchia nghiên cứu, thu thập thông tin cung cấp cho Bá»™ Tài chính về giá bán xăng RON 83, 90, 92, 95 và 97; dầu diesel (gọi tắt là DO) 0,25S và 0,05S; dầu Madut (gọi tắt là FO) 3S và 3,5S; dầu hoả tại thị trường các nÆ°á»›c trên  kể từ ngày 25/8/2011 đến nay.

Bá»™ Tài chính cÅ©ng đề nghị cung cấp thông tin về cÆ¡ chế Ä‘iều hành giá, phÆ°Æ¡ng pháp tính giá bán và biện pháp Ä‘iều hành giá cụ thể đối vá»›i từng mặt hàng xăng dầu mà Chính phủ các nÆ°á»›c này Ä‘ang thá»±c hiện. Đây được xem là Ä‘á»™ng thái tích cá»±c của Bá»™ Tài chính nhằm minh bạch giá xăng dầu hiện nay, khi mà lâu nay doanh nghiệp luôn tìm cách bao biện kêu lá»—.