Xăng dầu là mặt hàng đặc biệt và có ảnh hưởng mạnh mẽ đến nhiều ngành, nhiều lÄ©nh vá»±c khác của nền kinh tế. Và việc thành lập Quỹ bình ổn giá xăng dầu của Chính phủ không nằm ngoài mục Ä‘ích ổn định sá»± phát triển của nền kinh tế. Tuy nhiên, sau hÆ¡n 2 năm hoạt Ä‘á»™ng, Quỹ bình ổn giá xăng dầu Ä‘ã bá»™c lá»™ khá nhiều bất cập.

Quỹ bình ổn giá xăng dầu Ä‘ang bá»™c lá»™ nhiều bất cập.

Chủ trÆ°Æ¡ng Ä‘úng…

Ngày 9/1/2009, Thủ tÆ°á»›ng Chính phủ Ä‘ã ban hành Quyết định số 04/2009/QĐ-TTg về việc trích Quỹ Bình ổn giá xăng dầu, trong Ä‘ó Điều 2 quy định: ” Giao Bá»™ Tài chính chủ trì, phối hợp vá»›i Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng: Căn cứ vào diá»…n biến giá cả thế giá»›i và trong nÆ°á»›c, quy định mức trích cụ thể trong từng thời Ä‘iểm cho phù hợp; hÆ°á»›ng dẫn cÆ¡ chế hoạt Ä‘á»™ng, quản lý, sá»­ dụng Quỹ”.

Theo Ä‘ó, việc trích Quỹ Bình ổn giá là nhằm tạo ra má»™t nguồn lá»±c tài chính để thá»±c hiện bình ổn giá xăng dầu góp phần vào việc bình ổn mặt bằng giá nói chung, kiểm soát lạm phát của nền kinh tế và chỉ phục vụ mục tiêu bình ổn giá thị trường trong nÆ°á»›c khi giá thế giá»›i tăng cao, không sá»­ dụng vào mục Ä‘ích nào khác.

Trong quy định tại Khoản 2 Điều 26 Nghị định số 84/2009/NĐ-CP cÅ©ng nêu rõ: “Quỹ BOG được lập để tại doanh nghiệp được hạch toán riêng và chỉ sá»­ dụng vào mục Ä‘ích bình ổn giá”, Quỹ BOG không thu vào Ngân sách Nhà nÆ°á»›c. Đây cÅ©ng là má»™t trong những biện pháp tài chính mà nhiều nÆ°á»›c trên thế giá»›i Ä‘ã thá»±c hiện để bình ổn giá. (BOG: bình ổn giá).

Trên thá»±c tế, từ năm 2010 đến nay, nếu không có công cụ Quỹ Bình ổn giá thì giá xăng dầu trong nÆ°á»›c Ä‘ã phải tăng giá cao hÆ¡n và tần suất tăng giá cÅ©ng nhiều lần hÆ¡n, ví dụ: Nếu không được sá»­ dụng Quỹ Bình ổn giá thì ngay trong thời Ä‘iểm Tết Nguyên Ä‘án 2011 vừa qua Ä‘ã phải Ä‘iều chỉnh giá lên 700 – 1.200 đồng/lít,kg tùy theo từng chủng loại xăng dầu mà không thể giữ ổn định giá cho đến ngày 24/2/2011 má»›i Ä‘iều chỉnh giá và mức giá phải tăng từ 3.510 – 5.850 đồng/lít,kg chứ không phải mức tăng chỉ từ: 2.110–3.550 đồng/lít,kg.

HÆ¡n nữa, nếu không có Quỹ Bình ổn giá sẽ phải nhiều lần liên tiếp Ä‘iều chỉnh giá xăng dầu trong nÆ°á»›c, ví dụ: Từ ngày 22/10/2010 đến ngày 24/2/2011 sẽ phải Ä‘iều chỉnh tăng giá bán xăng dầu ít nhất 4 lần tÆ°Æ¡ng ứng vá»›i các lần tăng mức sá»­ dụng Quỹ Bình ổn giá xăng dầu.

NhÆ°ng chế tài còn nhiều bất cập

Những Ä‘óng góp của Quỹ bình ổn giá xăng dầu vào việc ổn định nền kinh tế là không thể bàn cãi. NhÆ°ng theo TS Nguyá»…n Minh Phong – Viện nghiên cứu phát triển kinh tế, xã há»™i Hà Ná»™i thì bên cạnh những thông tin dường nhÆ° khá minh bạch, người ta vẫn thấy có những bất cập cả trong cÆ¡ chế hiện hành, lẫn trong triển vọng hoạt Ä‘á»™ng của Quỹ, cụ thể:

Thứ nhất, hoạt Ä‘á»™ng trích lập Quỹ qua giá xăng dầu khiến người tiêu dùng chịu thiệt nhiều hÆ¡n lợi. Về bản chất, nguồn thu của Quỹ là giá xăng dầu thá»±c mua mà người tiêu dùng phải trả và ứng trÆ°á»›c cho Quỹ xét theo sá»± trọn vẹn của má»™t quy trình trích lập và “xả” Quỹ để giữ bình ổn giá về danh nghÄ©a.

Nói cách khác, thá»±c chất người tiêu dùng Ä‘ã phải mua đắt giá xăng cho thời Ä‘iểm trích lập quỹ, để rồi được trả lại số tiền Ä‘ó nhờ mua xăng dầu vá»›i giá “rẻ” hÆ¡n khi “xả” Quỹ. Cảnh mượn “đầu heo nấu cháo” này khiến người tiêu dùng, dù có thể hưởng lợi ích ít nhiều nhờ không tăng giá xăng dầu khi xả quỹ, xong lại luôn chịu thiệt thòi do phải tạm ứng nguồn vốn hoạt Ä‘á»™ng cho Quỹ, nhÆ° kiểu “cho vay không lãi”. Rốt cuá»™c, dường nhÆ° chỉ có DN kinh doanh xăng dầu luôn được bảo đảm lợi ích cả từ mức trích lợi nhuận định mức, cÅ©ng nhÆ° “không có gì để mất” từ mọi hoạt Ä‘á»™ng thu – chi Quỹ…

Thứ hai, cÆ¡ chế quản lý hành chính của Quỹ Ä‘i ngược xu hÆ°á»›ng và làm méo mó giá cả thị trường.

CÆ¡ chế hoạt Ä‘á»™ng hiện hành của Quỹ mang đậm tính can thiệp hành chính nên mục tiêu thường ngược vá»›i xu hÆ°á»›ng Ä‘á»™ng thái thị trường thế giá»›i, cụ thể hoặc làm tăng giá bán do yêu cầu tăng trích lập quỹ trong khi giá cả dầu mỏ thế giá»›i giảm, hoặc làm giảm giá bán do yêu cầu xả quỹ để giữ ổn định giá khi giá thế giá»›i tăng. Chính tính chất đặc trÆ°ng này của Quỹ Ä‘ã trá»±c tiếp và gián tiếp làm méo mó giá cả thị trường má»—i khi Quỹ vận hành, cả lúc trích và xả quỹ, khiến các Ä‘á»™ng thái cung – cầu xăng dầu, cÅ©ng nhÆ° hoạt Ä‘á»™ng dá»± báo và hạch toán kinh doanh thị trường khác dá»… trở nên nhiá»…u loạn.

Quỹ bình ổn giá quốc gia Ä‘ã bị dừng hoạt Ä‘á»™ng do không còn phù hợp vá»›i cam kết WTO thì liệu Quỹ bình ổn giá xăng dầu và má»™t loạt quỹ khác tÆ°Æ¡ng tá»± liệu có được phép tồn tại lâu dài.

Thứ ba, việc ủy thác quản lý thu trích lập và chi dùng Quỹ cho DN có thể tạo nhiều kẽ hở cho sá»± lạm dụng và tham nhÅ©ng, hoặc làm phát sinh chi phí quản lý, giám sát hoạt Ä‘á»™ng của Quỹ. Sá»± lạm dụng có thể đến từ 2 phía:

Lạm dụng từ kẽ hở khó lấp đầy của quy trình hành chính theo “cÆ¡ chế xin-cho” cả về mức, cÅ©ng nhÆ° về thời Ä‘iểm trích lập và chi tiêu Quỹ trong quan hệ giữa cÆ¡ quan quản lý vá»›i DN khi giá cả biến Ä‘á»™ng dù tăng hay giảm.

Lạm dụng từ những “mẹo má»±c” kế toán, sá»± tính toán, khai báo, Ä‘o lường và thủ thuật gian lận khác về mức Ä‘á»™, thời Ä‘iểm và số lượng xăng dầu nhập khẩu, tiêu thụ và tồn kho thá»±c vá»›i số liệu báo cáo khi trích lập và xả Quỹ. HÆ¡n nữa, việc để Quỹ lại tài khoản (dù riêng) của DN, cÅ©ng khiến không phải chỉ có má»™t nguồn Quỹ tập trung, mà có tá»›i nhiều Quỹ khác nhau ứng vá»›i số các DN đầu mối nhập khẩu xăng dầu được ủy thác quyền quản lý. Tình trạng phân tán Quỹ này làm phát sinh các chi phí quản lý của cả DN, cÅ©ng nhÆ° cÆ¡ quan chức năng.

Thứ tÆ°, hiệu quả và vị thế của Quỹ là chÆ°a thật rõ ràng và thiểu ổn định. Bất chấp những cố gắng giải trình của cÆ¡ quan hữu quan cả về cÆ¡ sở pháp lý, cÅ©ng nhÆ° hiệu quả hoạt Ä‘á»™ng của Quỹ, song dÆ° luận dường nhÆ° đặt nghi ngờ nhiều hÆ¡n vào tính hiệu quả thá»±c sá»± của Quỹ, cÅ©ng nhÆ° ngay cả vị thế ổn định của Quỹ trong tÆ°Æ¡ng lai. Phần lá»›n thời gian và mức Ä‘á»™ những chỉ trích về Quỹ dường nhÆ° đều gắn vá»›i sá»± thiếu minh bạch, trách nhiệm giải trình và khó thuyết phục của những biện minh cho việc cần trích mức bao nhiêu và Ä‘ã đến lúc tăng hay giảm giá, lá»— hay lãi của kinh doanh xăng dầu…

Thậm chí, nói cho công bằng, thì ngay cả thành tích làm chậm lại quá trình tăng giá cuối năm 2010 – đầu năm 2011 kể trên cÅ©ng không phải do sá»­ dụng Quỹ, mà còn là hệ quả của các công cụ tài chính và hành chính Nhà nÆ°á»›c khác. Cuối cùng thì, cú sốc tăng giá xăng dầu đầu tháng 2/2011, cÅ©ng nhÆ° áp lá»±c tăng, giảm giá xăng dầu về sau Ä‘ã và sẽ mặc nhiên phủ định “tác dụng kỹ thuật” có tính hình thức của cái gọi là hiệu quả bình ổn giá của QÅ©y.

HÆ¡n nữa, khi mà Quỹ bình ổn giá quốc gia Ä‘ã bị dừng hoạt Ä‘á»™ng do không còn phù hợp vá»›i cam kết WTO thì liệu Quỹ bình ổn giá xăng dầu và má»™t loạt quỹ khác tÆ°Æ¡ng tá»± liệu có được phép tồn tại lâu dài?

Đặc biệt, cÆ¡ chế Quỹ cÅ©ng nhÆ° phân cấp quản lý xăng dầu hiện hành khó cho phép bóc tách, phân biệt các hoạt Ä‘á»™ng kinh doanh xăng dầu vá»›i quản lý dá»± trữ xăng dầu cho bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia. Điều này dá»… gây lãng phí, chồng chéo trong hoạt Ä‘á»™ng quản lý nhà nÆ°á»›c, cÅ©ng nhÆ° dá»… tạo cÆ¡ há»™i cho sá»± lạm dụng và hạch toán thiếu minh bạch vì lợi ích nhóm, cục bá»™, nhÆ°ng nhân danh “nhiệm vụ chính trị “trong lÄ©nh vá»±c xăng dầu…

Nguồn tin: Petrotimes