Phòng Nghiên cứu của Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR) vừa phát hành nghiên cứu “Tác Ä‘á»™ng của diá»…n biến giá dầu tá»›i ngân sách”, phân tích tình hình biến Ä‘á»™ng (giảm) trên thị trường dầu thô thế giá»›i và ảnh hưởng của giá dầu thô thế giá»›i tá»›i thu ngân sách Việt Nam năm 2016. TBKTSG xin trích giá»›i thiệu phần phân tích ảnh hưởng của giá dầu thô thế giá»›i tá»›i thu ngân sách Việt Nam năm 2016.
Đặc Ä‘iểm thu ngân sách từ dầu thô của Việt Nam

Tuy ngân sách nhà nÆ°á»›c (NSNN) từ dầu thô có xu hÆ°á»›ng thu hẹp trong cÆ¡ cấu thu ngân sách của Việt Nam (Hình 8), Ä‘ây vẫn Ä‘óng vai trò là má»™t nguồn thu quan trọng. Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, thu ngân sách từ dầu thô tính đến 15/12/2015 Æ°á»›c đạt 62,4 nghìn tỉ đồng, chiếm 7,1% tổng thu ngân sách cả nÆ°á»›c. Con số này chỉ bằng 67,1% so vá»›i mức dá»± toán đầu năm. Nguyên nhân chính là do giá dầu thô (dầu Brent) giảm mạnh xuống mức trung bình 52 USD/thùng so vá»›i kịch bản dá»± toán 100 USD/thùng. Theo dá»± toán ngân sách năm 2016, nguồn thu từ dâu thô sẽ giảm 7.900 tỉ đồng và chỉ chiếm 5,4% tổng thu dá»± toán ngân sách.

CÆ¡ cấu ba nguồn thu chính trong ngân sách, 2011-2015 (tỉ đồng)

Nguồn: TCTK, Bá»™ Tài chính

PhÆ°Æ¡ng pháp dá»± báo

Tác Ä‘á»™ng của giá dầu được Ä‘ánh giá dá»±a trên kế hoạch khai thác dầu và khí đốt 2016 của Tập Ä‘oàn Dầu khí Việt Nam (PVN). Kim ngạch xuất nhập khẩu xăng dầu của Việt Nam năm 2016 được Æ°á»›c tính theo mô hình cấu trúc vá»›i tăng trưởng GDP và tỉ giá là biến Ä‘á»™c lập. Giá dầu thô giảm sẽ tác Ä‘á»™ng tá»›i giá cÆ¡ sở tính má»™t số loại thuế, và lợi nhuận của các doanh nghiệp khai thác dầu thô. Do Việt Nam chiếm tỉ lệ nhỏ trong tổng nguồn cung của thế giá»›i nên có thể giả định giá dầu xuất khẩu của Việt Nam ở mức tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng và phụ thuá»™c vào biến Ä‘á»™ng của giá thế giá»›i.

Giá dầu có thể tác Ä‘á»™ng đến ngân sách qua 3 kênh truyền dẫn chính:

+ Thu từ xuất khẩu dầu thô bao gồm: (i) thuế xuất khẩu; (ii) thuế tài nguyên và (iii) thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) doanh nghiệp khai thác dầu thô. Nghiên cứu sá»­ dụng mức thuế xuất khẩu dầu thô (mã HS 29090010) trong biểu thuế Việt Nam là 10%, thuế tài nguyên trung bình đối vá»›i dầu thô là 18% ; thuế thu nhập doanh nghiệp trung bình đối vá»›i Ä‘Æ¡n vị khai thác dầu thô là 32% , và cách thức tính các loại thuế này theo thông tÆ° 32/2009/TT-BTC để Æ°á»›c lượng thay đổi trong nguồn thu từ dầu thô. Nghiên cứu cÅ©ng sá»­ dụng thông tin về giá thành khai thác dầu thô trung bình khoảng 24,4 USD/thùng của các mỏ do PVN khai thác làm cÆ¡ sở tính toán thay đổi nguồn thu thuế thu nhập doanh nghiệp . Do PVN có nhiều mảng hoạt Ä‘á»™ng bên cạnh khai thác và xuất khẩu dầu thô và các mảng kinh doanh này có thể không bị tác Ä‘á»™ng trá»±c tiếp bởi giá dầu, nên phần thuế TNDN Æ°á»›c tính trong nghiên cứu này có thể không đồng nhất vá»›i phần thá»±c thu ngân sách từ PVN.

Giá dầu thô trung bình xuất khẩu của Việt Nam và Brent FOB, 2000-2013 (USD/thùng)

Nguồn: Tính toán của tác giả từ CEIC, EIA

LÆ°u ý, do phí bảo vệ môi trường đối vá»›i khai thác dầu thô là thuế Ä‘ánh theo khối lượng khai thác tuyệt đối, tính theo sản lượng khai thác nên nguồn thu này sẽ không bị ảnh hưởng bởi biến Ä‘á»™ng giá.

+ Thu từ nhập khẩu xăng dầu: nghiên cứu Æ°á»›c lượng thay đổi nguồn thu từ thuế nhập khẩu (mức thuế suất áp dụng từ 21/5/2015 là 20% đối vá»›i xăng Ä‘á»™ng cÆ¡ ) và thuế tiêu thụ đặc biệt (mức thuế 10% đối vá»›i xăng dầu ). Do lợi nhuận và thuế bảo vệ môi trường của các Ä‘Æ¡n vị kinh doanh xăng dầu được tính theo khối lượng nhập khẩu, biến Ä‘á»™ng giá dầu sẽ không làm thay đổi các nguồn thu thuế liên quan tá»›i các khoản này.

+ Thu từ thuế giá trị gia tăng (GTGT): giá dầu giảm tạo Ä‘iều kiện thuận lợi để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, giúp tăng thu ngân sách từ thuế GTGT. Nghiên cứu dá»±a trên mô hình VNU-CGE để Æ°á»›c lượng thay đổi trong GDP danh nghÄ©a nhờ giá dầu giảm, qua Ä‘ó Æ°á»›c lượng thay đổi trong nguồn thu này. Nghiên cứu giả định thuế suất thuế GTGT trung bình của nền kinh tế trong năm 2016 bằng thuế suất thuế GTGT trung bình năm 2015 là 6,6% . Con số này tÆ°Æ¡ng đối hợp lý khi thuế suất thuế GTGT cho các mặt hàng ở Việt Nam nằm trong mức 0-10%. LÆ°u ý, thuế VAT Ä‘ánh trên lượng dầu thô tiêu thụ ná»™i địa không được tính riêng vì được giả định nằm trong tổng thu thuế VAT tính toán bằng mô hình VNU-CGE.

Đây là ba nguồn thu ngân sách chịu tác Ä‘á»™ng trá»±c tiếp từ biến Ä‘á»™ng giá dầu thô. Các biến Ä‘á»™ng nguồn thu từ thuế tài nguyên và thuế TNDN đối vá»›i dầu thô sản xuất và tiêu thụ tại các nhà máy lọc dầu của Việt Nam chÆ°a được tính toán trong bài. Ngoài ra, các khoản thu khác từ ná»™i địa nhÆ° thu từ thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế thu nhập cá nhân… cÅ©ng sẽ chịu tác Ä‘á»™ng bởi giá dầu; mặc dù vậy, những tác Ä‘á»™ng này không trá»±c tiếp, có Ä‘á»™ trá»…, và phụ thuá»™c lá»›n vào cấu trúc cÅ©ng nhÆ° Ä‘á»™ linh hoạt của nền kinh tế.

Tỉ lệ giữa tiêu thụ trong nÆ°á»›c và xuất khẩu trong đầu ra của dầu thô trong năm 2016 được giả định không thay đổi so vá»›i 2015. Do biến Ä‘á»™ng giá dầu không ảnh hưởng trá»±c tiếp tá»›i biên Ä‘á»™ lợi nhuận của hoạt Ä‘á»™ng lọc dầu nếu các sản phẩm đầu ra nhÆ° xăng, dầu diezel, phân bón,… biến Ä‘á»™ng cùng chiều vá»›i giá dầu thô, phần tiêu thụ trong nÆ°á»›c được giả định không ảnh hưởng tá»›i lợi nhuận của PVN.

Phân phối sản lượng sản xuất dầu thô Việt Nam theo thị trường tiêu thụ, 2010-2015 (triệu tấn)

Nguồn: Tính toán của nhóm nghiên cứu từ TCTK, BTC

Tỉ giá VND/USD được xây dá»±ng theo kịch bản tăng 3% trong năm 2016. Cuối cùng cần lÆ°u ý rằng do hạn chế trong tiếp cận thông tin, các tính toán trong nghiên cứu kết hợp phải dá»±a má»™t phần trên các giả định được cho là hợp lý tuy nhiên có thể không hoàn toàn chính xác hay phản ánh được sá»± thay đổi Ä‘ang diá»…n ra trong thá»±c tế.

Kết quả dá»± báo

Nghiên cứu khảo sát phạm vi biến Ä‘á»™ng từ 20-60 USD/thùng của giá dầu thô trung bình trong năm 2016. Kết quả tính toán cho thấy nguồn thu ngân sách từ dầu thô (bao gồm thuế xuất khẩu, phí môi trường, thuế thu nhập doanh nghiệp, phí khai thác). Trung bình nếu giá dầu thô giảm xuống 1 USD, thu ngân sách từ dầu sẽ giảm tÆ°Æ¡ng ứng gần 1.400 tỉ đồng. TÆ°Æ¡ng tá»±, ngân sách cÅ©ng bị ảnh hưởng từ giá xăng nhập khẩu Ä‘i xuống. Ước lượng cho thấy ngân sách sẽ giảm xấp xỉ 760 tỉ đồng tÆ°Æ¡ng ứng vá»›i má»—i USD giảm xuống của giá dầu thô.

Mối quan hệ giữa giá dầu và thu thế VAT thể hiện mối quan hệ phi tuyến. Doanh thu thuế VAT đạt cá»±c đại ở mức giá 32 USD/thùng và có chiều hÆ°á»›ng sụt giảm nếu giá dầu tiếp tục giảm sâu.

Thu ngân sách liên quan tá»›i dầu mỏ theo các kịch bản giá dầu (tỉ đồng)

Nguồn: Tính toán của nhóm nghiên cứu

Thu từ VAT theo các kịch bản giá dầu thô (tỉ đồng):

Nguồn: Tính toán của nhóm nghiên cứu

Thay đổi của thu ngân sách theo từng kịch bản giá dầu thô so vá»›i kịch bản $60/thùng (tỉ đồng)

Nguồn: Tính toán của nhóm nghiên cứu

Thay đổi thu ngân sách khi giảm thêm $1/thùng theo từng mức giá (tỉ đồng)

Nguồn: Tính toán của nhóm nghiên cứu

Về tổng thể, tác Ä‘á»™ng của việc giá dầu thô thế giá»›i lao dốc ảnh hưởng tÆ°Æ¡ng đối nặng nề tá»›i nguồn thu ngân sách. So vá»›i mức giá dá»± toán 60 USD/thùng cho năm 2016, nếu giá dầu thô ở mức trung bình 40 USD/thùng nhÆ° kịch bản dá»± báo của IEA, ngân sách sẽ bị suy giảm hÆ¡n 40.000 tỉ đồng. Mức suy giảm tăng lên gần 60.000 tỉ đồng nếu giá dầu tiếp tục đứng quanh mức hiện tại 32 USD/thùng trong năm 2016. Trong trường hợp xấu nhất, giá dầu xuống mức 20 USD/thùng, ngân sách có thể sụt giảm tá»›i gần 85.000 tỉ đồng. LÆ°u ý là mức sụt giảm ngân sách cận biện có khuynh hÆ°á»›ng tăng lên khi giá dầu ở vùng thấp.

Các đề xuất chính sách

Thị trường dầu thô thế giá»›i Ä‘ang chứng khiến những biến Ä‘á»™ng phức tạp. Áp lá»±c thị trường tiếp tục gia tăng từ khu vá»±c OPEC trong khi triển vọng kinh tế Trung Quốc và các nền kinh tế má»›i nổi khác có xu hÆ°á»›ng xấu Ä‘i. Tốc Ä‘á»™ Ä‘iều chỉnh sản lượng khai thác của ngành dầu khí Hoa Kỳ vẫn là dấu hỏi lá»›n cho giá»›i phân tích. Tuy nhiên, những kịch bản khả dÄ© cho thấy mặt bằng giá dầu sẽ xuống thấp hÆ¡n trong năm 2016, Ä‘i xa khỏi mức giá kỳ vọng trung bình 60 USD/thùng của cÆ¡ quan dá»± toán ngân sách.

Dá»±a trên những số liệu có thể tiếp cận được và những giả định được chúng tôi cho là hợp lý trong Ä‘iều kiện hạn chế về Ä‘iều kiện thông tin, nghiên cứu này Ä‘ã tiến hành Ä‘ánh giá ảnh hưởng của giá dầu tá»›i nguồn thu ngân sách trong dải biến Ä‘á»™ng từ 20-60 USD/thùng. Kết quả cho thấy nếu giá dầu giảm 1 USD, thu ngân sách từ các nguồn sẽ sụt giảm trung bình khoảng 2.100 tỉ đồng. NhÆ° vậy, trong trường hợp không có những Ä‘á»™t biến theo hÆ°á»›ng tích cá»±c xảy ra trên thị trường dầu mỏ, và giá dầu sẽ vẫn ở dÆ°á»›i ngưỡng 40 USD trong năm 2016, nguồn thu ngân sách sẽ bị tác Ä‘á»™ng tÆ°Æ¡ng đối nặng nề.

Điều này cảnh báo nguy cÆ¡ lặp lại những khó khăn của Chính phủ trong việc tạo lập cân bằng tài khóa nhÆ° Ä‘ã xảy ra trong năm 2015. Chúng tôi khuyến nghị công tác lập dá»± toán ngân sách cần được thá»±c hiện dá»±a trên những kịch bản phù hợp, có Ä‘á»™ an toàn cao, tránh gây rủi ro cho ká»· luật tài khóa. Xu hÆ°á»›ng diá»…n biến bất lợi của thị trường dầu thô trong năm 2016 Ä‘ang tạo ra những áp lá»±c lá»›n lên mục tiêu giữ mức thâm hụt ngân sách dÆ°á»›i mức 5% GDP.

Điều này Ä‘òi hỏi những biện pháp, quyết tâm chính trị mạnh mẽ cắt giảm chi ngân sách, đặc biệt là chi thường xuyên vốn được mở rá»™ng nhanh chóng trong những năm gần Ä‘ây.

So vá»›i mức giá dá»± toán 60 USD/thùng cho năm 2016, nếu giá dầu thô ở mức trung bình 40 USD/thùng nhÆ° kịch bản dá»± báo của IEA, ngân sách sẽ bị suy giảm hÆ¡n 40.000 tỉ đồng. Mức suy giảm tăng lên gần 60.000 tỉ đồng nếu giá dầu tiếp tục đứng quanh mức hiện tại 32 USD/thùng trong năm 2016. Trong trường hợp xấu nhất, giá dầu xuống mức 20 USD/thùng, ngân sách có thể sụt giảm tá»›i gần 85.000 tỉ đồng.

Nguồn tin: Saigon Times