Nếu thị trường còn Ä‘á»™c quyền, dân nghèo và doanh nghiệp vừa và nhỏ chÆ°a được há»— trợ thì việc tá»± do hóa giá xăng, Ä‘iện coi chừng “bóp bụng” người dân.

Việc tá»± do hóa giá cả các loại năng lượng cÅ©ng có nghÄ©a là giá các mặt hàng Ä‘iện, xăng dầu, than… sẽ tăng giảm theo giá thị trường mà không có sá»± can thiệp của Nhà nÆ°á»›c. NhÆ°ng liệu việc tá»± do hóa giá năng lượng trong khi vẫn còn tình trạng Ä‘á»™c quyền thì có đảm bảo mang lại hiệu quả nhÆ° mong đợi? Và việc tăng giá nhÆ° thế nào để không tạo gánh nặng cho người tiêu thụ, nhất là những há»™ dân nghèo và doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV)?

Đây là những băn khoăn của nhiều người tại buổi đối thoại chính sách về tăng trưởng xanh và chính sách tài khóa nhiên liệu hóa thạch ở Việt Nam diá»…n ra sáng 18-6.

Trước tăng minh bạch, sau giảm độc quyền

Bà Michaela Prokop, cố vấn chính sách về kinh tế của ChÆ°Æ¡ng trình phát triển Liên Hiệp Quốc (UNDP), cho rằng hầu hết các trợ cấp giá nhiên liệu hiện nay của Việt Nam là gián tiếp, chỉ Æ°u Ä‘ãi cho các doanh nghiệp nhà nÆ°á»›c (DNNN) trong ngành năng lượng.

Việc tá»± do hóa giá năng lượng khó mang lại hiệu quả khi vẫn còn tình trạng Ä‘á»™c quyền. Ảnh: HTD

Cụ thể, DNNN xăng dầu được Æ°u Ä‘ãi về thị trường, vay vốn, tiếp cận đất Ä‘ai… Trong khi Ä‘ó cấu trúc của ngành năng lượng chỉ mang lại rất ít Ä‘á»™ng lá»±c cho việc đầu tÆ° vào công suất má»›i. Việc này đồng nghÄ©a là thị trường thiếu cạnh tranh nên kém hiệu quả.

Đồng tình vá»›i bà Michaela Prokop, bà VÅ© Xuân Nguyệt Hồng, Viện phó Viện Quản lý kinh tế Trung Æ°Æ¡ng (CIEM), cÅ©ng nhận định ngành năng lượng chủ yếu là DNNN Ä‘ang Ä‘á»™c quyền trong sản xuất và phân phối năng lượng. Độc quyền dẫn đến sá»± nhập nhằng giữa bảo há»™ ngành và bảo há»™ DNNN trong các ngành Ä‘ó. Trong khi Ä‘ó thông tin về giá thành, kết quả sản xuất, kinh doanh của các DNNN này lại thiếu công khai, nhất là các khoản nợ xấu.

Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan cÅ©ng cho rằng nếu vẫn còn tình trạng Ä‘á»™c quyền và chi phối thị trường nhÆ° hiện nay thì không thể cải cách giá năng lượng được. “Sẽ không có giá thị trường nếu nhÆ° không có cÆ¡ cấu thị trường” - bà Lan nhấn mạnh.

“Tá»± do hóa về giá trong Ä‘iều kiện Ä‘á»™c quyền và trong bối cảnh thiếu vắng các cÆ¡ quan Ä‘iều tiết Ä‘á»™c lập sẽ làm gia tăng sá»± thiếu hiệu quả, gây lãng phí và các vấn đề cấu trúc. Qua nghiên cứu chúng tôi còn hoài nghi về lý do tăng giá nhiên liệu do thiếu sá»± minh bạch và nhận thức của các DNNN trong ngành năng lượng còn thiếu hiệu quả” - bà Michaela Prokop nhấn mạnh.

 Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng đừng đứng “ba chân”!

Đi sâu vào gốc rá»… của vấn đề, TS Nguyá»…n Đình Cung, Viện trưởng Viện CIEM, cho rằng các DNNN nhÆ° EVN, PVN, VINACOMIN đều thuá»™c thẩm quyền quản lý của Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng. NhÆ°ng bá»™ này hiện nay lại giữ ba vai trò cùng má»™t lúc vừa làm chính sách, vừa làm đại diện chủ sở hữu, vừa Ä‘iều tiết thị trường. Ba chức năng trong má»™t nhÆ° vậy là mâu thuẫn vá»›i kinh tế thị trường.

Vì vậy theo ông Cung, muốn cải cách những DN này thì phải tách ba chức năng này.  Trong Ä‘ó, Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng chỉ tập trung làm chính sách. Chức năng chủ sở hữu DN giao cho má»™t cÆ¡ quan khác. Đồng thời cần má»™t cÆ¡ quan Ä‘á»™c lập để Ä‘iều tiết thị trường thì má»›i đảm bảo hiệu quả, hiệu lá»±c và công bằng.

Trợ sức cho người nghèo và DNNVV

Theo bà Michaela Prokop, để tiến tá»›i tá»± do hóa giá năng lượng phải có chính sách há»— trợ trá»±c tiếp bằng tiền mặt đối vá»›i đối tượng dá»… bị tổn thÆ°Æ¡ng - các há»™ nghèo. “Bằng chứng quốc tế cho thấy há»— trợ trá»±c tiếp bằng tiền mặt là cách phù hợp và hiệu quả nhất để giảm thiểu ảnh hưởng trá»±c tiếp và gián tiếp đến các há»™ nghèo. Việc này cần thá»±c hiện lồng ghép vào khung bảo trợ xã há»™i rá»™ng hÆ¡n. Ngoài ra việc há»— trợ bằng tiền mặt cÅ©ng cần thá»±c hiện đối vá»›i các há»™ nông dân và kinh doanh” - bà Michaela Prokop nói.

Để tránh tình trạng người dân để nhận được vài chục ngàn đồng tiền há»— trợ thì phải mất cả trăm ngàn đồng tiền xe ôm Ä‘i lại nhÆ° báo chí phản ảnh vừa qua, ông Nguyá»…n Thắng, Trung tâm Phân tích và Dá»± báo (Viện Hàn lâm khoa học xã há»™i Việt Nam), cho rằng thay vì mức há»— trợ 30.000 đồng/tháng thì há»— trợ luôn mức Ä‘iện tiêu thụ tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng vá»›i giá trị này. Tức là há»— trợ khoảng 30 kWh/tháng cho má»—i há»™ nghèo bất kể họ dùng bao nhiêu Ä‘iện.

Đồng thời, ông Thắng cÅ©ng đề nghị áp dụng trở lại biểu giá đặc biệt đối vá»›i Ä‘iện cho tÆ°á»›i tiêu tập trung vào nông dân nghèo và há»™ quy mô nhỏ hiện nay Ä‘ã bỏ…

Ngoài ra, ông Thắng cÅ©ng đề nghị khi thá»±c hiện tá»± do hóa giá năng lượng, Nhà nÆ°á»›c cÅ©ng cần có sá»± há»— trợ cho DNNVV và má»™t số DN có lá»±a chọn để tránh tình trạng DN sống không nổi, ngÆ°ng sản xuất hoặc sản xuất cầm chừng vì giá nhiên liệu tăng cao.

NguôÌ€n: Pháp LuâÌ£t