- Dá»± án lọc hóa dầu NhÆ¡n Há»™i, tỉnh Bình Định, vá»›i vốn đầu tÆ° lá»›n nhất từ trÆ°á»›c tá»›i nay tại Việt Nam liệu có khả thi? Đem câu hỏi này đến các chuyên gia trong ngành dầu khí, chúng tôi nhận được sá»± phân vân lá»›n.

 

Theo kinh nghiệm của các chuyên gia lọc dầu của Viện Dầu khí Việt Nam cÅ©ng nhÆ° các Ä‘Æ¡n vị tÆ° vấn trên thế giá»›i, trong bối cảnh hiện nay khi lợi nhuận từ lọc dầu trên thế giá»›i và đặc biệt tại khu vá»±c Đông Nam Á thấp, dá»± án lọc dầu tại Việt Nam chỉ khả thi, mà không phụ thuá»™c vào cÆ¡ chế bảo há»™ xăng dầu sản xuất trong nÆ°á»›c qua thuế nhập khẩu, nếu há»™i đủ các yếu tố dÆ°á»›i Ä‘ây.

- Quy mô công suất lá»›n (trên 15 triệu tấn/năm);

- Tá»· lệ sản phẩm hóa dầu cao;

- Phần lá»›n nguồn cung cấp nguyên liệu được đảm bảo dài hạn hoặc có khả năng chế biến các loại dầu phổ biến trên thế giá»›i (dầu chua, trung bình hoặc nặng);

- Nhà đầu tÆ° có tiềm lá»±c tài chính tốt để đảm bảo có thể thu xếp góp vốn cÅ©ng nhÆ° vốn vay từ các tổ chức tín dụng và có quyền chủ Ä‘á»™ng phân phối sản phẩm, đặc biệt trong nÆ°á»›c.

Vá»›i dá»± án lọc hóa dầu NhÆ¡n Há»™i, hai tiêu chí đầu tiên Ä‘ã được Ä‘áp ứng. Công suất chế biến của dá»± án này lên đến 30 triệu tấn/năm, thuá»™c loại tầm cỡ thế giá»›i và tá»· lệ sản phẩm hóa dầu cao. Tuy vậy, vẫn còn tồn tại má»™t số dấu hỏi lá»›n về tính khả thi của dá»± án.

Thứ nhất, về nguyên liệu đầu vào, đối vá»›i nhà máy lọc dầu có công suất hÆ¡n 30 triệu tấn thì việc thu xếp nguyên liệu không Ä‘Æ¡n giản. Để giảm rủi ro dừng hoạt Ä‘á»™ng vì thiếu nguyên liệu hay hoạt Ä‘á»™ng không ổn định vì tính chất nguyên liệu thay đổi thường xuyên, những nhà máy má»›i Ä‘i vào hoạt Ä‘á»™ng cần được đảm bảo cung cấp 80% nguyên liệu theo hợp đồng dài hạn, 20% còn lại tìm mua ngắn hạn trên thị trường. Giá nguyên liệu dài hạn phải được cố định trÆ°á»›c theo má»™t loại dầu chuẩn nên phần lợi nhuận chế biến thường sẽ thấp. Sau khi nhà máy hoạt Ä‘á»™ng ổn định, tá»· lệ nguyên liệu dài hạn và ngắn hạn có thể là 50-50 (phần nguyên liệu mua ngắn hạn tăng lên để có thể mua được nguyên liệu giá rẻ nhằm tăng hiệu quả của nhà máy).

Dá»± án NhÆ¡n Há»™i có ý định mua nguyên liệu từ Trung Đông nhÆ°ng liệu có mua được vì hiện nay Trung Quốc cÅ©ng Ä‘ang nhắm đến nguồn dầu ở Ä‘ây. Ngay vá»›i tổ hợp hóa dầu Nghi SÆ¡n, phải đến khi có sá»± tham gia đầu tÆ° và đảm bảo cung cấp nguyên liệu dài hạn của Công ty Dầu khí quốc gia Kuwait thì dá»± án má»›i được thá»±c hiện.

Câu hỏi thứ hai về đầu ra, đến năm 2020, thị trường xăng dầu trong nÆ°á»›c theo quy hoạch Ä‘ã bão hòa. Vá»›i thị trường ngoài nÆ°á»›c, cÅ©ng sẽ có sá»± cạnh tranh quyết liệt vá»›i các công ty lá»›n, có kinh nghiệm lâu năm vá»›i giá bán thấp do nhà máy của họ Ä‘ã khấu hao hết. Bên cạnh Ä‘ó, thị trường xăng dầu của Việt Nam còn có sá»± can thiệp của Nhà nÆ°á»›c. Thá»±c tế, vừa qua cÆ¡ chế giá bán sản phẩm mà Nhà nÆ°á»›c buá»™c Nhà máy Lọc dầu Dung Quất tuân thủ là không thể áp đặt được cho má»™t liên doanh có sá»± tham gia của đối tác nÆ°á»›c ngoài. Các nhà phân phối phải bình đẳng trong giá»›i hạn Ä‘ã được pháp luật và hợp đồng liên doanh quy định. Ví dụ, nếu Nhà nÆ°á»›c bắt buá»™c phải bán sản phẩm dÆ°á»›i giá nhập khẩu và bù lá»— cho các nhà nhập khẩu thì phải có chính sách thích hợp đối vá»›i nhà đầu tÆ° nÆ°á»›c ngoài khi họ cÅ©ng phải bán vá»›i giá thấp nhÆ° các nhà nhập khẩu (muốn bán vá»›i giá cao hÆ¡n cÅ©ng không ai mua). Điều này không thể “đẽo cày giữa đường” mà phải Ä‘Æ°a vào hợp đồng và cam kết của Chính phủ.

Vá»›i phía nhà đầu tÆ° nÆ°á»›c ngoài, nếu không được tham gia thị trường ná»™i địa thì lợi nhuận khó được bảo đảm ở mức tối thiểu họ chấp nhận được mà cÆ¡ chế cho việc này chÆ°a rõ ràng. Trong bối cảnh biến Ä‘á»™ng nhanh của thị trường sản phẩm dầu khí nhÆ° hiện nay, việc các nhà đầu tÆ° được tham gia thị trường ná»™i địa là tất yếu. Theo báo cáo khả thi do PetroVietnam cùng các đối tác lập ra, Nhà máy Lọc dầu Dung Quất nếu không có lợi nhuận từ khâu phân phối thì không thể bảo đảm không lá»— chứ đừng nói là có lãi. Vì thế, nhà đầu tÆ° nÆ°á»›c ngoài Ä‘ã không thể tham gia vào Dung Quất.

Thứ ba, về tài chính của dá»± án, 28,7 tỉ Ä‘ô la Mỹ là con số tổng vốn đầu tÆ° Æ°á»›c lượng và có thể sẽ cao hÆ¡n. Vấn đề chính là phần lá»›n số tiền Ä‘ó sẽ phải Ä‘i vay (60-70%, tÆ°Æ¡ng ứng 16-19 tỉ Ä‘ô la Mỹ). Ở Việt Nam, không có tổ chức nào đủ năng lá»±c để cho vay khoản tiền lá»›n nhÆ° vậy. Thông lệ ở nÆ°á»›c ngoài, chủ đầu tÆ° sẽ cần đến cam kết há»— trợ của chính phủ để đảm bảo khả năng trả lãi và đặc biệt vốn vay cho những tổ chức tín dụng. Hai Ä‘iều này đều chÆ°a rõ vá»›i nhà máy lọc hóa dầu NhÆ¡n Há»™i. Hiện Nhà máy Lọc dầu Dung Quất Ä‘ang vận hành theo cÆ¡ chế không hoàn toàn là thị trường. Nhà máy lãi hay lá»— phụ thuá»™c khá nhiều vào cÆ¡ chế do Nhà nÆ°á»›c áp đặt cho nó, đặc biệt là cÆ¡ chế giá bán sản phẩm.

Thêm nữa, nếu sản phẩm của nhà máy định hÆ°á»›ng bán trong nÆ°á»›c thì cần có cam kết của Chính phủ trong việc chuyển từ tiền đồng qua ngoại tệ để trả nợ, mua dầu thô (khoảng 20 tỉ Ä‘ô la Mỹ/năm), chất xúc tác, hóa phẩm và dịch vụ kỹ thuật cao. Ngược lại, nếu nhà máy định hÆ°á»›ng chủ yếu để xuất khẩu thì sẽ giải quyết được bài toán ngoại tệ nhÆ°ng lại không Ä‘óng vai trò gì trong việc há»— trợ Nhà nÆ°á»›c Ä‘iều tiết giá bán xăng dầu trong nÆ°á»›c. Do Ä‘ó việc yêu cầu các Æ°u Ä‘ãi về chính sách, đặc biệt về thuế nhập khẩu xăng dầu có thể lên đến vài tỉ Ä‘ô la Mỹ má»—i năm là rất khó. Đó là bài toán nhà đầu tÆ° phải cân đối.

Theo các chuyên gia, vá»›i dá»± án nhà máy lọc hóa dầu NhÆ¡n Há»™i chÆ°a ai nói được có khả thi hay không, vì cần thêm nhiều bằng chứng về khả năng cung cấp nguyên liệu, thu xếp vốn, cần Nhà nÆ°á»›c há»— trợ những chính sách, cÆ¡ chế gì để có thể khả thi...