Giá xăng dầu lâu nay vẫn luôn là chuyện thời sá»±. Kể từ 7-3, giá bán lẻ xăng dầu đồng loạt tăng, trong Ä‘ó xăng A92 tăng 2.100 đồng/lít, tăng cao nhất trong số các chủng loại xăng dầu và hiện cÅ©ng là mức giá cao nhất trong lịch sá»­. Quyết định của liên Bá»™ Tài chính - Công thÆ°Æ¡ng là xét thấy các biện pháp giảm thuế, sá»­ dụng quỹ bình ổn giá Ä‘ã "kham” không nổi, doanh nghiệp xăng dầu liên tục chịu thua lá»—... Song "Nếu giá tăng hợp lý, rành mạch, tôi sẽ không kêu ca.

 

 

NhÆ°ng thời gian qua rất nhiều dịp dÆ° luận bức xúc bởi cứ có cảm giác tù mù, lúc tăng thì nhanh, giảm thì chậm, rồi lúc nào cÅ©ng thấy doanh nghiệp kêu lá»—...”, là ý kiến chính Ä‘áng của người dân. Quyết liệt minh bạch hóa giá xăng dầu, Ä‘ó là Ä‘iều người dân cần nhất. Cái khó nằm ở 2 chữ "minh bạch”.

 

Trong kinh tế thị trường, dá»… xảy ra những nhóm lợi ích. Có không rò rỉ thông tin ná»™i bá»™, khi các công ty, cá»­a hàng, đại lý kinh doanh xăng dầu thường biết trÆ°á»›c tin giá tăng nên má»›i Ä‘óng cá»­a, nghỉ bán hàng để "hốt bạc”? Vá»›i việc tăng thêm 2.100 đồng/lít xăng, 1.000 đồng/lít dầu diezel và 600 đồng/lít dầu hỏa, má»—i ngày Ä‘óng cá»­a chờ tăng giá, số tiền mà các đại lý, cá»­a hàng kinh doanh xăng dầu thu được có thể lên số hàng tá»· đồng.

 

Thiếu công khai, minh bạch của cÆ¡ quan quản lý xăng dầu là căn gốc của tình trạng người tiêu dùng không tin giá xăng dầu được Ä‘iều tiết theo nguyên tắc thị trường. Nguy hại là người dân mất dần lòng tin vào những quyết sách của Nhà nÆ°á»›c. Viện trưởng Viện Những vấn đề phát triển, PGS, TS Đặng Ngọc Dinh cho rằng, má»™t trong những Ä‘iều kiện chủ yếu để có công khai, minh bạch, giải trình chính là giám sát. Giám sát ở Ä‘ây nhÆ° giám sát của Quốc há»™i, MTTQ, HĐND và của người dân phải do luật quy định
Thá»±c ra, tinh thần quyết liệt minh bạch hóa, tìm bằng được con số thá»±c chất khoản lời lá»— từng mặt hàng xăng dầu Ä‘ã được Ä‘áp ứng dịp giữa năm ngoái, khi kiểm toán giá xăng dầu trở thành chủ đề nóng được dÆ° luận hết sức quan tâm. Tranh luận căng thẳng giữa Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng và Bá»™ Tài chính cho thấy lần đầu tiên, mâu thuẫn âm ỉ giữa các cÆ¡ quan quản lý thị trường xăng dầu được bá»™c lá»™ công khai.

 

Bá»™ Công thÆ°Æ¡ng phản đối chủ trÆ°Æ¡ng kiểm toán nhÆ°ng Bá»™ Tài chính lại ủng há»™. Rất khó cho má»™t niềm tin ở Ä‘ây, khi ở há»™i thảo hồi Ä‘ó, Bá»™ trưởng Bá»™ Tài chính hỏi lá»— lãi từng mặt hàng hiện tại ra sao, lãnh đạo Petrolimex vẫn nói không tách bạch được lời lá»— từng mặt hàng. Rồi hôm sau chính vị này công nhận: "Có lãi”. "Má»™t tổng giám đốc doanh nghiệp mà thá»±c chất lá»— lãi mấy mặt hàng mình Ä‘ang bán lại không nắm được là Ä‘iều rất khó hiểu, nhất là vào thời Ä‘iểm nhạy cảm này. Tôi không dám khẳng định ông ấy cố tình lấp liếm nhÆ°ng rõ ràng Ä‘ang Ä‘i họp về Ä‘iều hành giá Ä‘ó mà nói không nhá»› là khó tin. Nhất là lúc Ä‘ó ông ấy khẳng định "không tách bạch được!” và "từ trÆ°á»›c đến nay vẫn thế”..., nhà nghiên cứu tài chính PGS.TS Hoàng Trần Hậu nhận xét.

 

Các quan chức Bá»™ Công thÆ°Æ¡ng vẫn cho rằng giá xăng dầu minh bạch lắm rồi. TS Hoàng Trần Hậu nhận xét, chính sách Ä‘úng là rất minh bạch. Có Ä‘iều những yếu tố cấu thành giá chÆ°a rõ. Cụ thể, Petrolimex trÆ°á»›c Ä‘ó có công bố giá cÆ¡ sở trên trang web nhÆ°ng sau Ä‘ó Ä‘óng lại không rõ lý do. Thứ trưởng Bá»™ Công thÆ°Æ¡ng nói giá cÆ¡ sở công khai trên bản tin thị trường, ai cần có thể lấy. NhÆ°ng bản tin Ä‘ó không phải dá»… tìm. Cách minh bạch nhÆ° thế là không dá»… dàng. Các yếu tố tính toán lại càng khó. "Doanh nghiệp xăng dầu hiện nay khi muốn tăng giá thường chỉ nói "tôi lá»—”, nhÆ°ng ngay các chuyên gia muốn làm rõ cái lá»— Ä‘ó cÅ©ng không dá»…. Vì muốn tính phải xem cụ thể các con số đầu vào, chi phí ra sao. NhÆ° lÆ°Æ¡ng của Petrolimex có quá cao, chi phí thuê mặt bằng có sát giá thị trường, rồi mua bán thời Ä‘iểm có hợp lý, nhân lá»±c có quá Ä‘ông?... Mà những thông tin này rất khó tiếp cận, ngay cả vá»›i nhà quản lý chứ chÆ°a nói người dân. Cái cần minh bạch là quản trị của các doanh nghiệp xăng dầu chứ không chỉ là các con số”.

 

Tiếp cận vá»›i các thông tin nhÆ° vậy quả chẳng dá»… gì. NhÆ° khi Thống đốc NHNN Nguyá»…n Văn Bình phát biểu huy Ä‘á»™ng vàng trong dân từ 300- 500 tấn .., có người cho rằng khi tiền đồng thường xuyên mất giá làm mất lòng tin của dân, việc huy Ä‘á»™ng được vàng trong dân vô cùng khó. Làm sao để người dân tin là họ không bị thua thiệt gì trong "trò chÆ¡i tiền tệ” của ngân hàng?

 

Trong cuá»™c đối thoại trá»±c tuyến vá»›i người dân cả nÆ°á»›c tại Cổng thông tin Chính phủ đầu năm nay, Bá»™ trưởng Bá»™ Tài chính VÆ°Æ¡ng Đình Huệ cho hay năm 2012, Bá»™ Tài chính phối hợp vá»›i Thanh tra Chính phủ, Kiểm toán Nhà nÆ°á»›c tiếp tục thanh tra, kiểm tra giám sát chặt chẽ các doanh nghiệp kinh doanh trong lÄ©nh vá»±c nhạy cảm này. Vá»›i tinh thần Ä‘ó, rất cần các cÆ¡ quan chức năng sá»›m công khai lá»™ trình tăng giá xăng dầu, Ä‘iện..., và trÆ°á»›c mắt, công khai danh tính, hình thức xá»­ lý các cây xăng vi phạm găm hàng chờ tăng giá đầu tháng 3 này.

 

Minh bạch hóa chính là yêu cầu đầu tiên sau khi công bố Ä‘iều hành xăng dầu theo cÆ¡ chế thị trường. Nếu không minh bạch hóa được có nghÄ©a tiêu dùng toàn xã há»™i Ä‘ang mua má»™t sản phẩm tù mù về giá, và Nhà nÆ°á»›c cÅ©ng Ä‘ang bù lá»— cho sá»± tù mù ấy. Vậy phải tiếp tục minh bạch hoá thị trường xăng dầu theo cách nào?

 

TrÆ°á»›c tiên và then chốt, phải giám sát được giá cÆ¡ sở của các DN nhập khẩu xăng dầu. Ông TrÆ°Æ¡ng Đình Tuyển, nguyên Bá»™ trưởng Bá»™ ThÆ°Æ¡ng mại nhận xét: "Điều này không hề khó! Giá nhập bao nhiêu, chi phí bao nhiêu, Nhà nÆ°á»›c cho lợi nhuận bao nhiêu phần trăm trên chi phí hoặc doanh thu hoàn toàn có thể nắm được, làm được”. Đặc biệt là "Ä‘iều Ä‘ó phải được công bố để dân biết”.

 

Ông Tuyển yêu cầu có lý bởi để công khai, minh bạch, cần tạo được má»™t môi trường dân chủ. Các quyền được biết, được thông tin của người dân cần phải được tôn trọng. Mặt bằng chung người dân hiện nay vẫn chÆ°a thá»±c sá»± tiếp cận được vá»›i các thông tin đủ để giám sát phát hiện sai phạm của doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân. Khi sá»± giám sát của cÆ¡ quan chính quyền, tổ chức Ä‘oàn thể còn yếu, phải tạo sức mạnh nhân dân vào cuá»™c. Muốn cho dân mạnh dạn lên tiếng thì Nhà nÆ°á»›c và xã há»™i phải có trách nhiệm "làm cho dân biết”. Dân có biết thì dân má»›i bàn, má»›i kiểm tra hiệu quả.

 

Công khai, minh bạch được xem là má»™t trong những giải pháp lá»›n để phòng ngừa tham nhÅ©ng. Luật Phòng, chống tham nhÅ©ng, các nghị định liên quan Ä‘ã dành dung lượng không nhỏ để quy định về giải pháp này song tình trạng rất Ä‘áng lo ngại là hiện nay các quy định về công khai, minh bạch bị bỏ "lên mốc” trên giấy.

 

Kết quả Ä‘iều tra chỉ số hiệu quả quản trị và hành chính công cấp tỉnh ở Việt Nam (PAPI 2010, công bố ngày 31-3-2011), có tá»›i 72% người trả lời không biết về vấn đề quy hoạch sá»­ dụng đất ở địa phÆ°Æ¡ng, mặc dù họ rất cần được biết vì liên quan đến việc sinh sống của họ. Kiểm tra má»›i Ä‘ây tại các khu quy hoạch Ä‘ô thị Hà Ná»™i khiến không ít người "giật mình” khi hàng loạt khu Ä‘ô thị má»›i thá»±c hiện sai vá»›i quy hoạch ban đầu, thiếu nhiều hạng mục hạ tầng quan trọng nhÆ° trường học, khu vui chÆ¡i giải trí, nÆ¡i để xe..., có lý do chÆ°a minh bạch thông tin quy hoạch. Báo cáo của Thanh tra Chính phủ từng ghi nhận thá»±c trạng chỉ số minh bạch trên thị trường bất Ä‘á»™ng sản, trong Ä‘ó thông tin về đất Ä‘ai ở Việt Nam luôn đứng thứ hạng thấp, dẫn tá»›i việc người dân gặp khó khăn má»—i khi có việc "đụng” tá»›i giấy tờ đất Ä‘ai, tạo cÆ¡ há»™i cho tham nhÅ©ng xuất hiện.

 

Trở lại việc giá xăng dầu "bất ngờ” tăng, về dài hạn, Việt Nam chỉ có thể giải quyết dứt Ä‘iểm được câu chuyện giá xăng dầu minh bạch khi tổng thể vấn đề giám sát công khai, minh bạch được quan tâm, thậm chí phải có chế tài nếu không công khai hoặc công khai chÆ°a Ä‘úng. "Trong thời gian qua, chúng ta Ä‘ã có nhiều cố gắng để luật hóa các quy định về công khai, minh bạch nhÆ°ng việc thá»±c thi nó ở các cấp còn yếu. Thậm chí, nếu người mà luật bắt buá»™c phải công khai, minh bạch nhÆ°ng không làm thì họ cÅ©ng không bị sao cả. Cấp trên cÅ©ng không bao giờ Ä‘i kiểm tra chuyện này. Trong khi Ä‘ó, Ä‘ây là yếu tố quan trọng để ngăn ngừa tham nhÅ©ng từ bên trong” - GS Đặng Hùng Võ, nguyên Thứ trưởng Bá»™ TN&MT nhìn xa hÆ¡n vấn đề giá xăng dầu Ä‘ã bắt mạch Ä‘iều Ä‘ó.