Đi tìm lời giải cho bài toán đảm bảo an ninh năng lượng, vận hành kinh doanh xăng dầu theo cÆ¡ chế thị trường, không có con đường nào khác là cởi bỏ cÆ¡ chế Ä‘á»™c quyền

Để có má»™t thị trường xăng dầu theo Ä‘úng nghÄ©a, tức là tuân thủ theo quy luật giá cả cạnh tranh, tăng - giảm đồng hành vá»›i giá xăng dầu trên thị trường thế giá»›i, Ä‘òi hỏi bên cạnh việc xây dá»±ng má»™t khung pháp lý đủ mạnh, thì vấn đề cốt lõi vẫn phải là chuyển đổi tÆ° duy từ chính những cÆ¡ chế quản lý, Ä‘iều hành kinh doanh xăng dầu hiện nay. Và giải pháp nào tháo gỡ những lúng túng trong quản lý Ä‘iều hành kinh doanh xăng dầu hiện nay?

Xác định việc Ä‘Æ°a mặt hàng xăng dầu theo cÆ¡ chế thị trường là má»™t tất yếu để đảm bảo an ninh năng lượng, chống bù giá kéo dài gây thất thoát ngân sách, vì thế, lá»™ trình thị trường hóa mặt hàng xăng, dầu cÅ©ng Ä‘ã được tính đến từ năm 2003.

Có 3 dấu ấn quan trọng trong quản lý Ä‘iều hành thị trường xăng dầu: Thứ nhất là việc ban hành Quyết định số 187 (ngày 15/9/2003) về Quy chế quản lý kinh doanh xăng dầu, cho phép DN được Ä‘iều chỉnh giá bán trong phạm vi 5% đối vá»›i dầu, 10% đối vá»›i xăng - trong khung giá định hÆ°á»›ng do nhà nÆ°á»›c xác định. Thứ 2 là việc ban hành Nghị định số 55 (ngày 06/4/2007) thay thế QĐ 187, bÆ°á»›c đầu Ä‘Æ°a mặt hàng xăng theo giá thị trường. Và, thứ 3 là Quyết định 79 (16/9/2008) về cÆ¡ chế quản lý Ä‘iều hành giá xăng dầu theo cÆ¡ chế giá thị trường. Tuy nhiên, cả 3 văn bản quan trọng này đều không được thá»±c hiện.

Ông TrâÌ€n Văn Hiếu - Thứ trưởng BTC trong má»™t cuá»™c họp báo về Ä‘iều hành xăng dầu má»›i Ä‘ây (14/7/2009) Ä‘ã thừa nhận: “Chúng ta nói kinh doanh xăng dầu theo cÆ¡ chế thị trường, nhÆ°ng tôi đồng thuận vá»›i rất nhiều quan Ä‘iểm là chúng ta chÆ°a thá»±c sá»± theo cÆ¡ chế thị trường trong Ä‘iều hành kinh doanh xăng dầu thời gian vừa rồi....”

Để Ä‘ảm bảo kinh doanh xăng dâÌ€u theo cÆ¡ chế thiÌ£ trÆ°Æ¡Ì€ng có sÆ°Ì£ quản lý của nhaÌ€ nước, ông Nguyễn Tiến Thỏa - CuÌ£c trưởng CuÌ£c quản lý giá – Bá»™ Tài chính, Tổ trưởng Tổ giám sát Liên Bá»™ Tài chính- Công thÆ°Æ¡ng vêÌ€ giá xăng dâÌ€u cho biết: thời gian tá»›i sẽ tiếp tục đổi má»›i cÆ¡ chế quản lý, Ä‘iều hành giá xăng dầu - mà cụ thể là việc ban hành Nghị định sá»­a đổi Nghị định 55 vá»›i mục tiêu: tạo Ä‘iều kiện cho doanh nghiệp thá»±c hiện quyền tá»± chủ về giá, cạnh tranh trong sản xuất kinh doanh về giá, tá»± chịu trách nhiệm về kết quả hoạt Ä‘á»™ng sản xuất kinh doanh của mình, đồng thời, đảm bảo vai trò quản lý nhà nÆ°á»›c về giá hÆ°á»›ng vào việc khắc phục tình trạng Ä‘á»™c quyền, cạnh tranh không lành mạnh về giá, bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng, nâng cao hiệu quả của nền sản xuất xã há»™i, bình ổn giá, ngăn ngừa tác Ä‘á»™ng tá»± phát của giá thế giá»›i vào hệ thống giá trong nÆ°á»›c, đẩy giá trong nÆ°á»›c tăng quá cao hoặc giảm quá thấp bất hợp lý.

Để làm được Ä‘iều này, 3 nguyên tắc Ä‘iều hành được thiết lập. Đó là: Nhất quán Ä‘iều hành giá theo cÆ¡ chế thị trường có sá»± quản lý của nhà nÆ°á»›c. Nhà nÆ°á»›c can thiệp vào thị trường chủ yếu bằng môi trường pháp lý; Doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu được quyền quy định giá bán trên cÆ¡ sở các nguyên tắc, phÆ°Æ¡ng pháp tính giá, cÆ¡ chế kiểm soát giá và các biện pháp bình ổn giá do nhà nÆ°á»›c quy định…; Nhà nÆ°á»›c hình thành Quỹ bình ổn giá xăng dầu để phục vụ mục tiêu bình ổn giá khi giá thị trường thế giá»›i tăng làm cho giá vốn trong nÆ°á»›c tăng Ä‘á»™t biến. QÅ©y bình ổn giá xăng dầu là má»™t khoản trích bằng tiền cụ thể và được xác định là má»™t khoản mục chi phí trong cÆ¡ cấu giá thành để hình thành giá bán tính Ä‘úng, tính đủ của giá bán lẻ xăng dầu…

Tuy nhiên, má»™t số doanh nghiệp đầu mối nhập khẩu xăng dầu cho rằng, vá»›i tá»· lệ thị phần chi phối thị trường khác nhau thì việc quy định nhÆ° vậy vẫn còn khá cứng nhắc. Đó là chÆ°a kể đến việc thu ná»™p má»™t mức chung vào quỹ bình ổn giá đối vá»›i các doanh nghiệp cÅ©ng chÆ°a phù hợp.

Ông VÅ© Đình Ánh - Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường giá cả - Bá»™ Tài chính phân tích: vấn đề mà Bá»™ công thÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°a ra vẫn dá»±a trên 3 lý do: thứ nhất là có Ä‘iều kiện để cho doanh nghiệp tá»± quyết, thứ 2 là nếu mức giá tá»± quyết quá lá»›n thì phải xin phép, và thứ 3 là nếu lá»›n hÆ¡n nữa thì nhà nÆ°á»›c lại sẽ can thiệp. Việc làm này vẫn ở trong vòng luẩn quẩn - và Ä‘Æ°Æ¡ng nhiên sẽ không tránh khỏi sá»± can thiệp của nhà nÆ°á»›c nhÆ° trÆ°á»›c.

Ông VÅ© Đình Ánh đề xuất phÆ°Æ¡ng án quản lý giá: “Quan Ä‘iểm của tôi cho rằng, trong cái bối cảnh kinh doanh xăng dầu vá»›i tính chất của thị trường Việt Nam hiện nay thì nên để nhà nÆ°á»›c công bố giá trần bán lẻ xăng dầu chứ không giao cái quyền Ä‘ó cho DN...”

Ông VÆ°Æ¡ng Đình Dung - TGĐ Tổng Công ty Xăng dầu quân Ä‘á»™i, lại cho rằng: “Chúng ta không nên sa vào thá»±c tế để hoạch định chính sách mà chúng ta phải dá»±a trên những cân đối lá»›n. Và nhà nÆ°á»›c Ä‘iều chỉnh chỉ khi mất cân đối lá»›n. Còn những Ä‘iều chỉnh nhỏ thì nên giao cho DN…”

Không chỉ có những ý kiến trái chiều về cÆ¡ chế quản lý giá giữa cÆ¡ quan nghiên cứu, quản lý nhà nÆ°á»›c và doanh nghiệp - Mà ngay cả khoảng thời gian giữa 2 lần Ä‘iều chỉnh giá vẫn còn 2 ý kiến khác nhau của chính Liên bá»™: Bá»™ Tài chính cho rằng vẫn nên giữ số ngày quy định dá»± trữ xăng dầu trong lÆ°u thông là 20 ngày nhÆ° hiện nay, còn Bá»™ Công thÆ°Æ¡ng lại kiến nghị chỉ nên là 10 ngày…

Bên cạnh vấn đề về giá thì số lượng doanh nghiệp đầu mối nhập khẩu xăng dầu cÅ©ng được quan tâm đặc biệt. Nhiều chuyên gia cho rằng, 11 DN đầu mối là quá ít, và tất cả DN này đều là DN nhà nÆ°á»›c, thì sức ỳ lá»›n đồng nghÄ©a vá»›i sức cạnh tranh không cao. Vì thế, nên khuyến khích nhiều thành phần kinh tế tham gia nhập khẩu, cung ứng xăng dầu cho thị trường ná»™i địa.

Ông DÆ°Æ¡ng Cao SÆ¡n - PGĐ Công ty Cổ phần Hóa dầu quân Ä‘á»™i, cho rằng: “Những đầu mối nhập khẩu mà có đủ năng lá»±c uy tín và năng lá»±c về tài chính thì cÅ©ng nên mở. Nếu Ä‘ã gọi là thị trường thì phải phong phú, Ä‘a dạng, nhiều thành phần cả lá»›n cả bé, vấn đề là quản lý của nhà nÆ°á»›c nhÆ° thế nào thôi, caÌ€ng mở rá»™ng ra càng tốt…”

Tuy nhiên, theo ông TrÆ°Æ¡ng Đình Tuyển - nguyên Bá»™ trưởng Bá»™ ThÆ°Æ¡ng mại (cũ) thì các nÆ°á»›c lân cận nhÆ° Trung Quốc, Thái Lan… chỉ có vài ba đầu mối nhÆ°ng tính cạnh tranh rất cao. Vì thế chỉ cần vài ba doanh nghiệp đủ mạnh vừa đủ sức cạnh tranh vá»›i nhau, vừa có thể cạnh tranh quốc tế thì Ä‘ã đảm bảo có được má»™t thị trường thá»±c sá»± rồi. Vấn đề vẫn là phÆ°Æ¡ng cách quản lý ở tầm vÄ© mô. Nên giao quyền quyết định giá bán lẻ cho doanh nghiệp đầu mối nhập khẩu để họ Ä‘iều tiết thị trường, có thế má»›i tạo được sức cạnh tranh giữa các doanh nghiệp đến từng đại lý, cá»­a hàng, cây xăng...

Ông VÆ°Æ¡ng Đình Dung - TGĐ Tổng công ty xăng dầu quân Ä‘á»™i, đề xuất: “Thứ nhất thuế phải ổn định. Thứ hai nữa là cÆ¡ sở hạ tầng: cần quy hoạch mạng lÆ°á»›i kho cảng xăng dầu, và Nhà nÆ°á»›c nên quản lý chặt chẽ hÆ¡n mạng lÆ°á»›i phân phối…”

Ông Nguyá»…n Đình Cung - Trưởng Ban Kinh tế vÄ© mô, Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung Æ°Æ¡ng, cho rằng: “Đầu tiên Nhà nÆ°á»›c nên xác định rõ mục tiêu quản lý xăng dầu là gì. Và nên hÆ°á»›ng vào mục tiêu Ä‘ó. Khi Ä‘ã xác định được mục tiêu rõ ràng, các biện pháp tiếp theo có lẽ cÅ©ng thống nhất vá»›i nhau là hÆ°á»›ng theo thị trường nhiều hÆ¡n. Nên giao tá»± chủ cho các doanh nghiệp nhiều hÆ¡n, tá»± chủ không những về nguồn cung mà tá»± chủ trong cả việc hoạch định chính sách kinh doanh của họ, tá»± chủ trong việc định giá kinh doanh của họ theo cÆ¡ chế giá thị trường và tuân thủ mục tiêu quản lý của nhà nÆ°á»›c và họ cÅ©ng tá»± chủ hÆ¡n trong việc xây dá»±ng mạng lÆ°á»›i kinh doanh của họ…”.

Có thể thấy, mặc dù Ä‘ã xác định mục tiêu phải thị trường hóa mặt hàng xăng dầu, và ná»— lá»±c ban hành những cÆ¡ chế vận hành kinh doanh xăng dầu theo cÆ¡ chế thị trường có sá»± quản lý của nhà nÆ°á»›c, song cho đến nay, chúng ta vẫn chÆ°a có má»™t thị trường xăng dầu má»™t cách đầy đủ.

Vấn đề đặt ra là, nếu chúng ta Ä‘ã quyết định kinh doanh xăng dầu theo cÆ¡ chế thị trường thì ngay từ bây giờ chúng ta buá»™c phải tuân thủ những nguyên tắc, cÆ¡ chế Ä‘ã ban hành nhÆ°ng không thá»±c hiện hoặc chÆ°a thể thá»±c hiện được thời gian qua. Phải mạnh dạn thay đổi cÆ¡ chế từ Ä‘iều hành trá»±c tiếp kiểu xin - cho - áp đặt bằng cÆ¡ chế quản lý nhà nÆ°á»›c ở tầm vÄ© mô, nhÆ°: quản lý và minh bạch cách tính các khoản thu (thuế, phí) cá»™ng thêm để tạo thành giá xăng dầu, xây dá»±ng cÆ¡ sở hạ tầng đủ mạnh cả về hệ thống cầu, cảng, hệ thống phân phối… và quan trọng hÆ¡n, Ä‘ó là việc xây dá»±ng má»™t bá»™ máy quản lý nhà nÆ°á»›c vá»›i Ä‘á»™i ngÅ© nhân sá»± chuyên nghiệp, có chuyên môn sâu về lÄ©nh vá»±c hàng hóa đặc biệt quan trọng này./.

VOV