Nghịch lý giá xăng dầu không chỉ gây thất thoát ngân sách nhà nÆ°á»›c mà còn khiến nhiều doanh nghiệp đầu mối nhập khẩu phải chịu lá»—, làm giảm khả năng cạnh tranh của các doanh nghiệp

Khi nghiên cứu lịch sá»­ hình thành và phát triển của nhiều ngành nghề, lÄ©nh vá»±c kinh tế ở nÆ°á»›c ta, hầu hết đều được xây dá»±ng trên cÆ¡ chế má»™t đầu mối. Điện, than và dầu- khí là ba lÄ©nh vá»±c cÆ¡ bản thể hiện rõ nhất Ä‘iều này. Theo lý giải của má»™t số chuyên gia trong ngành năng lượng thì Ä‘ây là lẽ tất yếu của má»™t nền kinh tế Ä‘ang phát triển. Để đảm bảo an ninh năng lượng, Ä‘òi hỏi phải có sá»± quản lý chặt chẽ của nhà nÆ°á»›c. Đương nhiên, không phải Ä‘á»™c quyền doanh nghiệp!

Kể từ khi đặt viên gạch đầu tiên xây dá»±ng nền móng thị trường xăng dầu năm 1989 - vá»›i má»™t đầu mối duy nhất thá»±c hiện nhiệm vụ nhập khẩu xăng dầu cho nhu cầu ná»™i địa - đến nay Ä‘ã có thêm hàng chục đầu mối tham gia nhập khẩu xăng dầu, nhÆ°ng Tổng Công ty Xăng dầu Việt Nam (Petrolimex) hiện vẫn chiếm tá»›i gần 60% thị phần xăng dầu cả nÆ°á»›c. Má»™t trong những nguyên nhân chính là bởi cÆ¡ chế quản lý, Ä‘iều hành của nhà nÆ°á»›c. Theo ông Nguyá»…n Tiến Thỏa - Cục trưởng Cục quản lý giá - Bá»™ Tài chính thì để đảm bảo an ninh năng lượng mà cụ thể là nguồn cung xăng dầu cho nhu cầu trong nÆ°á»›c, việc quy định hạn ngạch tối thiểu nhập khẩu xăng dầu cho từng doanh nghiệp là Ä‘iều bắt buá»™c.

Ông Nguyá»…n Tiến Thỏa lý giải: “Trên cÆ¡ sở cân đối tổng nhu cầu xăng dầu trong nÆ°á»›c, thế và Bá»™ công thÆ°Æ¡ng thì định hÆ°á»›ng tối thiểu cho các DN đầu mối - má»—i DN là nhập nhÆ° thế nào. Nếu chúng ta không quy định tối thiểu thì dá»… dẫn đến trường hợp là khi giá giảm thì DN đổ xô Ä‘i nhập và Ä‘i kinh doanh và khi giá cao thì có thể trần trừ có thể không làm - thì toàn bá»™ cái an ninh năng lượng của đất nÆ°á»›c là sẽ bị Ä‘e dọa…”

Và mặc dù còn có những lý giải về trách nhiệm đảm bảo nguồn cung cÅ©ng nhÆ° bình ổn giá trên thị trường song vẫn không thay đổi được quan Ä‘iểm của ông VÅ© Đình Ánh - Phó Viện trưởng Viện nghiên cứu thị trường giá cả - Bá»™ tài chính khi cho rằng Petrolimex Ä‘ang giữ vị thế “Ä‘á»™c quyền cạnh tranh”. Ông Ánh VÅ© Đình cho rằng: “Bởi vì hiện nay thị trường của chúng ta Petrolimex vẫn chiếm khoảng 60% thị phần, và nếu về nguyên tắc thì chúng ta chÆ°a thật sá»± có má»™t thị trường xăng dầu cạnh tranh má»™t cách bình đẳng…”

Quan Ä‘iểm của ông VÅ© Đình Ánh là song hành vá»›i việc loại bỏ quy định hạn ngạch tối thiểu nhập khẩu xăng dầu cho từng doanh nghiệp để tạo Ä‘iều kiện cho các doanh nghiệp được cạnh tranh bình đẳng khi nhập khẩu xăng dầu Ä‘Æ°a vào thị trường ná»™i địa vá»›i giá thấp nhất có thể, thì cÅ©ng nên tách riêng khâu nhập khẩu, bán buôn xăng dầu vá»›i khâu bán lẻ...

NhÆ°ng, Ä‘iều này Ä‘ã vấp phải sá»± phản đối của ông Bùi Ngọc Bảo - TGĐ Tổng Công ty Xăng dầu VN (Petrolimex). Ông Bùi Ngọc Bảo quả quyết: “Hệ thống kinh doanh xăng dầu thì bao gồm chính cÆ¡ sở vật chất của chính doanh nghiệp ấy và các đại lý. Chính vì thế nó má»›i tạo thành má»™t chuá»—i - mà bản thân 8.000 cá»­a hàng ấy là của tÆ° nhân hết thì tách Ä‘i Ä‘âu - và ai tách ? Cái đề xuất nhÆ° thế tôi cho là vô lý…”

Tuy nhiên, ông VÅ© Đình Ánh - Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường giá cả - Bá»™ Tài chính cÅ©ng Ä‘Æ°a ra những lý lẽ khá thuyết phục: “Ở Ä‘ây có những đại lý Ä‘á»™c quyền và đại lý không Ä‘á»™c quyền. Tôi nói ví dụ tôi là má»™t tÆ° nhân, tôi mở má»™t cây xăng, tôi phải ký hợp đồng vá»›i Petrolimex là đại lý Ä‘á»™c quyền của Petrolimex, tức là tôi chỉ được bán xăng của Petrolimex. NhÆ° thế về mặt nguyên tắc cÅ©ng chÆ°a tạo ra được cạnh tranh thá»±c sá»±. Chẳng hạn, hôm nay Petrolimex bán cho tôi vá»›i giá này nhÆ°ng má»™t DN khác bán cho tôi rẻ hÆ¡n thì tôi từ chối Petrolimex để tôi nhập của nÆ¡i khác. Lúc Ä‘ó tạo ra má»™t vấn đề rất quan trọng - Ä‘ó là phải có sá»± cạnh tranh thá»±c sá»± giữa các DN đầu mối, bởi vì nếu không, có thể hôm nay tôi mua của Petrolimex, hôm sau tôi không mua - và ngày hôm sau nữa tôi muốn quay lại mua của Petrolimex thì Petrolimex sẽ không bán cho tôi nữa, bởi vì ông ta có quyền khống chế trên thị trường. Đây cÅ©ng là cả má»™t câu chuyện về việc hình thành thị trường…”.

Má»™t vấn đề nữa cÅ©ng được nhiêÌ€u chuyên gia lý giải cho việc Ä‘á»™c quyền của Petrolimex, Ä‘ó là nguyên tắc “má»™t giá” trong suốt má»™t năm qua, kể từ khi xóa bỏ bù lá»— hoàn toàn mặt hàng xăng, dầu.

Việc vận hành kinh doanh xăng dầu theo cÆ¡ chế thị trường, đồng nghÄ©a vá»›i việc phải có cạnh tranh cả về giá bán của các Ä‘Æ¡n vị đầu mối nhập khẩu xăng dầu, để tạo ra má»™t thị trường có nhiều giá bán. Tuy nhiên, má»—i lần Ä‘iều chỉnh giá bán lẻ xăng dầu, các doanh nghiệp lại có chung má»™t mức Ä‘iều chỉnh và thời gian thì cÅ©ng… gần nhÆ° trùng thời Ä‘iểm. Điều này khẳng định thị trường xăng dầu nÆ°á»›c ta Ä‘ang bị Ä‘á»™c quyền về giá.

Và má»™t khi Petrolimex là má»™t doanh nghiệp lá»›n của nhà nÆ°á»›c, chiếm giữ tá»›i 60% thị phần xăng dầu cả nÆ°á»›c thì Ä‘Æ°Æ¡ng nhiên cÅ©ng chi phối luôn giá cả thị trường này. Còn 10 doanh nghiệp đầu mối khác, cÅ©ng vẫn là các doanh nghiệp nhà nÆ°á»›c. Trên nguyên tắc, vá»›i thị phần ít hÆ¡n, sức ép đảm bảo nguồn cung cÅ©ng ít hÆ¡n… thì cho dù quyền lợi có được hưởng nhiều hÆ¡n cÅ©ng không thể Ä‘Æ°a giá xuống thấp hÆ¡n.

NhÆ°ng còn má»™t nguyên tắc nữa, quan trọng, mang tính quyết định, Ä‘ó chính là bởi họ không được quyền định giá, dù giá bán Ä‘ó thá»±c sá»± cạnh tranh, thấp hÆ¡n so vá»›i các doanh nghiệp đầu mối nhập khẩu khác! Và tất yếu dẫn đến má»™t hệ quả là không thể có sá»± cạnh tranh lành mạnh thá»±c chất khi thị trường chỉ có má»™t giá! Cuối cùng, người tiêu dùng phải chịu thiệt thòi từ hệ quả này.

Chị Nguyá»…n Thị Hiền và anh Hoàng Văn Thắng - khách hàng mua xăng, dầu bức xúc, nói: “Tôi thấy nói giá xăng Ä‘ã theo cÆ¡ chế thị trường mà chẳng thấy thị trường Ä‘âu cả. Chỉ thấy khi nào ông Petrolimex công bố giá thì các doanh nghiệp khác làm theo y nhÆ° vậy. Chẳng thấy ai giảm nhiều hÆ¡n hay ít hÆ¡n… Chúng tôi chỉ biết mua theo giá Ä‘ã được niêm yết, chứ có biết được vì sao lại có giá ấy Ä‘âu…? Nhà nÆ°á»›c cần có chế tài cụ thể để người tiêu dùng không phải chịu thiệt thòi…”

VOV