VOVNews đăng nguyên văn 3 kỳ của phóng sá»± “Độc quyền xăng dầu – Hệ quả của cÆ¡ chế bất cập” của tác giả Phạm Nguyên Long, hệ VOV1 (Đài Tiếng nói Việt Nam), tác phẩm Ä‘oạt Giải B Giải Báo chí Toàn quốc năm 2009

Sau má»™t năm vận hành kinh doanh xăng dâÌ€u theo cÆ¡ chế giá thiÌ£ trÆ°Æ¡Ì€ng có sÆ°Ì£ quản lý của NhaÌ€ nước (theo quyết định số 79/QĐ-BTC ban hành ngày 16/9/2008), mặt hàng này vẫn bị coi là “Ä‘á»™c quyền”, vá»›i cÆ¡ chế xin - cho, kể cả việc xin giảm giá vẫn phải chờ… cho phép! Nguyên nhân do Ä‘âu? Và lời giải nào cho bài toán thị trường xăng dầu ở nÆ°á»›c ta?

Độc quyền định giá

Xăng, dầu là mặt hàng có tầm quan trọng đặc biệt trong nền kinh tế quốc dân. Giá cả của nó ảnh hưởng đến nhiều mặt kinh tế xã há»™i. Vì thế, trong suốt nhiều năm qua, nhà nÆ°á»›c Ä‘ã can thiệp trá»±c tiếp vào quá trình hình thành giá mặt hàng này ở thị trường ná»™i địa. Tuy nhiên, lá»™ trình thị trường hóa mặt hàng xăng, dầu cÅ©ng Ä‘ã được tính đến từ năm 2003.

Bằng chứng là việc Chính phủ Ä‘ã ban hành Quyết định 187 (ngày 15/9/2003) về quy chế quản lý kinh doanh xăng, dầu, cho phép doanh nghiệp (DN) được Ä‘iều chỉnh giá bán trong phạm vi 5% đối vá»›i dầu, 10% đối vá»›i xăng - trong khung giá định hÆ°á»›ng do nhà nÆ°á»›c xác định. Sau Ä‘ó, Nghị định số 55 của Chính phủ quy định về kinh doanh xăng dầu và Ä‘iều kiện kinh doanh xăng dầu tại thị trường Việt Nam được ban hành (ngày 06/4/2007) - thay thế QĐ 187 - Ä‘ã quyết định Ä‘Æ°a mặt hàng xăng theo giá thị trường và kể từ ngày 16/9/2008 là chấm dứt bù lá»— tất cả các mặt hàng dầu - để vận hành kinh doanh xăng, dầu theo cÆ¡ chế giá thị trường theo Quyết định 79 về CÆ¡ chế quản lý Ä‘iều hành giá xăng dầu.

Theo Ä‘ó, các doanh nghiệp đầu mối được căn cứ vào giá nhập khẩu, thuế, phí, lợi nhuận để tính toán mức giá cụ thể đến tay người tiêu dùng. Và, kể từ Ä‘ây, diá»…n biến giá xăng dầu trong nÆ°á»›c sẽ tuân theo diá»…n biến chung của thế giá»›i, chấm dứt bù lá»—. Việc can thiệp của Nhà nÆ°á»›c sẽ hạn chế trong má»™t số trường hợp cụ thể, cấp bách.

Thế nhÆ°ng cho đến nay các doanh nghiệp vẫn không có thá»±c quyền về xác định giá bán nhÆ° các văn bản Ä‘ã quy định. Ông VÆ°Æ¡ng Đình Dung - TGĐ Tổng công ty xăng dầu quân Ä‘á»™i bức xúc nói: “Cái chÆ°a được lá»›n nhất là Nhà nÆ°á»›c Ä‘ã can thiệp sâu và có tính sá»± vụ vào lÄ©nh vá»±c kinh doanh xăng dầu, đặc biệt là 2 lÄ©nh vá»±c giá và thuế. Giá thì từ chá»— quyết định hoàn toàn, đến lúc cho doanh nghiệp tá»± quyết định trong má»™t cái khung nhất định, nhÆ°ng Ä‘ó là văn bản, cuối cùng vẫn là nhà nÆ°á»›c quyết định…”

Không chỉ định giá bán xăng dầu không tuân thủ theo giá thế giá»›i, Liên Bá»™ Tài chính - Công thÆ°Æ¡ng còn can thiệp sâu vào việc Ä‘iều hành giá, kể cả việc doanh nghiệp xin giảm giá cho người tiêu dùng… cÅ©ng phải đợi cÆ¡ quan quản lý nhà nÆ°á»›c xét duyệt!

Ông Nguyá»…n Tiến Thỏa - Cục trưởng Cục quản lý giá - Bá»™ Tài chính lý giải: “Gọi là cÆ¡ chế xin cho giá xăng dầu thì nó cÅ©ng không hoàn toàn Ä‘úng mà cái này là nhà nÆ°á»›c chuyển từ cÆ¡ chế định giá sang yêu cầu doanh nghiệp phải đăng ký giá. DN phải có trách nhiệm đăng ký cái mức giá mà mình dá»± định bán theo quy định của pháp luật, để cÆ¡ quan quản lý người ta kiểm soát xem anh tính có Ä‘úng không, trên cÆ¡ sở Ä‘ó để đảm bảo cái mức giá ra thị trường nó phù hợp, và đảm bảo các chính sách, các mục tiêu của nhà nÆ°á»›c đối vá»›i cái loại giá Ä‘ó…”.

Thế nhÆ°ng, lý giải của ông Thỏa chÆ°a thỏa Ä‘áng. Bởi chính sá»± bất cập trong cách quản lý, Ä‘iều hành thời gian qua Ä‘ã khiến giá xăng dầu trong nÆ°á»›c không tiệm cận được vá»›i giá thế giá»›i. Điều này theo ông VÆ°Æ¡ng Đình Dung - TGĐ Tổng Công ty Xăng dầu quân Ä‘á»™i, vừa không phù hợp vá»›i quyền tá»± chủ về kinh doanh xăng dầu của doanh nghiệp, vừa khiến doanh nghiệp ngày càng lá»— sâu hÆ¡n, không có khả năng tích lÅ©y nên năng lá»±c cạnh tranh thấp. Đó là chÆ°a kể đến hậu quả chênh lệch giá giữa các nÆ°á»›c trong khu vá»±c dẫn đến thẩm lậu, gây thất thoát ngân sách lá»›n. Rồi việc chính sách thuế nhập khẩu xăng dầu liên tục thay đổi cÅ©ng khiến doanh nghiệp hết sức khó khăn.

Về vấn đề này, ông VÅ© Đình Ánh - Phó Viện trưởng - Viện nghiên cứu thị trường giá cả - Bá»™ tài chính cÅ©ng thừa nhận: “Thị trường biến Ä‘á»™ng rất kinh khủng, mình không thể Ä‘iều chỉnh thuế theo biến Ä‘á»™ng thị trường kiểu nhÆ° thế được, nhÆ° vậy sẽ làm cho tính ổn định của các chính sách không cao…”

Má»™t vấn đề nữa liên quan đến việc định giá xăng dầu hiện nay, Ä‘ó là việc quy định cứng nhắc tá»· lệ chiết khấu giá bán hàng. Đây là ý kiến của ông VÆ°Æ¡ng Đình Dung - TGĐ Tổng Công ty Xăng dầu quân Ä‘á»™i: “Đến hiện nay vẫn lại quay theo cái bù giá - hÆ°á»›ng dẫn má»›i Ä‘ây nhất 20/9/2009 cÅ©ng vẫn theo 676 quy định năm 2004 thì việc quy định chiết khấu 170 đồng /lít xăng - thá»­ hỏi mình bây giờ xây dá»±ng má»™t trạm xăng bao nhiêu tiền? Trạm xăng miền núi bây giờ chỉ bán được khoảng 15-30 khối xăng thôi. Nếu 170 đồng nhân vá»›i 15-30 khối thì thá»­ hỏi tiền lÆ°Æ¡ng ở Ä‘âu, tiền khấu hao tài sản Ä‘âu, chi phí nào để nuôi sống lao Ä‘á»™ng… thế thì tại sao cho đến bây giờ vẫn cứ áp dụng lại? tôi thấy là quá bất hợp lý - mà ta nhìn thấy cả - mà tại sao ta lại cứ ký công văn ban hành?”

Từ góc Ä‘á»™ của doanh nghiệp là đối tượng tiếp tục quá trình lÆ°u thông xăng dầu trên thị trường, ông DÆ°Æ¡ng Cao SÆ¡n - PGĐ Công ty Cổ phần Hóa dầu quân Ä‘á»™i, cho biết: “Má»™t khi mà cái giá cả không được ổn định, nó lên xuống ở má»™t biên Ä‘á»™ có lúc thì rất là lá»›n có lúc thì rất là thấp thì cái kế hoạch kinh doanh của tôi là không có được, nói chung là việc Æ°á»›c tính cái phần lợi nhuận của 3 tháng hoặc 6 tháng là không được, cứ phải xong hết từng năm sau Ä‘ó má»›i tổng kết lại thì má»›i tính được chứ kế hoạch của mình là không có và mình không tính trÆ°á»›c được”.

Bên cạnh những Æ°u Ä‘iểm lá»›n nhÆ°: bÆ°á»›c đầu Ä‘ã lập lại được trật tá»± về thể chế kinh doanh xăng dầu, xây dá»±ng được mạng lÆ°á»›i hệ thống phân phối trong cả nÆ°á»›c và đặc biệt là ổn định được nguồn cung xăng dầu trong mọi tình huống… thì việc quản lý, Ä‘iều hành kinh doanh xăng dầu trong những năm gần Ä‘ây vẫn còn rất nhiều những hạn chế cần khắc phục.

Chỉ tính riêng việc quyết định giá bán má»™t cách cứng nhắc, không tuân thủ quy luật của thị trường Ä‘ã dẫn đến nhiều hệ lụy - mà rõ rệt nhất chính là cái vòng luẩn quẩn bao cấp luân hồi: bù giá! Hiện nay tá»›i hÆ¡n 30% cấu thành trong giá xăng dầu là phần thu thuế, phí của nhà nÆ°á»›c, nhÆ°ng do không quản lý nổi lại phải lấy từ chính nguồn này để bù giá - cho cả lượng xăng dầu thẩm lậu. Đó là chÆ°a kể Ä‘iều này còn tạo ra những năng lá»±c cạnh tranh “giả” cho má»™t số ngành hàng sản xuất, gia công hàng xuất khẩu...

VOV