Không cân sức…             

Để có được lợi nhuận tối Ä‘a, các nhà tÆ° bản đều xác định - Ä‘iều quan trọng nhất trong số những Ä‘iều quan trọng là giành "Ä‘á»™c quyền phân phối", Ä‘á»™c quyền Ä‘áp ứng nhu cầu thị trường, thu về lợi nhuận cao nhất. Việc Ä‘á»™c quyền kinh doanh cÅ©ng là má»™t nguy cÆ¡ kìm hãm sá»± phát triển của xã há»™i, vì thế từ giữa thế ká»· 20 nhiều đạo luật chống Ä‘á»™c quyền, chống liên kết tạo Ä‘á»™c quyền Ä‘ã được áp dụng ở nhiều nÆ°á»›c.

Tại Việt Nam, kinh tế thị trường Ä‘ã vận hành từ hÆ¡n 20 năm nay, luật cạnh tranh cÅ©ng chính thức có hiệu lá»±c thi hành từ 1-7-2005. Thế nhÆ°ng trong má»™t số lÄ©nh vá»±c, đặc biệt là lÄ©nh vá»±c kinh doanh xăng dầu, luật cạnh tranh hiện nay vẫn chÆ°a phát huy tác dụng, nghÄ©a là trong lÄ©nh vá»±c này vẫn thiếu má»™t "sân chÆ¡i" bình đẳng.

Hiện nay Việt Nam có 11 Ä‘Æ¡n vị đầu mối tham gia kinh doanh xăng dầu. Tuy nhiên, hÆ¡n 60% khối lượng phân phối xăng dầu nằm trong tay Tổng Cty Xăng dầu Việt Nam (Petrolimex). 10 Ä‘Æ¡n vị còn lại chia sẻ nhau "mẩu bánh" - 40% thị phần còn lại, Cty nào cÅ©ng tính toán để làm sao kinh doanh "hiệu quả" nhất, phải đạt được lợi nhuận tối Ä‘a, trÆ°á»›c hết để duy trì bá»™ máy, sau Ä‘ó má»›i tính đến chuyện Ä‘óng góp nghÄ©a vụ cho Nhà nÆ°á»›c.

Thoạt nhìn, tưởng nhÆ° giữa các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu ở Việt Nam Ä‘ang xảy ra chuyện "Ä‘ua tranh" để giành lợi nhuận, Ä‘iều này hoàn toàn phù hợp vá»›i nền kinh tế thị trường. Tuy nhiên má»™t vấn đề đặt ra, chúng ta Ä‘ang chứng kiến má»™t cuá»™c "cạnh tranh" không cân sức, giữa má»™t bên là Petrolimex chiếm 60% thị phần, và má»™t bên là cả 10 doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu cá»™ng lại. Tất nhiên 10 doanh nghiệp còn lại cÅ©ng có sá»± ganh Ä‘ua lẫn nhau, vì thế "sức mạnh" của họ trong việc cạnh tranh vá»›i Petrolimex càng chẳng thấm tháp gì, nếu không muốn nói chỉ nhÆ°… "muá»—i đốt Inox". Vá»›i 60% thị phần, Petrolimex Ä‘ang chứng tỏ vai trò "đầu lÄ©nh" của mình trong việc phân phối xăng dầu và quyết định sá»± tăng hay giảm của giá thành sản phẩm.
 
Tại sao phải hạn chế vai trò “thống lÄ©nh”?

Vẫn biết Petrolimex không phải là doanh nghiệp Ä‘á»™c quyền, vì trong lÄ©nh vá»±c bán lẻ xăng dầu còn có 10 doanh nghiệp khác đều là doanh nghiệp Nhà nÆ°á»›c. NhÆ°ng nắm giữ 60% bán lẻ, Petrolimex có vị trí "thống lÄ©nh thị trường" là Ä‘iều không phải bàn cãi. Đây là sá»± "thống lÄ©nh" tá»± nhiên, không phải do sá»± liên kết hay sáp nhập của các doanh nghiệp vì mục tiêu tăng tính Ä‘á»™c quyền. Pháp luật cÅ©ng không ngăn cấm việc doanh nghiệp hình thành vị trí "thống lÄ©nh" má»™t cách tá»± nhiên. 

Sau khi Nhà nÆ°á»›c ra Nghị định 84/2009/NĐ-CP, theo Ä‘ó doanh nghiệp sẽ được áp dụng giá bán mà không cần xin phép và chờ đợi phÆ°Æ¡ng án Ä‘iều chỉnh giá, phê duyệt nhÆ° trÆ°á»›c Ä‘ây thì các Ä‘Æ¡n vị kinh doanh xăng dầu được "chủ Ä‘á»™ng giá bán từ sau ngày 15-12-2009". Việc tăng hay giảm giá xăng dầu trên thị trường càng phụ thuá»™c vào "đầu lÄ©nh".  Kể từ Ä‘ó, Ä‘ã nhiều lần giá xăng dầu được "Ä‘iều chỉnh" cho phù hợp vá»›i thị trường. Những lần "Ä‘iều chỉnh" Ä‘ó đều được dÆ° luận hết sức quan tâm, tuy nhiên trong Ä‘ó Ä‘a phần là ý kiến than phiền, tăng thì tăng tiền nghìn, nhÆ°ng giảm chỉ… vài trăm lẻ (hÆ¡n nữa còn dùng dằng chán rồi má»›i giảm). Vào thời Ä‘iểm Nghị định 84 ra đời, giá xăng 19.300 đồng/lít, tá»›i nay giá xăng ở mức 21.300 đồng/lít.

Thời gian gần Ä‘ây dÆ° luận Ä‘ang hết sức đồng tình và ủng há»™ Bá»™ trưởng Bá»™ Tài chính VÆ°Æ¡ng Đình Huệ, vì Ä‘ã đứng về phía hÆ¡n 80 triệu dân vạch rõ những "bất cập" trong ngành xăng dầu. Theo Ä‘ó, Nhà nÆ°á»›c không thể đầu tÆ° nhà xưởng, đất Ä‘ai, vốn để cho các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu (hưởng nhiều Æ°u Ä‘ãi) rồi làm ăn thua lá»—. Thời gian tá»›i nếu doanh nghiệp nào không đủ sức trong má»™t cuá»™c Ä‘ua má»›i, hứa hẹn sá»± bình đẳng và minh bạch hÆ¡n thì nên bỏ cuá»™c, Nhà nÆ°á»›c sẵn sàng chấp nhận.  

Theo chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan, vừa qua thị trường xăng dầu Ä‘ang bá»™c lá»™ hết những mảng tối, những bất cập trong quản lý cÅ©ng nhÆ° sá»± lÅ©ng Ä‘oạn của các doanh nghiệp xăng dầu bấy lâu. Công bằng mà nói, các ngành khác, sản xuất xong còn lo kiếm thị trường tiêu thụ, vậy mà họ vẫn tồn tại và phát triển, trong khi ngành xăng dầu sản xuất xong chỉ lo không đủ bán cho dân, vậy mà làm ăn thua lá»— thì thật khó chấp nhận.

Trong mọi lÄ©nh vá»±c, tình trạng Ä‘á»™c quyền luôn gây ra những thiệt hại cho xã há»™i, cần phải được xóa bỏ. Việc xóa bỏ Ä‘á»™c quyền của ngành viá»…n thông cách Ä‘ây mấy năm Ä‘ã Ä‘em lại nhiều lợi ích cụ thể mà ai cÅ©ng nhận thấy rõ. TÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° vậy việc hạn chế "quyền lá»±c thủ lÄ©nh" của Petrolimex, không có gì khó khăn nếu Nhà nÆ°á»›c muốn thá»±c hiện vì lợi ích chung của toàn xã há»™i.