3 năm thá»±c hiện thị trường hóa mặt hàng xăng dầu vá»›i hành lang pháp lý là Nghị định 84, đến nay có thể thấy mặt hàng này vẫn thị trường theo kiểu ná»­a vời. Trong khi Ä‘ó, các quy định liên quan Ä‘ã bá»™c lá»™ không ít hạn chế. Theo dá»± kiến, tháng 12 tá»›i Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng sẽ phải trình Chính phủ các phÆ°Æ¡ng án sá»­a đổi bất cập hiện nay.

Không thể cạnh tranh bằng giá

Trao đổi vá»›i ĐTTC, lãnh đạo má»™t DN đầu mối kinh doanh xăng dầu nhìn nhận, cÆ¡ chế hiện nay không cho DN cạnh tranh để bán vá»›i giá rẻ. Bởi có má»™t thá»±c tế nếu mua được giá thấp phải bán giá thấp, nhÆ°ng khi phải mua giá cao chÆ°a chắc Ä‘ã được bán giá cao do cÆ¡ quan quản lý nhà nÆ°á»›c vẫn can thiệp vào các đề xuất của DN.

Theo Nghị định 84, các thÆ°Æ¡ng nhân kinh doanh xuất, nhập khẩu xăng dầu được áp dụng các công cụ, nghiệp vụ phái sinh phù hợp vá»›i thông lệ quốc tế để giao dịch, mua bán xăng dầu. Nếu áp dụng công cụ này trong bối cảnh xăng dầu có nhiều biến Ä‘á»™ng sẽ giảm thiểu Ä‘áng kể tác Ä‘á»™ng tăng giá.

Bởi thay vì hợp đồng mua ở mức giá hiện tại, chỉ cần các DN nhập khẩu xăng dầu mua hợp đồng kỳ hạn xăng dầu tại má»™t thời Ä‘iểm xác định trong tÆ°Æ¡ng lai vá»›i má»™t mức giá xác định, sá»± biến Ä‘á»™ng về giá xăng dầu quốc tế sẽ không ảnh hưởng tá»›i kế hoạch giá của DN.

Dù hiện có 13 DN đầu mối xăng dầu, nhÆ°ng Petrolimex vẫn chiếm thị phần áp đảo.

Tuy nhiên, đến nay Bá»™ Tài chính vẫn chÆ°a có hÆ°á»›ng dẫn nên chÆ°a DN nào dám làm. Bên cạnh Ä‘ó là những tồn tại xung quanh vấn đề chi phí và lợi nhuận. Theo quy định tại Nghị định 84, các chi phí DN được chi trong khoảng 600 đồng và 300 đồng định mức lãi.

Ở các thị trường nÆ°á»›c ngoài xăng dầu có cạnh tranh DN hoàn toàn được quyết định giá bán, nhÆ°ng ở Việt Nam DN bị khống chế. Điều này Ä‘ã khiến 300 đồng lãi định mức phải bù vào cho chi phí do bị khống chế thấp. Bên cạnh Ä‘ó, cÆ¡ quan quản lý trong nhiều thời Ä‘iểm còn bỏ qua cả lợi nhuận định mức để quyết định Ä‘iều hành giá để giảm mức Ä‘á»™ tăng.

Mấu chốt của những bất cập Ä‘ang tồn tại trên thị trường xăng dầu hiện nay do nÆ°á»›c ta chÆ°a thá»±c sá»± có má»™t thị trường xăng dầu cạnh tranh khi Tập Ä‘oàn Xăng dầu Việt Nam (Petrolimex) Ä‘ang chiếm phần lá»›n thị phần.

Theo Bá»™ trưởng Công ThÆ°Æ¡ng VÅ© Huy Hoàng, chúng ta cho phép tất cả DN trong nÆ°á»›c không phân biệt thành phần kinh tế, nếu có đủ Ä‘iều kiện về tài chính, kho bãi, kinh nghiệm sản xuất kinh doanh, có hệ thống phân phối đều có thể được xem xét và trở thành các đầu mối về xuất nhập khẩu và kinh doanh xăng dầu.

Trên thá»±c tế, từ sau khi có Nghị định 84, thị trường xăng dầu Ä‘ã Ä‘ón nhận thêm 4 DN đều là DN ngoài quốc doanh tham gia, khiến thị phần của Petrolimex còn khoảng 48%, giảm rất nhiều so vá»›i trÆ°á»›c Ä‘ây. Tuy nhiên, theo nhiều chuyên gia dù các đầu mối kinh doanh xăng dầu hiện nay nhiều nhÆ°ng thá»±c tế chÆ°a có thị trường cạnh tranh và là nguyên nhân dẫn đến những bất cập trên thị trường hiện nay.

Điều này còn có nguyên nhân má»™t số quy định trong Nghị định 84 liên quan đến yếu tố cấu thành giá cÆ¡ sở Ä‘ã lạc hậu so vá»›i thá»±c tế; công tác quản lý chất lượng, Ä‘o lường, chống đầu cÆ¡ thiếu chặt chẽ; cÆ¡ chế phối hợp trong quản lý, Ä‘iều hành giá chÆ°a hiệu quả.

Phương hướng sửa đổi

Theo Bá»™ trưởng VÅ© Huy Hoàng, hÆ°á»›ng sá»­a đổi Nghị định 84 sắp tá»›i, đầu tiên vẫn quán triệt theo nguyên tắc kiên trì cÆ¡ chế giá thị trường có sá»± quản lý của Nhà nÆ°á»›c. Tiếp đến là xem xét sá»­a đổi má»™t số ná»™i dung không còn phù hợp nhÆ° Quỹ bình ổn giá, thù lao đại lý...

Cùng vá»›i Ä‘ó là xem xét tần suất 30 ngày để tính giá cÆ¡ sở và quyết định xem xét phê duyệt phÆ°Æ¡ng án giá của DN có phù hợp hay không. Trong tháng 12, Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng sẽ có báo cáo vá»›i Chính phủ Ä‘ánh giá tác dụng mặt được và chÆ°a được của Nghị định 84 và trên cÆ¡ sở Ä‘ó kiến nghị vá»›i Chính phủ xem xét bổ sung, sá»­a đổi.

Liên quan đến vấn đề trích lập Quỹ bình ổn giá, theo Bá»™ trưởng Tài chính VÆ°Æ¡ng Đình Huệ nêu phÆ°Æ¡ng án chuyển về tập trung quản lý ở Ä‘Æ¡n vị khác hoặc vẫn để tại DN nhÆ°ng tính lãi suất. Về việc tạo môi trường cạnh tranh, theo Bá»™ trưởng VÅ© Huy Hoàng, để tiếp tục tạo Ä‘iều kiện cho các DN thuá»™c mọi thành phần kinh tế có thể tham gia thuận lợi hÆ¡n trong thị trường xăng dầu, Ä‘ó là vấn đề tái cÆ¡ cấu, tái thiết lại khu vá»±c DN nhà nÆ°á»›c. Từ năm 2011, Petrolimex Ä‘ã thá»±c hiện cổ phần hóa công ty mẹ.

Hiện nay Ä‘ã có cổ phần bên ngoài, còn Nhà nÆ°á»›c vẫn giữ cổ phần chi phối và tiếp tục thá»±c hiện đề án sắp xếp, tái cÆ¡ cấu đối vá»›i Petrolimex.

Theo chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan, nguyên tắc chung trong kinh doanh xăng dầu mà các nÆ°á»›c luôn đặt ra là tạo đủ sá»± cạnh tranh trong thị trường. Việt Nam Ä‘ang Ä‘i ngược khi cho DN kinh doanh xăng dầu tá»± quyết định giá thị trường trong khi lại chÆ°a tạo ra thị trường cạnh tranh thá»±c sá»±.

Vấn đề không phải số lượng bao nhiêu mà quan trọng là các DN trong thị trường có được giám sát, ngăn chặn để không thể liên kết ngầm vá»›i nhau. Họ cÅ©ng phải thá»±c hiện cam kết mạnh về quản trị theo những tiêu chí hiện đại cần thiết, đặc biệt là sá»± minh bạch và trách nhiệm giải trình; chấp nhận sá»± giám sát chặt chẽ của Nhà nÆ°á»›c.