Các nhà đầu tÆ° Ä‘ang lo lắng theo dõi thị trường, nếu xung Ä‘á»™t nổ ra giữa Iran và phÆ°Æ¡ng Tây, giá dầu có thể tăng phi mã và Ä‘e dọa tiến trình phục hồi kinh tế mong manh của toàn thế giá»›i.

Ăn miếng trả miếng

Những ngày đầu tuần này Bá»™ trưởng Tài chính Mỹ Timothy Geithner công du đến Trung Quốc và Nhật Bản để vận Ä‘á»™ng hai nÆ°á»›c này ủng há»™ chính sách của Mỹ gia tăng sức ép tài chính nhằm buá»™c Iran phải ngừng chÆ°Æ¡ng trình phát triển vÅ© khí hạt nhân. Trong lúc Ä‘ó, Tổng thống Iran Mahmoud Ahmadinejad cÅ©ng công du bốn nÆ°á»›c Nam Mỹ, khu vá»±c được coi là “sân sau” của Mỹ, để tìm sá»± ủng há»™ giữa lúc Iran ngày càng bị cô lập trên trường quốc tế.

Thứ TÆ° tuần trÆ°á»›c (4-1-2012), Liên hiệp châu Âu (EU) công bố kế hoạch cấm các thành viên nhập khẩu dầu của Iran. TrÆ°á»›c Ä‘ó, vào ngày cuối năm 2011, Tổng thống Mỹ Barack Obama Ä‘ã ký ban hành lệnh cấm mọi giao dịch tài chính vá»›i Ngân hàng Trung Æ°Æ¡ng Iran, chủ yếu nhằm ngăn chặn hoạt Ä‘á»™ng mua bán dầu. Và trong những đề tài mà ông T. Geithner thảo luận vá»›i hai đối tác thÆ°Æ¡ng mại lá»›n nhất ở châu Á nổi bật lên yêu cầu Trung Quốc và Nhật Bản giảm nhập khẩu dầu mỏ từ Iran.

Đáp lại Ä‘á»™ng thái của Mỹ và EU, nhiều quan chức cao cấp Iran tuyên bố nÆ°á»›c này sẽ Ä‘óng eo biển Hormuz nếu bị cấm vận về dầu mỏ. Để tăng trọng lượng cho tuyên bố này, Iran công bố sẽ tiếp tục tổ chức thao diá»…n hải quân trên eo biển Hormuz ngay khi vừa kết thúc má»™t cuá»™c thao diá»…n 10 ngày. Hãng tin AP dẫn báo chí chính thức của Iran cho biết, Tehran “sẽ không cho má»™t giọt dầu nào Ä‘i qua eo biển Hormuz” nếu hoạt Ä‘á»™ng xuất khẩu dầu của nÆ°á»›c này bị cản trở. Tuy nhiên, Bá»™ trưởng Quốc phòng Mỹ Leon Panetta tuyên bố, Mỹ sẽ không chấp nhận việc Ä‘óng eo biển Hormuz.

Không bên nào chịu nhượng bá»™, đầu tuần này Iran công bố vận hành thêm má»™t cÆ¡ sở làm giàu uranium thứ hai trong lòng núi gần thành phố Qum, đồng thời tuyên án tá»­ hình Amir Murzai Hekmati, má»™t cá»±u lính thủy Ä‘ánh bá»™ Mỹ gốc Iran 28 tuổi vì cho rằng người này làm gián Ä‘iệp cho CIA.

Cái khó của Trung Quốc và Nhật Bản

Lệnh cấm vận xuất khẩu dầu của Iran hầu nhÆ° không ảnh hưởng tá»›i Mỹ và EU vì hai nền kinh tế này có kho dá»± trữ dầu mỏ rất lá»›n và không mua nhiều dầu của Iran, trừ Ý; tuy nhiên để lệnh cấm vận có tác dụng, cần phải vận Ä‘á»™ng được sá»± tham gia của Trung Quốc và Nhật Bản.

Tuy nhiên, cuá»™c thảo luận giữa ông Geithner vá»›i các nhà lãnh đạo Trung Quốc hôm thứ Ba 10-1-2012 xem ra Ä‘ã không mang lại kết quả Ä‘áng kể, và vá»›i Nhật Bản dá»± báo cÅ©ng tÆ°Æ¡ng tá»±. Hiện Trung Quốc mua đến 20% lượng dầu thô xuất khẩu của Iran; Iran là mức cung cấp dầu lá»›n thứ ba cho Trung Quốc vá»›i hÆ¡n 25 triệu tấn dầu má»—i năm và con số này Ä‘ang tăng nhanh. Nếu ngÆ°ng nhập khẩu từ Iran, Trung Quốc sẽ khó tìm được nguồn cung thay thế vá»›i số lượng tÆ°Æ¡ng ứng. Vả lại, má»™t khi EU ngừng mua dầu của Iran, Trung Quốc sẽ được lợi vì có thể gây sức ép buá»™c Iran phải nhân nhượng về giá và các Ä‘iều kiện thÆ°Æ¡ng mại. Nhật Bản cÅ©ng ở trong vị trí tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° Trung Quốc vì Nhật mua 17% tổng lượng dầu thô xuất khẩu của Iran.

Nguồn: Global Trade Atlas.

Gần Ä‘ây, dá»± báo Mỹ và EU sẽ cấm vận dầu mỏ của Iran, cả Nhật và Trung Quốc đều tìm nguồn cung thay thế ở các nÆ°á»›c xuất khẩu dầu khác nhÆ° Nga, Việt Nam, Tây Phi, Iraq và Saudi Arabia để bù vào. Tuy nhiên, sản lượng dầu của Nga và Việt Nam gần nhÆ° không thể tăng thêm nữa, còn dầu của Iraq và Saudi Arabia phải vận chuyển qua eo biển Hormuz - nghÄ©a là có nguy cÆ¡ bị tắc nếu xung Ä‘á»™t Mỹ-Iran lan rá»™ng.

Trong thá»±c tế, lượng dầu mà Trung Quốc mua của Iran Ä‘ã giảm xuống trong tháng 12-2011 vá»›i mức giảm 15.000 thùng/ngày, tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng 3% lượng dầu mà Trung Quốc mua của Iran. Những người có trách nhiệm ở Bắc Kinh nói việc giảm sút này là do giữa hai bên chÆ°a đồng thuận được về giá cả song giá»›i phân tích phÆ°Æ¡ng Tây cho rằng có phần do áp lá»±c của Mỹ. Đạo luật cấm buôn bán vá»›i Iran mà Tổng thống B. Obama má»›i ban hành có Ä‘iều khoản cấm hoạt Ä‘á»™ng trên thị trường tài chính Mỹ các tổ chức tài chính nÆ°á»›c ngoài có giao dịch vá»›i Ngân hàng Trung Æ°Æ¡ng Iran; để được miá»…n thi hành Ä‘iều khoản này các nÆ°á»›c phải cắt giảm Ä‘áng kể việc nhập khẩu dầu của Iran. Đạo luật này áp đặt sức ép nặng nề lên các tổ chức tài chính Ä‘ang tài trợ cho các hợp đồng buôn bán dầu của Trung Quốc tại Iran.

Nếu eo biển Hormuz bị Ä‘óng

Iran cung cấp ra thị trường thế giá»›i má»—i ngày khoảng 2,5 triệu thùng dầu thô. Thị trường dầu thế giá»›i vốn Ä‘ã khan hiếm nguồn cung sau khi các mỏ dầu ở Libya phải ngừng hoạt Ä‘á»™ng vì ná»™i chiến, đẩy giá dầu lên mức 100 Ä‘ô la Mỹ/thùng hiện nay, nếu dòng dầu của Iran bị tắc thì theo giá»›i phân tích, giá dầu có khả năng tăng cao hÆ¡n nữa.

Tình hình sẽ còn bi thảm hÆ¡n nếu eo biển Hormuz bị Ä‘óng nhÆ° lời Ä‘e dọa của Iran. Eo biển Hormuz nối vịnh Ba TÆ° vá»›i vịnh Oman trên biển Ảrập, chá»— hẹp nhất chỉ 35 ki lô mét, được coi là “Ä‘iểm tắc” (choke point) quan trọng nhất của dòng dầu mỏ thế giá»›i. Theo Æ°á»›c tính, má»—i ngày có khoảng 15,5 triệu thùng dầu thô được vận chuyển qua eo biển này, tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng 35% lượng dầu mỏ vận chuyển bằng đường biển và 20% tổng sản lượng dầu toàn thế giá»›i. Dầu và khí đốt sản xuất tại các nÆ°á»›c Iran, Iraq, Kuwait, Saudi Arabia, Qatar và UAE phải Ä‘i qua eo biển Hormuz để đến các nhà máy lọc dầu ở Ấn Độ, Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc.

Iran có khả năng quân sá»± để phong tỏa eo biển này, bằng cách gài mìn, ném bom hoặc phá hoại và má»›i Ä‘ây TÆ° lệnh Lá»±c lượng vệ binh Cá»™ng hòa Iran Ali Ashraf Nouri nói rằng lãnh đạo cấp cao nhất của nÆ°á»›c này Ä‘ã quyết định Ä‘óng eo biển Hormuz nếu bị phÆ°Æ¡ng Tây cấm vận xuất khẩu dầu. Các thÆ°Æ¡ng nhân cho rằng, nếu Ä‘iều Ä‘ó xảy ra, giá dầu sẽ lập tức vượt ngưỡng 150 Ä‘ô la Mỹ/thùng cho dù má»™t phần dầu mỏ vùng vịnh Ba TÆ°, thay vì Ä‘i qua eo biển Hormuz, có thể được chuyển qua các đường ống dẫn dầu khổng lồ của Saudi Arabia, Iraq và UAE ra Hồng Hải để đến các thị trường tiêu thụ. Chi phí vận tải sẽ tăng lên.

Tuy cho rằng rất ít có khả năng Iran làm nhÆ° vậy, nhÆ°ng Bá»™ Quốc phòng Mỹ vẫn trấn an thị trường khi tuyên bố hạm Ä‘á»™i số 5 của Mỹ Ä‘óng tại Bahrain gần Ä‘ó sẵn sàng bảo vệ con đường hàng hải qua eo biển Hormuz. Má»›i Ä‘ây, Anh Quốc cÅ©ng quyết định Ä‘iều Ä‘á»™ng má»™t số tàu chiến hiện đại đến vùng vịnh Oman để sẵn sàng bảo vệ tuyến đường chiến lược này.

Báo New York Times nhận định cuá»™c khủng hoảng ở eo biển Hormuz có thể kích hoạt má»™t sá»± liên kết chống lại Iran; Trung Quốc và Mỹ có thể hợp tác để khai thông tuyến đường hàng hải huyết mạch này dù Trung Quốc thích biện pháp ngoại giao trong chốn riêng tÆ° hÆ¡n là dùng sức mạnh quân sá»± nhÆ° Mỹ. Đối vá»›i các nÆ°á»›c xuất khẩu dầu mỏ ở vùng vịnh Ba TÆ°, Ä‘óng eo biển Hormuz là Ä‘iều không chấp nhận được. Sadad Ibrahim Al-Husseini, nguyên phụ trách bá»™ phận thăm dò và phát triển của tập Ä‘oàn dầu khí Aramco của Saudi Arabia nói rằng: “Đóng eo biển Hormuz là hành Ä‘á»™ng chiến tranh chống lại toàn thế giá»›i. Không thể Ä‘ùa cợt vá»›i kinh tế toàn cầu và nghÄ© rằng sẽ không ai phản đối”.

Xem ra, đối đầu giữa Iran và phÆ°Æ¡ng Tây Ä‘ang kích hoạt má»™t cuá»™c khủng hoảng dầu mỏ má»›i, và Ä‘ó là Ä‘iềm xấu cho kinh tế thế giá»›i trong những ngày đầu năm má»›i 2012.

Nguồn tin: (TBKTSG)