LTS: Theo chuyên gia kinh tế - TS. Nguyá»…n Quang A, cách can thiệp "giật cục", ứng xá»­ bất nhất của các nhà chức trách vá»›i các đợt tăng giá xăng vừa qua và nhiều năm nay, cùng vá»›i lạm phát gây ra cÆ¡n bão giá Ä‘ã và Ä‘ang góp phần huá»· hoại lòng tin nÆ¡i người dân. Lòng tin bị huá»· hoại chính là tác hại rất lá»›n đối vá»›i sá»± phát triển của đất nÆ°á»›c.

Vậy làm thế nào để má»—i lần tăng giá xăng dầu, người dân chấp thuận nhÆ° má»™t lẽ hiển nhiên? Cách Ä‘iều hành của Nhà nÆ°á»›c vá»›i mặt hàng nhạy cảm này sao cho hợp lý, minh bạch, tránh giật cục? Mời Ä‘á»™c giả theo dõi bài viết của tác giả Nguyá»…n Quang Vinh - nhÆ° má»™t góc nhìn, má»™t đề xuất vá»›i cÆ¡ quan quản lý. Mọi ý kiến tranh luận xin gá»­i về vef@vietnamnet.vn.

Ngày 29/3 Bá»™ Tài chính Ä‘ã có quyết định tăng giá xăng thêm 2.000-2.500 đồng/lít. NhÆ° vậy trong hÆ¡n má»™t tháng, xăng Ä‘ã hai lần tăng giá vá»›i mức tăng gần 30%, má»™t mức tăng rất lá»›n so vá»›i nhiều chỉ số kinh tế khác.

Việc tăng giá xăng đợt này cÅ©ng không quá bất ngờ, bởi hÆ¡n má»™t tháng trÆ°á»›c Ä‘ây, Bá»™ trưởng Bá»™ Tài chính VÅ© Văn Ninh Ä‘ã nói: "Nếu Ä‘iều chỉnh để xăng dầu không lá»— và Ä‘i theo thị trường thì xăng phải tăng khoảng 6.500 đồng/lít"(1), nghÄ©a là xăng phải tăng lên tá»›i giá khoảng 26.000 đồng/lít má»›i là thỏa Ä‘áng". Vá»›i giá chÆ°a đến 22.000 đồng/lít nhÆ° hiện nay thì trong tÆ°Æ¡ng lai gần tất nhiên xăng sẽ tiếp tục tăng giá. Xăng tăng giá Ä‘Æ°Æ¡ng nhiên ảnh hưởng rất lá»›n đến hoạt Ä‘á»™ng sản xuất kinh doanh cÅ©ng nhÆ° đời sống người dân, và nhận được phản ứng khó chịu của Ä‘a số những người quan tâm.

Tuy nhiên, ở góc Ä‘á»™ khác, nên chăng cần nhìn nhận việc tăng giá xăng "thoáng" hÆ¡n, nhẹ nhàng hÆ¡n và thá»±c tiá»…n hÆ¡n.

Tăng giá là tất yếu

Có nhiều lý do để viện dẫn cho việc tăng giá xăng. Về tâm lý người tiêu dùng, hoàn toàn muốn dùng xăng vá»›i giá rẻ, nhất là trong thời buổi "bão tăng giá" nhÆ° hiện nay. NhÆ°ng cần hiểu hÆ¡n về những cân đối vÄ© mô và được giải thích trong những tính toán dài hạn.

Thứ nhất, Ä‘ã là thị trường cần phải giải phóng các hình thức nâng đỡ từ Chính phủ đối vá»›i giá của hầu hết các mặt hàng mua bán. TÆ° duy hiện nay vẫn cho rằng xăng là mặt hàng chiến lược, cần quản lý giá, và người tiêu dùng thì vẫn quen vá»›i cảm giác được bao cấp giá xăng rồi. NhÆ°ng thá»±c sá»± có cần đến thế, tức là có thá»±c sá»± cần khống chế mức giá bán trong nÆ°á»›c. Việc kìm giữ giá xăng dầu có thá»±c sá»± cho kết quả "ổn định vÄ© mô" hay lại làm nảy sinh các hệ lụy khác, rắc rối, khó gỡ (ví dụ làm cho doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu bị lá»—, mất vốn, nhà nÆ°á»›c phải bỏ ngân sách cấp bù). Tiền vẫn mất mà tật vẫn mang.

Ở má»™t góc Ä‘á»™ khác, chính việc chúng ta kìm giữ gía xăng dầu quá lâu, quá mức cần thiết Ä‘ã góp phần làm xô lệch nhiều chỉ tiêu kinh tế, dẫn đến Ä‘ánh giá thiếu chính xác hiện trạng kinh tế nÆ°á»›c nhà.

Thứ hai, công cụ hữu hiệu mà Chính phủ dùng để Ä‘iều tiết giá xăng là thuế nhập khẩu thì cÅ©ng Ä‘ã lùi về 0%, và các khoản thu vào xăng dầu khoảng 22% (theo lời Cục trưởng Cục Quản lý giá, Bá»™ Tài chính) chắc cÅ©ng Ä‘ã được tính toán cẩn thận. Không thể bỏ thu từ xăng dầu để đạt mục tiêu giảm giá, vì xét cho cùng không phải ai cÅ©ng được hưởng lợi từ giá xăng dầu rẻ. Tiền thu từ xăng dầu (từ những tổ chức kinh doanh xăng dầu và người dùng xăng dầu) còn dùng cho nhiều mục tiêu xã há»™i khác thì má»›i đảm bảo công bằng về phúc lợi xã há»™i, nhất là cho người không dùng xăng dầu.

Nếu so sánh mức giá xăng dầu ná»™i địa của những quốc gia khác nhau để nói giá xăng dầu của Việt Nam cao hay thấp cÅ©ng không hoàn toàn chính xác được. NhÆ° ý kiến tác giả bài báo Uẩn khúc giá xăng dầu, đăng trên Diá»…n Ä‘àn Kinh tế Việt Nam ngày 1/4/2011, thì "... bản chất giá xăng dầu các quốc gia khác nhau, là do các khoản thu vào ngân sách của các Chính phủ là khác nhau".

Mức thu ngân sách từ xăng dầu lùi về đến 22% có thể là mức tốt nhất chấp nhận được, vì vậy nếu nói rằng thu từ xăng dầu quá cao làm thúc đẩy tăng giá xăng là không Ä‘úng. Chính phủ cÅ©ng không nên giảm thêm các khoản thu từ xăng dầu nữa.

Thứ ba, khi giá dầu thế giá»›i tăng, thì xăng dầu trong nÆ°á»›c cÅ©ng phải tăng; khi tá»· giá Ä‘ồng tiền nhập khẩu (chủ yếu là USD) tăng thì xăng trong nÆ°á»›c cÅ©ng phải tăng..v..v... Vận hành theo cÆ¡ chế thị trường tất yếu là nhÆ° vậy. Nếu cứ dùng sức mạnh hành chính để kìm hãm nó thì sá»›m muá»™n cÅ©ng sẽ thất bại và dẫn đến những kết quả khó khăn hÆ¡n.

Mục tiêu thả nổi giá xăng dầu có thể Ä‘ã mang lại má»™t kết quả tốt hÆ¡n nếu nhÆ° việc này được thá»±c hiện từ những năm trÆ°á»›c, trong những thời Ä‘iểm kinh tế tăng trưởng thuận lợi. Tuy nhiên thì dẫu sao, việc tăng giá Ä‘ã xảy ra. Đến nay, đẩy nhanh "thị trường tá»± định giá xăng dầu" vẫn là giải pháp tốt nhất, cần thá»±c hiện nhanh hÆ¡n. Nếu càng nhanh chóng để giá xăng "Ä‘i theo hÆ°á»›ng thị trường" thì má»›i sá»›m thoát khỏi cái má»› bùng nhùng trong quản lý. Trong dài hạn, việc Ä‘ó tránh được những cÆ¡n khủng hoảng kép, đảm bảo cân đối vÄ© mô, đảm bảo an sinh xã há»™i hÆ¡n hẳn việc kìm hãm, bao cấp giá.

Làm gì trong thời kỳ "giá xăng thị trường"?

TrÆ°á»›c tiên và quan trọng nhất là tăng cường quản lý và quản trị doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu. Không nên nêu lý do Ä‘Æ¡n giản là tăng giá xăng để giảm lá»— của doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu, vì lý do này làm cho người tiêu dùng có cảm giác việc tăng giá xăng là vô hạn định. Nếu xăng tăng giá mà vẫn để "bù lá»—", thì bù đến bao giờ khi doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu (chủ yếu là doanh nghiệp 100% vốn nhà nÆ°á»›c và doanh nghiệp cổ phần nhà nÆ°á»›c) vẫn được quản trị má»™t cách lạc hậu, mÆ¡ hồ, lưỡng tính (ná»­a hạch toán kinh doanh, ná»­a bao cấp)?.

Người tiêu dùng luôn nghi ngờ, coi doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu là cái thùng không Ä‘áy nuốt tiền của dân và của ngân sách. Đây là má»™t phép toán khó nhÆ°ng không thể không làm. Bản thân doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu cÅ©ng phải được chuyển mạnh mẽ sang kinh doanh, hiệu quả thá»±c chất.

Trong thời gian qua, các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu quản trị ra sao, hạch toán nhÆ° thế nào chÆ°a ai rõ, nhÆ°ng qua phát biểu của Cục trưởng Cục quản lý giá (Bá»™ Tài chính) "yêu cầu các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu giảm chi phí kinh doanh về mức 600 đồng/lít, thay vì 900 đồng/lít theo tính toán, và không tính lãi 300 đồng/lít để Ä‘Æ°a ra mức giá hợp lý"(2) thì cÅ©ng lờ mờ Ä‘oán được bấy lâu các công ty kinh doanh xăng dầu hạch toán mà chẳng hạch toán gì.

Nếu vẫn cách can thiệp hành chính vào hạch toán kinh doanh của doanh nghiệp nhÆ° vậy thì bản thân các doanh nghiệp này cÅ©ng sẽ chẳng bao giờ thoát ra được cái vòng luẩn quẩn. Cần quyết liệt má»™t lần cải tổ doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu, có thể cho bù hết lá»— những năm qua, cho khoanh nợ, giãn nợ cÅ©, doanh nghiệp phải hạch toán thá»±c chất, lời ăn lá»— chịu... Chính phủ sẽ đồng thời kiểm soát mạnh mẽ các chi phí hoạt Ä‘á»™ng của các doanh nghiệp này.

Chính phủ cần khẳng định và tuyên bố rõ ràng má»™t lá»™ trình tăng giá xăng theo xu hÆ°á»›ng đẩy nhanh tốc Ä‘á»™ tăng giá xăng dầu theo thị trường, thay vì lưỡng lá»±, cầm chừng nhÆ° thời gian qua. Bên cạnh Ä‘ó cần truyền thông đầy đủ hÆ¡n, khoa học hÆ¡n về chính sách giá xăng dầu, vá»›i mục tiêu rõ rệt giá xăng dầu phải đảm bảo là giá thị trường cạnh tranh, về lâu dài đảm bảo được các cân đối vÄ© mô và an sinh xã há»™i, hÆ¡n hẳn mô hình bao cấp giá xăng. Các chính sách quản lý doanh nghiệp và các cam kết cụ thể về quản trị doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu cần được công khai để tạo sá»± đồng thuận trong xã há»™i.

Má»™t hÆ°á»›ng Ä‘i tích cá»±c, thá»±c chất và minh bạch sẽ tạo ra má»™t tiền lệ tốt để khai thông vấn đề quản lý giá của các mặt hàng "chiến lược" khác nhÆ° giá Ä‘iện, giá than... , tạo sá»± đồng thuận trong xã há»™i, hoàn chỉnh má»™t bÆ°á»›c Ä‘i quan trọng trong cân đối, phản ánh thá»±c chất và rõ nét hÆ¡n bức tranh nền kinh tế, mang lại niềm tin vững chắc và ổn định cho xã há»™i.