Giai Ä‘iệu "Bài ca tăng giá" Ä‘ã trở nên quen thuá»™c vá»›i người tiêu dùng xăng dầu.
 

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng này, trong Ä‘ó cách Ä‘iều hành hiện nay còn “gánh” theo quá nhiều mục tiêu và doanh nghiệp hoạt Ä‘á»™ng trong lÄ©nh vá»±c này còn thiếu minh bạch. PGS.TS Ngô Trí Long- Chuyên gia kinh tế- cho rằng: Đã đến lúc phải xem xét lại NĐ 84 và chấm dứt việc giao cho DN Ä‘á»™c quyền tá»± định giá.


Không khó để minh bạch!

Trong “Há»™i thảo về công tác quản lí hoạt Ä‘á»™ng kinh doanh xăng dầu hiện nay” vừa diá»…n ra, rất nhiều ý kiến của các chuyên gia kinh tế Ä‘ánh giá, cÆ¡ chế quản lí giá xăng dầu không rõ ràng, thiếu minh bạch, đặc biệt là việc kiểm soát giá cả của các doanh nghiệp đầu mối?

- Ở Ä‘ây có má»™t vấn đề cần suy nghÄ© là trong cÆ¡ chế quản lý giá của Nghị định 84/NĐ- CP chÆ°a tuân thủ vá»›i cÆ¡ chế quản lý giá trong nền kinh tế thị trường. Trong nền kinh tế thị trường thì cÆ¡ chế quản lý giá có những nguyên tắc nhất định và trong Ä‘iều hành, quản lý giá phải tuân thủ theo những nguyên tắc của nó. Chúng ta hay  nhầm tưởng Ä‘ã là quản lý giá theo cÆ¡ chế thị trường nghÄ©a là mọi thứ phải để thị trường quyết định. NhÆ° thế là không Ä‘úng, là sai.  Trong 6 tiêu chuẩn để xác định nền kinh tế có phải là nền kinh tế thị trường hay không ? Thì tiêu chuẩn đầu tiên là tiêu chuẩn tá»± do hóa giá cả. Tá»± do hóa giá cả không có nghÄ©a là để mọi thứ hàng hóa dịch vụ trên thị trường, đều do thị trường quyết định. Thị trường chỉ quyết định giá cả hàng hóa, dịch vụ trên thị trường cạnh tranh. NghÄ©a là trên thị trường cạnh tranh này, doanh nghiệp và người tiêu dùng sẽ là người quyết định giá mua hoặc giá bán. Còn trên thị trường Ä‘á»™c quyền, thì giá phải do Nhà nÆ°á»›c quyết định. Đây là nguyên tắc cÆ¡ bản của quản lý giá theo cÆ¡ chế thị trường. Điều này cÅ©ng được thể hiện rõ trong Luật Quản lý giá của các nÆ°á»›c hoạt Ä‘á»™ng theo cÆ¡ chế thị trường và cÅ©ng được thể hiện trong Điều 5 của Pháp lệnh Giá năm 2002 của nÆ°á»›c ta: "Hàng hóa, dịch vụ Ä‘á»™c quyền do Nhà nÆ°á»›c định giá". Trong Nghị quyết Há»™i nghị Ban chấp hành T.Ư Đảng lần thứ 3 khóa IX Ä‘ã chỉ rõ “Đối vá»›i DNNN hoạt Ä‘á»™ng trong lÄ©nh vá»±c kinh doanh Ä‘á»™c quyền cần có quy định kiểm soát giá cả và Ä‘iều tiết lợi nhuận và cần tổ chức má»™t số DNNN cùng cạnh tranh”. Kiểm soát giá đối vá»›i các DN Ä‘á»™c quyền chính là việc Nhà nÆ°á»›c định giá các sản phẩm do DN Ä‘á»™c quyền sản xuất kinh doanh. Đây là giải pháp tốt thứ hai sau giải pháp cạnh tranh. Giá hàng hóa, dịch vụ Ä‘á»™c quyền mà Nhà nÆ°á»›c định ở Ä‘ây là giá nào ? Giá này phải bù đắp được chi phí sản xuất hợp lý của DN, đồng thời có mức lãi hợp lý (Mức lãi bình quân của xã há»™i trong thời kỳ Ä‘ó ). Mức giá này bản chất của nó là giá thị trường. Vì ở Ä‘ây hàng hóa dịch vụ này, không có giá thị trường. Thông thường giá do Nhà nÆ°á»›c định phải sát giá thị trường. NhÆ°ng tùy theo mục tiêu, nhiệm vụ trong từng giai Ä‘oạn của việc xây dá»±ng,  phát triển kinh tế, mà giá do Nhà nÆ°á»›c định có thể thấp hÆ¡n hoặc cao hÆ¡n giá thị trường. Nếu lạm phát Ä‘ang ở mức cao, để khoan sức dân, nâng cao khả năng cạnh tranh của các doanh nghiệp, trong má»™t thời kỳ nhất định Nhà nÆ°á»›c có thể định giá thấp. Cùng vá»›i việc này, Nhà nÆ°á»›c phải tiến hành bù lá»— cho doanh nghiệp bán vá»›i mức giá thấp này, để thá»±c hiện mục tiêu, cÅ©ng nhÆ° nhiệm vụ chính trị của Nhà nÆ°á»›c giao cho doanh nghiệp. Vá»›i mục tiêu không khuyến khích tiêu dùng hoặc nhằm để bảo vệ môi trường trong quá trình sá»­ dụng loại hàng hóa Ä‘á»™c quyền này thì Nhà nÆ°á»›c có thể dịnh giá cao, thông qua việc định thuế cao. NhÆ° vậy, giá sản phẩm Ä‘á»™c quyền do Nhà nÆ°á»›c định, có thể là sát giá thị trường và có thể là không sát giá thị trường, tùy thuá»™c vào mục tiêu, nhiệm vụ xây dá»±ng và phát triển kinh tế trong từng giai Ä‘oạn. Không nhất thiết phải là giá thị trường. Nếu nền kinh tế vận hành theo cÆ¡ chế thị trường, thì thông thường giá sản phẩm Ä‘á»™c quyền do Nhà nÆ°á»›c định phải sát vá»›i giá thị trường. Nhiều người nhầm lẫn giá sản phẩm Ä‘á»™c quyền do Nhà nÆ°á»›c định, nhất thiết phải là giá thị trường. Đây chính là sá»± thể hiện sá»± quản lý của Nhà nÆ°á»›c trong cÆ¡ chế thị trường. Việc Nhà nÆ°á»›c định giá hàng hóa, dịch vụ Ä‘á»™c quyền, chính là tuân thủ Ä‘úng nguyên tắc Ä‘iều hành, quản lý giá của Nhà nÆ°á»›c theo cÆ¡ chế thị trường, không có nghÄ©a là Ä‘iều hành theo kiểu mệnh lệnh hành chính, Ä‘i “giật lùi”, nhÆ° lãnh đạo Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng Ä‘ã nói. Việc để cho doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh hàng hóa dịch vụ Ä‘á»™c quyền trong nền kinh tế thị trường tá»± định giá là trái vá»›i nguyên tắc quản lý của nền kinh tế thị trường. Vậy tại sao trong Nghị định 84/CP chúng ta lại không thá»±c hiện Ä‘úng văn bản pháp lý, cÅ©ng nhÆ° Nghị quyết của Đảng Ä‘ã chỉ ra. Do  xuất phát Ä‘iểm sai, Ä‘ã dẫn đến sá»± lủng củng trong Ä‘iều hành và chỉ đạo về giá xăng dầu thời gian qua.

Thá»±c chất nhÆ° trong NĐ 84 cÅ©ng không phải trao toàn bá»™ mà trao “ná»­a vời”. Chính sá»± Ä‘iều hành ná»­a vời nhÆ° vậy Ä‘ã gây những hệ lụy nhÆ° làm cho tình hình xăng dầu có thời Ä‘iểm khan hiếm, Ä‘ang lúc tăng thì không tăng, đến lúc giảm cÅ©ng không giảm. Do Ä‘ó mà dẫn đến sá»± bất cập trong việc Ä‘iều hành.

Minh bạch trong việc hình thành giá bán lẻ xăng dầu là yêu cầu bức thiết của dÆ° luận. Theo má»™t số đầu mối kinh doanh xăng dầu, Nghị định 84/NĐ-CP của Chính phủ về trao quyền định giá bán lẻ cho DN vẫn chÆ°a được thá»±c thi khiến nhiều Ä‘Æ¡n vị có thời Ä‘iểm lá»— nặng. Trong khi Ä‘ó, dÆ° luận lại bức xúc cho rằng, bên cạnh việc tồn tại vị thế Ä‘á»™c quyền trên thị trường xăng dầu, việc hình thành giá bán lẻ và trích lập, sá»­ dụng quỹ bình ổn giá vẫn còn nhiều Ä‘iểm thiếu minh bạch?

- Thá»±c ra nói giá xăng dầu chÆ°a minh bạch thì chÆ°a Ä‘úng. CÆ¡ cấu để bảng tính giá cÆ¡ sở rất rõ ràng, rất minh bạch. NhÆ°ng sá»± không rõ ràng, không minh bạch thể hiện ở chá»— nào? Thể hiện trong từng khoản mục của cÆ¡ cấu chi phí giá Ä‘ó. Thuế, khoản thu khác, lợi nhuận định mức, thu bình ổn… tất cả đều rõ ràng, còn lại là giá nhập. Thứ hai là chi phí kinh doanh, thứ ba là định mức kinh tế kỹ thuật, thứ tÆ° là định mức hao hụt…Ä‘ó là những vấn đề chúng ta phải xem xét nghiêm túc. Cho nên, trong vấn đề giá cÆ¡ sở xăng dầu hiện nay, sá»± nghi ngờ của công chúng là có cÆ¡ sở. Là vì thông tin bản tính giá cÆ¡ sở của Petrolimex má»›i là  thông tin má»™t chiều thôi, chÆ°a được các cÆ¡ quan có chức năng kiểm chứng, tính xác thá»±c là Ä‘úng hay sai. Việc công chúng  nghi ngờ là có cÆ¡ sở, vì trong quá trình kinh doanh, doanh nghiệp thường xuyên kêu lá»—, không lúc nào thừa nhận là lãi. NhÆ°ng khi Ä‘Æ°a lên sàn thì lại công bố là có lãi? Tại cuá»™c Há»™i thảo về công tác quản lí hoạt Ä‘á»™ng kinh doanh xăng dầu vừa qua, khi Bá»™ trưởng VÆ°Æ¡ng Đình Huệ hỏi GĐ của Petrolimex là anh hạch toán xăng lá»— bao nhiêu, dầu lá»— bao nhiêu thì ông lại trả lời là ông không hạch toán từng mặt hàng. Cách trả lời nhÆ° vậy là tiền hậu bất nhất. Rõ ràng sá»± trả lời Ä‘ó là lẩn tránh sá»± thật.

Có chuyên gia kinh tế cho rằng: CÆ¡ chế Ä‘iều hành xăng dầu hiện nay không có lợi cho cả Nhà nÆ°á»›c, DN lẫn người dân. NhÆ°ng tại sao giá thế giá»›i minh bạch, về Việt Nam lại mù mờ? Và có khó để làm cho cÆ¡ chế này minh bạch không?

- Chính vì thị trường còn Ä‘á»™c quyền mà Nhà nÆ°á»›c lại để DN định giá, tá»± khai báo mà  không có kiểm tra, kiểm soát tính xác thá»±c. Càng tù mù bao nhiêu, càng khó hiểu bao nhiêu thì càng có lợi cho DN. Để khắc phục tình trạng này thì không khó. NhÆ°ng muốn nhÆ° vậy thì cán bá»™ của cÆ¡ quan đảm trách quản lý giá phải thá»±c sá»± có năng lá»±c, trình Ä‘á»™. Phải luôn theo dõi sát diá»…n biến và nắm vững của giá xăng dầu thế giá»›i, có khả năng phân tích, dá»± báo giá xăng dầu thế giá»›i trong ngắn, trung và dài hạn. Khi thông tin DN Ä‘Æ°a lên là phải kiểm tra tính xác thá»±c và phải có sá»± kiểm chứng. Vì vậy, Ä‘òi hỏi cÆ¡ quan kiểm soát giá ngoài nghiệp vụ kinh doanh giỏi về xăng dầu thì phải hiểu biết sâu về tài chính, kế toán và thá»±c sá»± công tâm. 
NhÆ°ng tôi cho rằng, vấn đề quan trọng, cốt lõi hiện nay là bên cạnh việc Nhà nÆ°á»›c phải tạo môi trường cạnh tranh, thúc đẩy cạnh tranh phá thế Ä‘á»™c quyền- đấy là Ä‘iều kiện tiên quyết, nhÆ°ng trong bối cảnh Nhà nÆ°á»›c chÆ°a tạo được môi trường cạnh tranh thá»±c sá»±  chÆ°a phá được thế Ä‘á»™c quyền thì Nhà nÆ°á»›c phải dùng  kiểm soát giá – NghÄ©a là Nhà nÆ°á»›c phải định giá đối vá»›i xăng dầu. 

Sá»­ dụng Quỹ bình ổn còn nhiều bất cập và chÆ°a Ä‘úng thời Ä‘iểm 

+ Bên cạnh những bức xúc liên quan đến cÆ¡ chế Ä‘iều hành giá xăng dầu, việc minh bạch cách hình thành giá bán lẻ mặt hàng thiết yếu này, hoạt Ä‘á»™ng trích lập, sá»­ dụng quỹ bình ổn giá (BOG) luôn là "Ä‘iểm nóng" của dÆ° luận khi mà quỹ BOG Ä‘ang bá»™c lá»™ nhiều bất cập bởi hoạt Ä‘á»™ng trích lập quỹ Ä‘ang khiến phần thiệt thòi nghiêng về phía người tiêu dùng?

- Đúng vậy! Việc thành lập và sá»­ dụng Quỹ bình ổn giá xăng dầu còn nhiều bất cập, thu chÆ°a Ä‘úng thời Ä‘iểm, việc sá»­ dụng, quản lý chÆ°a hợp lý. Quỹ bình ổn là cần thiết vì trong hoạt Ä‘á»™ng kinh doanh xăng dầu có rủi ro. NhÆ°ng thu vào lúc nào, thu nhÆ° thế nào phải tính toán cho hợp lý. Theo quy định là nên thu khi giá thế giá»›i thấp hoặc giá thế giá»›i trung bình; còn khi giá thế giá»›i Ä‘ang cao thì không nên thu nữa, khi Ä‘ó giá bán lẻ sẽ bá»›t Ä‘i má»™t khoản. Thứ hai, là nguồn thu  cÅ©ng chÆ°a hợp lý khi chỉ lấy từ người tiêu dùng trong khi  DN cÅ©ng là má»™t chủ thể tham gia trên thị trường, mà lại không chia sẻ. Thứ ba, má»™t mình người tiêu dùng góp vốn nhÆ°ng DN lại giữ và trong quá trình giữ thì sá»­ dụng vào Ä‘âu không ai biết, ai được hưởng cÅ©ng không biết nốt. Vá»›i má»™t số lượng thu khá nhiều, hàng ngàn tá»· đồng, nhÆ°ng cứ để quỹ “nằm chết”, không sinh lời được, cÅ©ng cần được xem xét lại. Vì vậy xung quanh chuyện quỹ bình ổn giá tôi thấy cÅ©ng cần phải nghiên  cứu lại.

Cho nên tôi cho rằng phải xem xét lại NĐ 84 và chấm dứt việc giao cho DN Ä‘á»™c quyền tá»± định giá. Trong bối cảnh hiện nay, theo quan Ä‘iểm của tôi, nếu nó là sản phẩm Ä‘á»™c quyền tuyệt đối thì buá»™c lòng Nhà nÆ°á»›c phải định ra giá chuẩn, giá cụ thể; Còn trong bối cảnh còn Ä‘á»™c quyền, tuy có cạnh tranh nhÆ°ng cạnh tranh rất là yếu thì Nhà nÆ°á»›c nên định mức “giá trần”, giá định hÆ°á»›ng. Từ giá trần này buá»™c tất cả các DN không được bán vượt giá Ä‘ó, nếu anh nào mạnh, anh nào có Ä‘iều kiện giảm giá thì tùy. 

Xin cảm Æ¡n ông!

Ông Trần Xuân Giá- Nguyên Bá»™ trưởng Kế hoạch & Đầu tÆ°: “Buông lỏng quản lý kinh doanh xăng dầu” Qua các thông tin được công bố công khai, tôi giật mình về sá»± buông lỏng (hoặc chủ Ä‘á»™ng buông lỏng để mÆ°u cầu lợi ích cục bá»™) trong quản lý kinh doanh xăng dầu, đặc biệt là quản lý chi phí nhập khẩu, chi phí lÆ°u thông (chi phí vận chuyển, chiết khấu lÆ°u thông…). Tôi xin kiến nghị Bá»™ Tài chính cho kiểm tra để chấn chỉnh kịp thời cách quản lý của cả hệ thống doanh nghiệp nhà nÆ°á»›c. Qua phát biểu của người đại diện Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng, người nghe có cảm giác họ không phải đại diện của bá»™ quản lý nhà nÆ°á»›c đối vá»›i DN, mà chỉ là người phát ngôn của DN. Nhà nÆ°á»›c dứt khoát không kinh doanh. Nhà nÆ°á»›c kinh doanh là vừa Ä‘á bóng vừa thổi còi. Đó là vấn đề tách quản lý nhà nÆ°á»›c ra khỏi quản lý sản xuất kinh doanh.   Chuyên gia kinh tế cao cấp Phạm Chi Lan: “Nếu thị trường xăng dầu lập lại trật tá»±, sẽ là bÆ°á»›c Ä‘á»™t phá để tiến tá»›i mục tiêu minh bạch thị trường Ä‘iện” Qua cuá»™c tranh luận giữa đại diện 2 bá»™ và Petrolimex tại Há»™i thảo vừa qua cho thấy, thị trường xăng dầu Ä‘ã bá»™c lá»™ hết những mảng tối, những bất cập trong quản lý và cả sá»± lÅ©ng Ä‘oạn của doanh nghiệp (DN) bấy lâu. Đồng thời, bá»™c lá»™ má»™t Ä‘iều rằng lâu nay, quyền lợi của người tiêu dùng Ä‘ã bị bỏ qua. Tôi thật sá»± mong các Ä‘Æ¡n vị chức năng phối hợp vá»›i Bá»™ Tài chính để làm rõ tính minh bạch trong kinh doanh xăng dầu. Nếu thị trường lập lại trật tá»±, Ä‘ây sẽ là bÆ°á»›c Ä‘á»™t phá để tiến tá»›i mục tiêu minh bạch thị trường Ä‘iện.    Ông Phùng Quốc Hiển- Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính- Ngân sách của QH: “Công khai, minh bạch má»›i hết cãi nhau” Có chuyện tranh cãi giữa Bá»™ Tài chính và Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng là xuất phát từ cÆ¡ chế hiện nay. Muốn chấm dứt tình trạng này thì phải công khai, minh bạch, trÆ°á»›c hết phải minh bạch từ hệ thống luật pháp từ luật đến nghị định, thông tÆ°. Còn nếu cứ chÆ°a rõ thì sẽ dẫn đến xung Ä‘á»™t lợi ích giữa Nhà nÆ°á»›c, người dân và DN. Nếu ba lợi ích trên bị đặt bên nặng, bên nhẹ thì xung Ä‘á»™t sẽ còn diá»…n ra.    TS. Nguyá»…n Minh Phong- Viện Nghiên cứu Kinh tế- Xã há»™i Hà Ná»™i: “CÆ¡ chế giá xăng dầu lúng túng và rối” Hiếm có nÆ¡i nào trên thế giá»›i giá xăng dầu lại chứa nhiều ẩn số và thông Ä‘iệp nhÆ° ở Việt Nam. Đặc biệt, giá xăng dầu có ảnh hưởng trá»±c tiếp và gián tiếp đến lạm phát, sá»± minh bạch và cạnh tranh lành mạnh thị trường cÅ©ng nhÆ° uy tín và hiệu quả quản lý Nhà nÆ°á»›c. Mục tiêu của Chính phủ là "trả" giá xăng về cho thị trường, Nhà nÆ°á»›c sẽ không bù lá»— hoặc bao cấp nữa. Thế nhÆ°ng, từ Ä‘ó đến nay, xăng dầu chÆ°a lúc nào thá»±c hiện theo Ä‘úng cái nghÄ©a của thị trường cả. Thậm chí trong các đợt Ä‘iều hành giá cả còn bá»™c lá»™ sá»± "thỏa hiệp" giữa cÆ¡ quan quản lý vá»›i DN kinh doanh Ä‘á»™c quyền xăng dầu. Kết quả là giá bán lẻ trong nÆ°á»›c vẫn theo kiểu tăng nhanh mà giảm chậm.    TS. VÅ© Đình Ánh- Chuyên gia kinh tế: “Mấu chốt vấn đề nằm ở chá»— sá»± minh bạch về thông tin” Mấu chốt vấn đề nằm ở chá»— sá»± minh bạch về thông tin. Diá»…n biến của thị trường thế giá»›i chỉ cần vào mạng là có thể tra cứu thông tin. Vấn đề nằm ở chá»— má»—i lần tăng hay giảm giá, DN phải giải trình được lý do má»™t cách thuyết phục và minh bạch được chuyện lá»— lãi và thể hiện được bằng con số cụ thể. Tôi cho rằng Bá»™ trưởng Tài chính VÆ°Æ¡ng Đình Huệ hoàn toàn có cÆ¡ sở khi nói rằng: DN nào kinh doanh lá»— thì nên rút, kể cả Petrolimex. Bởi lẽ Nhà nÆ°á»›c không đầu tÆ° nhà xưởng, đất Ä‘ai vốn cho DN để kinh doanh lá»—. Và cÅ©ng chính cÆ¡ chế quản lý không rõ ràng dẫn đến việc DN nói lá»— cÅ©ng được mà nói lãi cÅ©ng chẳng sai.