Thoạt nhìn, thỏa thuận cung cấp khí đốt trị giá 400 tá»· USD của Nga cho Tập Ä‘oàn Dầu khí Quốc gia Trung Quốc (CNPC) má»›i Ä‘ây, thông qua “gã khổng lồ” khí đốt quốc doanh Gazprom, có vẻ là má»™t món hời cho Nga.

Tổng thống Nga Vladimir Putin

Tuy nhiên, theo má»™t bài viết của hãng tin Reuters, lợi ích trong thỏa thuận này nghiêng nhiều về phía Trung Quốc, còn Gazprom thì cùng lắm là hòa vốn, và thậm chí có thể thua lá»— những khoản lá»›n.

Công cụ Gazprom

Tuy không Ä‘em lại lợi ích kinh tế cho Gazprom, thỏa thuận cung cấp khí đốt cho Trung Quốc lại phù hợp vá»›i chiến lược địa chính trị “nghiêng về châu Á” của Putin, và cho thấy “má»™t cuá»™c chÆ¡i địa chính trị quyết liệt, vượt lên mọi lý lẽ kinh tế” - theo phân tích của viện nghiên cứu chính sách Chatham House của Anh.

Theo Ä‘ó, thỏa thuận giữa Gazprom vá»›i CNPC chỉ là má»™t ví dụ minh chứng rằng Gazprom hoạt Ä‘á»™ng nhÆ° má»™t công cụ để thỏa mãn các tham vọng chính trị của Tổng thống Putin và sức mạnh quốc gia của Nga hÆ¡n là má»™t tổ chức vá»›i mục tiêu tối Ä‘a hóa lợi nhuận.

Mặc dù cổ phiếu của Gazprom được giao dịch ở cả thị trường chứng khoán Nga và Mỹ, cổ phần Ä‘a số của tập Ä‘oàn này thuá»™c về Chính phủ Nga và Gazprom nhận lệnh trá»±c tiếp từ Ä‘iện Kremlin.

TrÆ°á»›c tiên và trên hết, Gazprom là má»™t công cụ chính sách ngoại giao của Nga, má»™t công cụ mà Putin không ngại sá»­ dụng để theo Ä‘uổi các lợi ích Nga. Trong suốt những năm tháng cầm quyền của Putin, Ä‘iện Kremlin Ä‘ã dùng quyền kiểm soát Gazprom - tăng hoặc giảm giá nhiên liệu - để duy trì ảnh hưởng đối vá»›i các nÆ°á»›c láng giềng của Nga.

Putin từng có lần miêu tả Gazprom nhÆ° “má»™t Ä‘òn bẩy ảnh hưởng kinh tế và chính trị hùng mạnh đối vá»›i phần còn lại của thế giá»›i”.

Má»™t nhóm chuyên gia chính sách đối của Nga nhấn mạnh “nếu các nhà lãnh đạo của nÆ°á»›c này hay nÆ°á»›c kia quyết định bày tỏ thiện chí vá»›i Nga, thì tình hình cung cấp khí đốt, chính sách giá cả, và các khoản nợ cÅ© sẽ thayy đổi theo hÆ°á»›ng có lợi hÆ¡n nhiều cho bên mua”.

Hành Ä‘á»™ng của Gazprom ngay trÆ°á»›c và sau khi cá»±u Tổng thống Ukraine Victor Yanukovych bị lật đổ là má»™t ví dụ rõ ràng hÆ¡n cho thấy chiến lược nói trên. Vào tháng 12/2013, không lâu sau khi Yunokovych từ chối má»™t thỏa thuận thÆ°Æ¡ng mại vá»›i Liên minh Châu Âu (EU), Gazprom Ä‘ã “thưởng” cho ông bằng cách giảm 1/3 giá bán khí đốt cho Ukraine.

Và nhÆ° để nhấn mạnh quyền lá»±c của mình đối vá»›i Gazprom, Ä‘ích thân Tổng thống Putin Ä‘ã đứng ra quyết định giảm giá khí đốt này.

Tuy vậy, ba tháng sau Ä‘ó, sau khi cuá»™c cách mạng Maidan Ä‘Æ°a má»™t chính phủ thân phÆ°Æ¡ng Tây lên cầm quyền ở Kiev, Nga Ä‘ã tuyên bố tăng 81% giá bán khí đốt của Gazprom cho Ukraine. Động thái này là má»™t tín hiệu rõ ràng cho thấy Ä‘iện Kremlin sẵn sàng dùng Gazprom nhÆ° má»™t vÅ© khí kinh tế và chính trị để chống lại chính phủ má»›i ở Kiev.

Má»™t dấu hiệu khác về việc Moscow sá»­ dụng vÅ© khí mang tên khí đốt để chống lại Kiev Ä‘ã xảy ra trong năm 2015. Đó là việc Gazprom bắt đầu vận chuyển khí đốt trá»±c tiếp tá»›i lãnh thổ do lá»±c lượng ly khai kiểm soát ở miền Đông Ukraine sau khi quân ly khai phá hủy má»™t đường ống.

Ngay cả sau khi Ukraine Ä‘ã sá»­a chữa đường ống này, Gazprom vẫn tiếp tục vận chuyển khí đốt trá»±c tiếp tá»›i khu vá»±c do quân ly khai kiểm soát, trong khi vẫn ghi hóa Ä‘Æ¡n để Ukraine phải thanh toán cho số khí đốt này. Việc làm này được xem nhÆ° má»™t ná»— lá»±c rõ ràng của Moscow nhằm sá»­ dụng sức mạnh về năng lượng để “dọa” Kiev thông qua sá»± phụ thuá»™c của Ukraine vào Gazprom.

Ukraine không phải là quốc gia láng giềng duy nhất mà giao dịch vá»›i Gazprom bị chi phối bởi mối quan hệ giữa quốc gia Ä‘ó vá»›i Ä‘iện Kremlin.

Má»™t nghiên cứu từ năm 2006 do CÆ¡ quan Nghiên cứu quốc phòng Thụy Điển thá»±c hiện Ä‘ã tìm ra 50 ví dụ khi Nga sá»­ dụng Ä‘òn bẩy năng lượng để gây áp lá»±c chính trị hoặc kinh tế đối vá»›i các nÆ°á»›c láng giềng.

Mặc dù những lý do kinh tế hợp lý thường hậu thuẫn cho hành vi “thông đồng” của Gazprom vá»›i Ä‘iện Kremlin, nghiên cứu trên phát hiện ra rằng Ä‘á»™ng cÆ¡ chính trị tồn tại trong hÆ¡n má»™t ná»­a số vụ việc được các nhà nghiên cứu Ä‘Æ°a ra Ä‘ánh giá.

Vai trò then chốt

Trong má»™t số trường hợp, những tuyên bố mà Ä‘iện Kremlin Ä‘Æ°a ra thể hiện sá»± Ä‘e dọa thẳng thừng. Năm 2013, Moldova, má»™t nÆ°á»›c nhỏ thuá»™c Liên Xô cÅ©, bắt dầu Ä‘àm phán vá»›i EU về thỏa thuận thÆ°Æ¡ng mại tá»± do.

Ngay lập tức, Nga dọa cắt cung cấp khí đốt cho Moldova. Má»™t thứ trưởng Ngoại giao Nga cảnh báo: “Chúng tôi hy vọng là các bạn sẽ không Ä‘óng băng”.

Theo Reuters, Gazprom cÅ©ng Ä‘óng má»™t vai trò then chốt trong việc hậu thuẫn quyền lá»±c của Ä‘iện Kremlin trong nÆ°á»›c. Tập Ä‘oàn này vận hành nhÆ° má»™t tổ chức ủng há»™ xã há»™i, cung cấp khí đốt giá rẻ cho các há»™ gia Ä‘ình và các ngành công nghiệp của Nga. Điều này giúp nền kinh tế Nga ổn định, và người tiêu dùng Nga, nhất là người hÆ°u trí, được ấm áp trong mùa Ä‘ông, đồng thời đảm bảo rằng các cá»­ tri Nga tiếp tục ủng há»™ Putin.

Trong khi Chính phủ Nga thường xuyên hứa vá»›i Gazprom rằng tập Ä‘oàn này sẽ được phép tăng giá bán khí đốt trong nÆ°á»›c tá»›i mức ít nhất đủ để trang trải chi phí, Gazprom vẫn tiếp tục thua lá»— những khoản tiền lá»›n từ việc bán khí đốt tại thị trường trong nÆ°á»›c.

Dù chiến lược bán dÆ°á»›i giá thành có thể là phi lý nếu xét trên các chuẩn má»±c doanh nghiệp thông thường, Ä‘iện Kremlin vẫn không muốn đặt ổn định chính trị và xã há»™i vào thế rủi ro mà việc tăng giá bán khí đốt trong nÆ°á»›c có thể gây ra.

Cuối cùng, Putin sá»­ dụng Gazprom để duy trì lòng trung thành của các đồng minh chính trị gần gÅ©i nhất bằng cách cho phép những người này được hưởng má»™t phần nguồn tiền của Gazprom, có thể thông qua những bản hợp đồng béo bở. So sánh chi phí xây dá»±ng đường ống dẫn khí của những dá»± án tÆ°Æ¡ng tá»± trong và ngoài nÆ°á»›c Nga thể hiện rõ Ä‘iều này.

Theo má»™t nghiên cứu, Gazprom chi nhiều gấp Ä‘ôi tiền để xây dá»±ng đường ống dẫn khí đốt trong nÆ°á»›c so vá»›i số tiền bỏ ra cùng vá»›i đối tác nÆ°á»›c ngoài để xây dá»±ng đường ống tÆ°Æ¡ng tá»± ở nÆ°á»›c ngoài. Trên thá»±c tế, mức thiệt hại của Gazprom do tham nhÅ©ng và lãng phí được cho là cÅ©ng lá»›n nhÆ° lợi nhuận mà tập Ä‘oàn này tạo ra.

Bài viết của Reuters cho rằng, hợp đồng “khủng” giữa Gazprom và CNPC là má»™t ví dụ Ä‘iển hình. Nhiều dá»± án liên quan tá»›i xây dá»±ng hệ thống đường ống dẫn khí đốt trị giá hàng tá»· USD của hợp đồng này có thể sẽ được trao cho các công ty nằm dÆ°á»›i quyền kiểm soát của Arkady Rotenberg và Gennady Timchenko, hai nhân vật nằm trong hàng ngÅ© “thân tín” của Putin. Các công ty của hai tá»· phú này là những nhà thầu phụ quan trọng nhất của Gazprom trong dá»± án nói trên.

Trong khi các khoản thua lá»— của Gazprom sẽ được “hấp thụ” bởi Chính phủ Nga thông qua Quỹ Thịnh vượng Quốc gia, thì lợi nhuận mà tập Ä‘oàn này tạo ra lại rÆ¡i vào tay những người thân tín của Ä‘iện Kremlin.

Chủ tịch hãng xe Mỹ General Motors (GM) từng nói rằng “Ä‘iều gì tốt cho General Motors là tốt cho nÆ°á»›c Mỹ”. Câu nói tÆ°Æ¡ng tá»± cÅ©ng có thể Ä‘úng vá»›i Gazprom và nÆ°á»›c Nga thời Putin.

Nguồn tin: Vneconomy