Vào ngày 29 tháng 12 năm 2022, công ty dầu khí KazMunaiGaz thuộc sở hữu nhà nước của Kazakhstan đã công bố kế hoạch xuất khẩu dầu sang Đức bắt đầu từ tháng 01 năm 2023. Các thỏa thuận đã được thực hiện để xuất khẩu tổng cộng 1,2 triệu tấn dầu thông qua đường ống Druzhba đi qua Nga và Ukraine.
Được đưa ra ngay sau thông báo của Liên minh châu Âu về lệnh cấm vận một phần và trần giá đối với dầu của Nga, tin tức này đã thúc đẩy các cuộc thảo luận về việc liệu Kazakhstan có thể đóng một vai trò lớn hơn trên thị trường năng lượng châu Âu hay không. Trước đó, Tổng thống Kazakhstan Kassym-Jomart Tokayev đã đảm bảo với các quan chức EU rằng nước này “sẵn sàng sử dụng tiềm năng hydrocarbon của mình để ổn định tình hình trên thế giới và thị trường châu Âu”.
Mặc dù Moscow đã gây ra một phần hỗn loạn trong thị trường năng lượng khu vực, nhưng không thể thảo luận về việc xuất khẩu dầu của Kazakhstan mà không đề cập đến nước láng giềng phía bắc của Astana. Nga đóng vai trò là người trung gian vận chuyển dầu của Kazakhstan đến các thị trường toàn cầu, vì có tới 96% tổng lượng dầu xuất khẩu đi qua lãnh thổ Nga, có nghĩa là khả năng xuất khẩu dầu của Astana chủ yếu phụ thuộc vào mối quan hệ ổn định giữa hai nước. Năm 2021, Kazakhstan đã xuất khẩu 65,7 triệu tấn dầu, trong đó hơn 50 triệu tấn đã đến châu Âu thông qua Caspian Pipeline Consortium (CPC) và đường ống Druzhba. Trong hoàn cảnh bình thường, sự phụ thuộc này không phải là vấn đề đối với Kazakhstan. Tuy nhiên, vào năm 2022, có lẽ do nhiều tình huống bất thường, trong đó có cuộc chiến tổng lực của Nga tại Ukraine, Kazakhstan đã cảm nhận được những tác động bất lợi của sự phụ thuộc đó khi hoạt động của CPC tạm thời bị đình chỉ trong bốn trường hợp riêng biệt. Công ty năng lượng Nga điều hành CPC, Transneft, đã đưa ra những lời giải thích kỳ lạ về việc tạm dừng hoạt động, bao gồm những thiệt hại do những cơn bão chưa từng có và thủy lôi trong Thế chiến II gây ra.
Thời điểm xảy ra những gián đoạn này đã khiến nhiều người cáo buộc Moscow cố gắng ép buộc Kazakhstan bày tỏ sự ủng hộ rõ ràng đối với cuộc chiến ở Ukraine, một vấn đề mà Astana vẫn trung lập về mặt ngoại giao. Tuy nhiên, một lời giải thích hợp lý hơn cho những đình chỉ này là Nga đang cố gắng hạn chế nguồn cung dầu ra toàn cầu và do đó làm tăng giá dầu thế giới nhằm ngăn cản phương Tây thực hiện các biện pháp trừng phạt bổ sung đối với xuất khẩu năng lượng của Nga.
Tuy nhiên, bất chấp sự cố của CPC vào năm 2022, có một số lý do quan trọng ủng cho hộ quan điểm rằng dầu của Kazakhstan sẽ tiếp tục vận chuyển đến thị trường châu Âu một cách đều đặn vào năm 2023 và sau đó nữa. Đầu tiên, Kazakhstan là một trong số ít đồng minh quan trọng mà Nga còn lại, và Moscow không thể mạo hiểm xa lánh Astana bằng cách tạo thêm những trở ngại, vì Kazakhstan là một đối tác quan trọng trong việc lách lệnh trừng phạt của phương Tây. Thứ hai, Nga xuất khẩu một phần dầu của mình sang Trung Quốc thông qua các đường ống ở Kazakhstan, và Astana có thể đình chỉ hoạt động xuất khẩu này để trả đũa cho bất kỳ sự gián đoạn nào trong tương lai. Mặc dù không có khả năng xảy ra, nhưng một lựa chọn như vậy vẫn là một biện pháp đối phó khả thi. Thứ ba, và có lẽ là quan trọng nhất, Astana có sự hậu thuẫn của Bắc Kinh trong vấn đề này. Các nhà chức trách Trung Quốc đã phản ứng với sự gián đoạn của CPC vào năm ngoái bằng cách đóng băng dự án đầu tư hóa dầu lớn của Sinopec tại Nga và thông qua việc tăng cường sự nhiệt tình của Bắc Kinh trong việc tuân thủ các biện pháp trừng phạt đối với Nga.
Tuy nhiên, ngay cả khi Kazakhstan tìm mọi cách xoay sở để giải quyết vô số những phức tạp chính trị theo cách cho phép dầu của họ đến châu Âu thông qua Nga không bị gián đoạn, thì nước này vẫn phải đối mặt với những thách thức lớn về hậu cần. Mặc dù đường ống CPC và Druzhba có khả năng vận chuyển nhiều dầu hơn, nhưng Nga khó có thể cho phép Kazakhstan tận dụng lệnh cấm vận dầu mỏ và đẩy mạnh xuất khẩu gây thiệt hại cho Moscow. Do đó, việc đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của châu Âu sẽ yêu cầu các tuyến đường xuất khẩu bổ sung qua các quốc gia khác.
Chính phủ Kazakhstan đã bắt đầu đa dạng hóa các tuyến đường xuất khẩu và bổ sung thêm các đường ống mới. Vào tháng 7 năm 2022, phát biểu tại một cuộc họp đặc biệt của chính phủ về phát triển tiềm năng vận tải và quá cảnh, ông Tokayev đã vạch ra rằng, đối với xuất khẩu năng lượng của Kazakhstan, “hướng ưu tiên là tuyến đường Trans-Caspian”. Ở đây, tổng thống Kazakhstan đang đề cập đến Tuyến đường vận tải quốc tế xuyên Caspian (TITR), còn được gọi Middle Corridor, một hành lang vận chuyển và quá cảnh đi qua Azerbaijan, Georgia, Kazakhstan và Thổ Nhĩ Kỳ.
Để đạt được mục tiêu này, Kazakhstan đã hoàn tất thành công các cuộc đàm phán về việc xuất khẩu khoảng 5 triệu tấn dầu vào năm 2023 thông qua TITR. Kế hoạch là sử dụng cảng phía tây Aktau của Kazakhstan để đưa dầu đến Baku bằng tàu chở dầu và sau đó vận chuyển dầu đến các cảng trên Biển Địa Trung Hải bằng đường ống Baku-Tbilisi-Ceyhan (BTC) và Baku-Supsa. Tuyến đường xuất khẩu này đã có sẵn để Kazakhstan quá cảnh ngay từ đầu năm 2006, nhưng Astana không cần sử dụng nó rộng rãi để xuất khẩu - cho đến tận bây giờ.
Astana đã tiếp tục dựa vào các tuyến đường chạy qua Nga thay vì sử dụng tuyến TITR chủ yếu do những khó khăn nghiêm trọng về hậu cần và chi phí cao hơn. Chi phí vận chuyển dầu qua CPC là 38 USD/tấn, trong khi chi phí qua đường ống BTC chỉ có 90 USD/tấn. Chi phí cao hơn là bởi của những thách thức về mặt hậu cần, liên quan đến việc vận chuyển dầu bằng bể chứa, tàu chở dầu và đường ống, cũng như bốc dỡ các lô hàng nhiều lần.
Trong trường hợp này, các công ty tư nhân khai thác và xuất khẩu khoảng 75% tổng lượng dầu của Kazakhstan đương nhiên có xu hướng chờ đợi chiến tranh kết thúc với hy vọng về một tương lai tốt đẹp hơn. Việc biến TITR thành một tuyến đường xuất khẩu khả thi đòi hỏi một nguồn vốn đầu tư khổng lồ, các cuộc đàm phán đa phương liên tục và một thời gian đáng kể, những điều mà các bên liên quan đều mong muốn tránh được.
Do đó, sẽ thật ngây thơ khi tin rằng Kazakhstan có thể lấp khoảng trống do lệnh cấm vận dầu mỏ của EU để lại, đặc biệt là trong tương lai gần. Hiện tại, triển vọng đóng vai trò lớn hơn của Astana trên thị trường năng lượng châu Âu vẫn chủ yếu phụ thuộc vào Nga. Mặc dù có đủ bằng chứng ủng hộ ý kiến rằng Moscow sẽ không cản trở việc xuất khẩu dầu của Kazakhstan tới châu Âu vào năm 2023, nhưng việc hy vọng rằng Nga sẽ cho phép sử dụng cơ sở hạ tầng đường ống của mình để tăng xuất khẩu ra nước ngoài và làm giàu cho các nước láng giềng là điều ngớ ngẩn. Kazakhstan có thể sử dụng các tuyến đường thay thế để xuất khẩu nhiều dầu hơn sang châu Âu, nhưng những khó khăn về mặt hậu cần cũng như chi phí cao hơn liên quan đến việc vận chuyển đã khiến các bên liên quan ngại sử dụng và phát triển chúng.
Nguồn tin: The Jamestown Foundation
© Bản tiếng Việt của xangdau.net
