Tháng 1 năm 2022, Tổng thống Iran Ebrahim Raisi đến Moscow để thảo luận về các vấn đề tiền tệ và ngân hàng giữa Nga và Iran, và hai bên đã đồng ý dỡ bỏ các rào cản thương mại để tăng cường thương mại giữa hai bên lên 10 tỷ USD mỗi năm. Trong thời gian ở Nga, ông Raisi nói rằng Moscow và Tehran đã thảo luận về các biện pháp về việc thách thức sự thống trị của đồng đô la Mỹ và tiếp tục giao thương giữa Nga và Iran bằng đồng tiền quốc gia của hai nước. Một tháng sau cuộc họp, các biện pháp trừng phạt mở rộng của phương Tây đã được áp dụng đối với Moscow nhằm đáp trả cuộc xâm lược quân sự vào Ukraine vào ngày 24 tháng 2. Trong khi Iran trước đây từng là một trong những quốc gia bị cấm vận nhiều nhất trên thế giới, thì cuộc xâm lược Ukraine đã đẩy Nga vào vị trí này.
Trong khi đó, các cuộc đàm phán nhằm khôi phục thỏa thuận hạt nhân Iran và đưa Mỹ trở lại Kế hoạch hành động toàn diện chung (JCPOA) không đạt được kết quả rõ ràng. Do đó, Iran và Nga ngày càng thân thiết hơn và hợp tác giữa hai nước bước sang một giai đoạn mới trên nhiều lĩnh vực, trong đó có lĩnh vực tiền tệ và ngân hàng. Về vấn đề này, Ali Salehabadi, thống đốc Ngân hàng Trung ương Iran, sau các cuộc đàm phán chi tiết với thống đốc Ngân hàng Trung ương Nga, Alexander Novak, tại Moscow vào ngày 9 tháng 7, đã đề cập rằng “vấn đề sử dụng tiền tệ quốc gia là một trong những trọng tâm quan trọng của việc tham vấn với các quan chức kinh tế cấp cao của Nga, và chúng ta sẽ sớm chứng kiến việc thực hiện các thỏa thuận đã đạt được”.
Khi Tổng thống Nga Vladimir Putin đến thăm Tehran vào tháng 7 năm 2022, chuyến đi đầu tiên của nhà lãnh đạo Điện Kremlin bên ngoài Liên Xô cũ kể từ khi Moscow xâm lược Ukraine, Lãnh đạo tối cao Ayatollah Ali Khamenei nhấn mạnh rằng “đồng đô la Mỹ nên dần được đưa ra khỏi thương mại toàn cầu và điều này có thể được thực hiện dần dần”. Cùng ngày, trong một hành động mang tính biểu tượng, giao dịch đã diễn ra giữa đồng Ruble Nga và đồng Rial của Iran trên Sàn giao dịch tiền tệ Iran, với giao dịch đầu tiên diễn ra vào ngày 19 tháng 7 với số tiền 3 triệu Ruble (48.000 USD).
Vào thời điểm này, việc giải quyết vấn đề về ngân hàng SWIFT (Hiệp hội viễn thông tài chính liên ngân hàng toàn cầu) trở nên quan trọng đối với Nga và Iran, vì cả hai quốc gia đều nhận thấy quyền truy cập vào hệ thống SWIFT của họ bị hạn chế nghiêm trọng. Trong trường hợp của Tehran, Iran đã bị cắt khỏi SWIFT sau khi chính quyền Trump đơn phương rút Mỹ khỏi JCPOA vào tháng 5 năm 2018, khi dịch vụ truyền tin nhắn tài chính thông báo rằng “họ đang đình chỉ quyền truy cập đối với một số ngân hàng Iran vì lợi ích của sự ổn định và toàn vẹn của hệ thống tài chính toàn cầu lớn hơn”. Việc đình chỉ này đã tiếp tục diễn ra dưới thời chính quyền Joe Biden, vì Washington đã thất bại trong việc khôi phục JCPOA. Trong khi đó, Điện Kremlin hiện đang ở trong một tình huống tương tự kể từ khi bắt đầu cuộc chiến tại Ukraine. Khi xung đột nhanh chóng leo thang vào cuối tháng 2, một liên minh lớn gồm các quốc gia, bao gồm các thành viên EU, Mỹ, Canada và Anh, cùng các quốc gia khác, đã đồng ý cấm một số ngân hàng Nga tham gia SWIFT với mục đích cô lập Nga về kinh tế và làm tê liệt hệ thống tài chính của nước này.
Trước tình hình đó, Nga đã quyết định phát triển một hệ thống trao đổi liên ngân hàng quốc gia, Hệ thống truyền tin nhắn tài chính của Ngân hàng Nga (SPFS), được triển khai lần đầu tiên vào năm 2014 để thay thế SWIFT. Trong thời gian này, Moscow đã cố gắng mở rộng SPFS sang BRICS (Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc và Nam Phi), Liên minh Kinh tế Á-Âu (EEU), Tổ chức Hợp tác Thượng Hải và các đối tác quan trọng khác của Nga. Trong nỗ lực này, Moscow đã tìm được một đối tác sẵn sàng ở Iran, và hai nước đã bắt đầu hợp tác để phát triển một hệ thống thanh toán thay thế cho SWIFT.
Vì một trong những điều kiện tiên quyết để tạo ra một hệ thống giống như SWIFT giữa Iran và Nga là sự phát triển của các hệ thống nhắn tin liên ngân hàng bản địa, nên vấn đề này cũng là một phần quan trọng trong các cuộc đàm phán chuyên môn và kỹ thuật giữa hai nước trong những tháng gần đây. Về vấn đề này, Thứ trưởng Ngoại giao Iran phụ trách Ngoại giao Kinh tế Mehdi Safari tuyên bố, “Đương nhiên, hai quốc gia muốn phi đô la hóa các giao dịch của họ nên có một hệ thống đặc biệt tương tự như SWIFT”.
Một bước quan trọng khác đối với Iran và Nga trong việc phát triển hơn nữa hợp tác tài chính và ngân hàng của hai bên là thỏa thuận tích hợp hệ thống thanh toán Mir của Nga và Hệ thống Ngân hàng Shetab của Iran. Nga đã thiết kế và tạo ra hệ thống Mir vào năm 2014, ngoài việc tạo ra một hệ thống tài chính độc lập với SWIFT, như một cách để khắc phục mọi khả năng chặn thanh toán điện tử từ các hệ thống do các nước phương Tây thiết kế, chẳng hạn như Visa hoặc MasterCard. Trong khi đó, Iran đã thành lập Hệ thống ngân hàng Shetab vào năm 2002 với mục đích tạo ra một xương sống thống nhất cho hệ thống ngân hàng Iran để xử lý ATM, điểm bán hàng và các giao dịch dựa trên thẻ khác. Khi các quốc gia nỗ lực hướng tới việc tích hợp hệ thống ngân hàng của mình, Bộ trưởng Bộ Kinh tế và Tài chính Iran Ehsan Khandouzi đã thông báo: “Mạng lưới thẻ ngân hàng của Iran và Nga hy vọng sẽ được kết nối trong những tháng tới”. Ngoài việc phát triển và tạo điều kiện thuận lợi cho trao đổi tài chính và ngân hàng song phương giữa Iran và Nga, Tehran có thể chuyển tiền với các quốc gia thành viên EEU khác, vì thỏa thuận thương mại ưu đãi mà Tehran đã ký với khối này vào năm 2019 dự kiến sẽ nâng cấp thành thỏa thuận thương mại tự do. Điều này sẽ cho phép Iran tham gia vào các giao dịch với Armenia, Belarus, Kazakhstan và Kyrgyzstan, ngoài Nga, vì tất cả đều được kết nối với Mir.
Đối với dự án này, Mir Business Bank đóng vai trò trung tâm trong việc tạo điều kiện trao đổi giữa Iran và Nga. Ngân hàng này là một thực thể của Nga với 100% vốn nước ngoài; người sáng lập và cổ đông duy nhất, là Ngân hàng Melli (Ngân hàng Quốc gia) Iran. Mir Business Bank có ba chi nhánh tại Moscow, Kazan và Astrakhan. Mặc dù ngân hàng này nằm trong số những tổ chức tài chính được đưa vào danh sách trừng phạt của Bộ Tài chính Hoa Kỳ vào tháng 11 năm 2018, với tư cách là chi nhánh của Ngân hàng Quốc gia Iran, nhưng ngân hàng này đã hoạt động bên ngoài hệ thống SWIFT.
Ngoài ra, sau lệnh trừng phạt SWIFT đối với hệ thống ngân hàng Nga, ngành ngân hàng của Moscow bắt đầu hợp tác tự do hơn với Mir Business Bank. Nhìn chung, có vẻ như quyết định loại bỏ dần đồng đô la Mỹ của Tehran và Moscow ra khỏi các giao dịch ngân hàng và thương mại và thay thế bằng đồng ruble và rial là một dấu hiệu khác cho thấy tình hữu nghị đang phát triển giữa hai nước trong bối cảnh chiến tranh ở Ukraine. Tuy nhiên, mặc dù sự hợp tác này sẽ tăng cường quan hệ giữa Tehran và Moscow ở cấp độ song phương hoặc trong khuôn khổ Liên minh Kinh tế Á-Âu, nhưng nó không thể giải quyết tất cả các thách thức tài chính, ngân hàng và thương mại bắt nguồn từ các chế độ trừng phạt toàn diện của phương Tây đối với cả hai nước.
Nguồn tin: Jamestown Foundation
© Bản tiếng Việt của xangdau.net
