Trong khi những bức xúc bởi giá xăng tăng nhanh, giảm chậm, rồi tình trạng cây xăng găm hàng chờ tăng giá, xăng bẩn, xăng kém chất lượng… vẫn chÆ°a có cách tháo gỡ thì má»™t lần nữa người tiêu dùng lại lo lắng trÆ°á»›c đề xuất doanh nghiệp được tá»± quyết định giá nếu xăng tăng dÆ°á»›i 1.000 đồng/lít của Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng.

“Bắt lá»—i” Nghị định 84

Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng vừa có văn bản báo cáo Thủ tÆ°á»›ng Chính phủ về rà soát, Ä‘ánh giá và đề xuất hÆ°á»›ng sá»­a đổi nghị định 84 về kinh doanh xăng dầu, trong Ä‘ó có những đề xuất sá»­a đổi Ä‘áng chú ý về công tác Ä‘iều hành, quản lý kinh doanh trong thời gian tá»›i Ä‘ây.

Tại văn bản này, Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng Ä‘ã chỉ ra nhiều bất cập tại Nghị định 84, má»™t trong những ý kiến Ä‘ánh giá cho rằng, biên Ä‘á»™ tăng/giảm giá xăng dầu trong bối cảnh hiện nay có thể gây “sốc” cho nền kinh tế. Do vậy có thể Ä‘Æ°a về biên Ä‘á»™ nhỏ hÆ¡n hoặc quy ra con số cụ thể.

Về giá cÆ¡ sở, Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng cho rằng giá này được tính bình quân phù hợp vá»›i số ngày dá»± trữ lÆ°u thông quy định tại Điều 22 của Nghị định là 30 ngày.

Tuy nhiên, xét về yếu tố thị trường thì không phản ánh Ä‘úng, sát vá»›i sá»± biến Ä‘á»™ng giá hàng ngày của thị trường thế giá»›i. HÆ¡n nữa, hiện nay Ä‘ang tồn tại 2 tá»· giá khi hạch toán xăng dầu: tá»· giá liên ngân hàng để tính thuế nhập khẩu, thuế tiêu thụ đặc biệt và tá»· giá bán của ngân hàng thÆ°Æ¡ng mại khi tính giá CIF cÆ¡ sở.

PGS.TS Ngô Trí Long

“Về quy định thời gian giữa 2 lần Ä‘iều chỉnh giá liên tiếp tối thiểu là 10 ngày dÆ°Æ¡ng lịch đối vá»›i trường hợp tăng giá, tối Ä‘a là 10 ngày dÆ°Æ¡ng lịch đối vá»›i trường hợp giảm giá là chÆ°a linh hoạt trong Ä‘iều kiện giá thế giá»›i diá»…n biến phức tạp cÅ©ng nhÆ° yêu cầu cần bình ổn thị trường, ổn định kinh tế vÄ© mô hàng năm”, Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng chỉ rõ.

Mặt khác, để đạt được hiệu quả kinh doanh cao nhất, thÆ°Æ¡ng nhân đầu mối thường có xu hÆ°á»›ng lá»±a chọn phÆ°Æ¡ng án cố định số ngày Ä‘iều chỉnh giá (cả tăng lẫn giảm) đều ở 10 ngày/1 lần Ä‘iều chỉnh. Điều này được lặp Ä‘i lặp lại, cá»™ng vá»›i các thông tin bình luận trên phÆ°Æ¡ng tiện thông tin đại chúng, dá»… khiến cho đối tượng kinh doanh xăng dầu lợi dụng để đầu cÆ¡, trục lợi, gây xáo trá»™n thị trường.

Theo bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng, quy định thời gian giữa hai lần Ä‘iều chỉnh thay vì do Chính phủ quy định, sẽ chuyển sang cho Thủ tÆ°á»›ng Chính phủ quyết định để tăng tính linh hoạt.

TrÆ°á»›c Ä‘ó, Bá»™ Tài chính Ä‘ã đề xuất 3 phÆ°Æ¡ng án về tần suất Ä‘iều chỉnh giá, má»™t là chu kỳ tính giá cÆ¡ sở phù hợp vá»›i tần suất Ä‘iều chỉnh giá nhÆ° hiện nay là 10 ngày. Hai là phù hợp vá»›i số ngày dá»± trữ lÆ°u thông 30 ngày; phÆ°Æ¡ng án ba là 15 ngày, để hài hoà giữa dá»± trữ lÆ°u thông và tần suất Ä‘iều chỉnh giá. Sau khi phân tích Æ°u, nhược Ä‘iểm từng phÆ°Æ¡ng án, Bá»™ Tài chính nghiêng về phÆ°Æ¡ng án 3, tức là tăng tần suất Ä‘iều chỉnh giá lên thành 15 ngày.

Theo quy định hiện nay, có 3 trường hợp Ä‘iều chỉnh giá bán lẻ xăng dầu tÆ°Æ¡ng ứng vá»›i các mức biến Ä‘á»™ng giá cÆ¡ sở đến 7%, từ trên 7% đến 12% và trên 12% so vá»›i giá bán lẻ hiện hành.

Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng nhận định, đến nay xu hÆ°á»›ng giá thế giá»›i chủ yếu là tăng và vá»›i biên Ä‘á»™ này, nếu quy về con số tuyệt đối, vá»›i mặt hàng xăng ứng vá»›i 7% là khoảng trên 1.500 đồng/lít, vá»›i 12% là khoảng trên 2.500 đồng/lít, khi Ä‘iều chỉnh sẽ gây sốc cho nền kinh tế và tâm lý người tiêu dùng.

Dá»±a trên những Ä‘ánh giá Ä‘ó, Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng đề xuất, cần quy định biên Ä‘á»™ Ä‘iều chỉnh tăng, giảm giá trong nÆ°á»›c phù hợp vá»›i xu hÆ°á»›ng biến Ä‘á»™ng giá xăng dầu thế giá»›i.

Theo Ä‘ó, thay vì theo 3 mức: 7%, 12% và trên 12% nhÆ° hiện nay thì Ä‘iều chỉnh vá»›i các mức nhỏ hÆ¡n, chẳng hạn 3%, 5% và 7% hoặc quy định mức Ä‘iều chỉnh giá xăng dầu trong nÆ°á»›c khi chênh lệch giữa giá cÆ¡ sở và giá hiện hành bằng con số cụ thể.

Chẳng hạn, trong phạm vi đến 500 đồng/lít,kg thì thÆ°Æ¡ng nhân tá»± Ä‘iều chỉnh giá bán xăng dầu; trên 500 đến 1.000 đồng/lít,kg thì thÆ°Æ¡ng nhân tá»± Ä‘iều chỉnh giá kết hợp sá»­ dụng Quỹ Bình ổn giá xăng dầu. Trên 1.000 đồng/lít,kg thì thÆ°Æ¡ng nhân Ä‘iều chỉnh giá khi có ý kiến của liên Bá»™ Tài chính - Công ThÆ°Æ¡ng. Phạm vi này có thể thay đổi theo Quyết định của Thủ tÆ°á»›ng Chính phủ, phù hợp vá»›i từng thời kỳ.

Văn bản báo cáo Thủ tÆ°á»›ng cÅ©ng nêu rõ, má»™t Ä‘iểm thiếu sót trong Nghị định 84 là chÆ°a quy định chế Ä‘á»™ công khai thông tin về kết quả tính toán Giá cÆ¡ sở, sá»­ dụng Quỹ Bình ổn giá  và chế Ä‘á»™ kiểm toán thÆ°Æ¡ng nhân đầu mối.

Bá»™ này đề nghị quy định đăng tải công khai giá cÆ¡ sở trên trang Ä‘iện tá»­ của Bá»™ Tài chính để những ai quan tâm tiện theo dõi, tính toán; quy định thÆ°Æ¡ng nhân đầu mối phải công bố giá cÆ¡ sở công khai trên trang thông tin Ä‘iện tá»­ của thÆ°Æ¡ng nhân đầu mối.

Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng cÅ©ng kiến nghị quy định chế Ä‘á»™, phÆ°Æ¡ng thức công khai giá cÆ¡ sở, cách tính giá cÆ¡ sở, kết quả tính toán giá cÆ¡ sở, trích lập, sá»­ dụng quỹ bình ổn, kết quả kinh doanh xăng dầu của thÆ°Æ¡ng nhân đầu mối.

ChÆ°a có cạnh tranh không nên để doanh nghiệp định giá

Nhìn lại thời Ä‘iểm khi Bá»™ Tài chính cho các doanh nghiệp được quyền tá»± quyết giá xăng dầu và thời gian Ä‘iều chỉnh giá cÅ©ng sẽ phần nào giúp người tiêu dùng hình dung được những biến Ä‘á»™ng về giá nếu đề xuất trên của Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng được thá»±c hiện.

Tháng 7/2012, ngay sau khi được trao quyền tá»± quyết các doanh nghiệp Ä‘ã đồng loạt tăng 400 đồng/lít, kg đối vá»›i ba mặt hàng chính là xăng, dầu DO và dầu FO. Thay vì má»—i doanh nghiệp có mức tăng khác nhau căn cứ vào chênh lệch đầu vào và đầu ra của mình thì mức Ä‘iều chỉnh này lại dàn hàng ngang. Thời Ä‘iểm tăng giá bán cÅ©ng được các doanh nghiệp áp dụng khá nhịp nhàng, đồng loạt lúc 22h tối 20/7.

Tại thời Ä‘iểm Ä‘ó, các chuyên gia cho rằng, việc để cho doanh nghiệp có quyền định giá là tạo ra “lá»— hổng” khiến người tiêu dùng chịu thiệt còn doanh nghiệp dá»… dàng hưởng lợi bởi thị trường xăng dầu vẫn còn Ä‘á»™c quyền, hoàn toàn chÆ°a có sá»± cạnh tranh Ä‘úng nghÄ©a.

Khi chÆ°a có cạnh tranh đầy đủ trên thị trường và đặc biệt sá»± minh bạch về giá bán vẫn là dấu hỏi thì không thể cho cÆ¡ chế được tá»± do định giá theo thị trường. Trên thá»±c tế, dù Ä‘ang có 13 đầu mối nhập khẩu nhÆ°ng thị phần lại nằm trong tay 2-3 doanh nghiệp lá»›n.

Về chính sách quyết định giá, nhiều ý kiến cho rằng phía cÆ¡ quan quản lý cÅ©ng bối rối khi Ä‘i bằng chân nào cÅ©ng sợ Ä‘au do Ä‘ó việc trao quyền quyết định giá cho doanh nghiệp cứ làm rồi ngÆ°ng rồi lại làm rất luẩn quẩn.

Tháng 12/2009, khi Nghị định 84 má»›i có hiệu lá»±c thi hành, các doanh nghiệp đầu mối xăng dầu Ä‘ã được tá»± Ä‘iều chỉnh tăng/giảm giá bán. Chỉ thá»±c hiện được 3 tháng, các doanh nghiệp thừa nhận quy định trên bá»™c lá»™ nhiều bất cập, không có cạnh tranh giá bán nhÆ° mong đợi, hÆ¡n nữa lại phải thá»±c hiện bình ổn giá do giá thế giá»›i có nhiều biến Ä‘á»™ng nên Bá»™ Tài chính Ä‘ã phải quyết định không cho doanh nghiệp được tá»± quyết giá bán.

Đến cuối tháng 6/2012, Bá»™ Tài chính phát Ä‘i thông báo doanh nghiệp được đăng ký giá bán. Đầu tháng 7/2012, khi các doanh nghiệp đăng ký, bá»™ Ä‘ã tính toán, Ä‘Æ°a ra quyết định mức giảm giá và thời Ä‘iểm giảm cụ thể. Tuy nhiên, lần gần nhất là ngày 20/7, bá»™ Ä‘ã cho doanh nghiệp tá»± chịu trách nhiệm về quyết định giá và kết quả kinh doanh của doanh nghiệp.

Chuyên gia kinh tế Ngô Trí Long cho rằng, cần phải sá»­a đổi Nghị định 84 theo hÆ°á»›ng không để doanh nghiệp được tá»± định giá. Thị trường xăng dầu còn chÆ°a phá bỏ Ä‘á»™c quyền thì không thể để doanh nghiệp định giá. “Mức Ä‘iều chỉnh 3%, 5% hay 7% có giảm nhẹ hÆ¡n nhÆ°ng doanh nghiệp vẫn Ä‘á»™c quyền thì họ vẫn có thể dá»±a vào Ä‘ó để tăng giá có lợi cho mình”, ông Long chỉ rõ.

Đồng tình vá»›i Ä‘ánh giá của Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng về Nghị định 84, song TS. Nguyá»…n Minh Phong cho rằng hÆ°á»›ng sá»­a đổi của liên bá»™ vẫn luẩn quẩn.

Để giải quyết được các vấn đề bất cập, cần tách quỹ an ninh năng lượng và quỹ dá»± trữ thÆ°Æ¡ng mại, tức là tách nhiệm vụ chính trị và nhiệm vụ kinh doanh xăng dầu của doanh nghiệp. Bên cạnh Ä‘ó, cần viết lại công thức tính giá xăng dầu.

Trong Ä‘ó, phần cứng là giá cÆ¡ sở là thuần chi phí để có được 1 lít xăng dầu, không có các loại thuế phí. Phần mềm là giá cÆ¡ sở cá»™ng thêm các loại thuế phí. Doanh nghiệp được toàn quyền quyết định giá, không được bán dÆ°á»›i giá cÆ¡ sở và Nhà nÆ°á»›c không phải bù lá»—.

Nguồn tin: (ĐVO)