Trong những ngày qua, tranh cãi giữa các quan chức hàng đầu của hai bá»™ Tài chính và Công thÆ°Æ¡ng về giá xăng dầu trở thành đề tài nóng trên các mặt báo cÅ©ng nhÆ° các diá»…n Ä‘àn. Bá»™ Công thÆ°Æ¡ng không bằng lòng vá»›i cách Ä‘iều hành giá xăng dầu của bá»™ Tài chính.

Theo thứ trưởng bá»™ Công thÆ°Æ¡ng Nguyá»…n Cẩm Tú thì cách Ä‘iều hành của bá»™ Tài chính sẽ khiến cho các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu luôn rÆ¡i vào cảnh thua lá»—, và vì thế có thể ảnh hưởng đến an toàn hệ thống. Đây cÅ©ng là ý kiến của các lãnh đạo các tổng công ty kinh doanh xăng dầu, nhÆ° ông Bùi Ngọc Bảo – chủ tịch Petrolimex và ông VÆ°Æ¡ng Đình Dung – tổng giám đốc tổng công ty Xăng dầu quân Ä‘á»™i. Đáp lại, ông VÆ°Æ¡ng Đình Huệ khẳng định rằng, cách Ä‘iều hành nhÆ° vậy là cần thiết vì Petrolimex và PV Oil chiếm đến 90% thị phần của thị trường xăng dầu Việt Nam. Quyết định của bá»™ Tài chính má»™t mặt đảm bảo cho doanh nghiệp không thua lá»—, nhÆ°ng mặt khác góp phần vào việc kiểm soát tốc Ä‘á»™ tăng giá của Việt Nam.

Minh bạch hoá là chÆ°a đủ

Đặt ra các rào cản khống chế sá»± bành trÆ°á»›ng thị phần của Petrolimex, trong khi Ä‘ó khuyến khích các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu khác cạnh tranh để mở rá»™ng thị phần là má»™t trong những giải pháp cứu thị trường xăng dầu.

Theo quan Ä‘iểm của người viết, vá»›i má»™t thị trường Ä‘á»™c quyền đầu sỏ (oligopoly) vá»›i má»™t công ty thống lÄ©nh (dominant firm) nhÆ° thị trường xăng dầu của Việt Nam, thì việc kiểm toán chặt chẽ và công khai các Ä‘Æ¡n vị có vị thế Ä‘á»™c quyền nhÆ° Petrolimex là cần thiết.

Trong má»™t thị trường đầu sỏ, công ty có vị thế thống trị có khả năng định giá bán có lợi cho mình. Để có thể đảm bảo rằng doanh nghiệp này không có các hành vi thu lợi quá lá»›n, chính phủ các nÆ°á»›c đều có các biện pháp can thiệp về giá. Về cÆ¡ bản giá bán sẽ được tính toán dá»±a trên chi phí bình quân của doanh nghiệp này cá»™ng vá»›i má»™t mức lãi nhất định.

CÆ¡ quan có thẩm quyền sẽ giám sát chi phí bình quân của các doanh nghiệp để đảm bảo rằng các doanh nghiệp này hạch toán Ä‘úng. Có lẽ trÆ°á»›c việc bá»™ Công thÆ°Æ¡ng và các tổng công ty xăng dầu kêu lá»— do duy trì mức giá bán thấp quá lâu (thấp hÆ¡n nhiều so vá»›i các nÆ°á»›c khác trong khu vá»±c), bá»™ Tài chính Ä‘ã quyết định thành lập tổ kiểm tra giá nhập khẩu tại doanh nghiệp chiếm trên 60% thị phần là Petrolimex và ba Ä‘Æ¡n vị đầu mối khác. Mục Ä‘ích của đợt kiểm tra này là xác định giá vốn các mặt hàng xăng dầu tồn kho tính đến ngày 26.8.2011, giá nhập khẩu trong giai Ä‘oạn từ ngày 1.1.2011 – 15.9.2011, và rà soát các khoản chi phí thá»±c tế liên quan đến kinh doanh của các doanh nghiệp làm ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh xăng, dầu. Thá»±c chất các hoạt Ä‘á»™ng này nhằm để xác định liệu việc tính toán chi phí bình quân của các doanh nghiệp xăng dầu có vị thế thống trị có Ä‘úng hay không.

Tuy nhiên, giải pháp minh bạch hoá thông tin liên quan đến chi phí hoạt Ä‘á»™ng kinh doanh của doanh nghiệp nhà nÆ°á»›c là chÆ°a đủ. Công việc này, thứ nhất, rất tốn kém. Việc kiểm toán thường xuyên chi phí của từng mặt hàng của các doanh nghiệp không hề dá»… dàng. Các doanh nghiệp minh bạch nhất cÅ©ng chỉ có thể xây dá»±ng các báo cáo tài chính định kỳ má»™t quý má»™t lần. Để giảm chi phí kiểm soát, cÆ¡ quan quản lý thường dá»±a trên má»™t công thức tính toán giá xăng dầu được duy trì cả vài năm. Rõ ràng, má»™t công thức tính toán nhÆ° vậy sẽ không thể nào phản ánh được hết các diá»…n biến thị trường.

Thứ hai, ngay cả khi việc xác định chi phí bình quân là chính xác thì Ä‘iều hành theo cách này không khuyến khích các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu nâng cao năng suất để giảm chi phí. Giá bán luôn bao gồm hết chi phí bình quân của doanh nghiệp nên doanh nghiệp không cần thiết giảm chi phí vẫn có được mức lãi theo quy định. Đó chính là lý do mà từ cuối thập ká»· 1980 trở lại Ä‘ây, các quốc gia Ä‘ã phải áp dụng các giải pháp thị trường để nâng cao hiệu quả hoạt Ä‘á»™ng của thị trường xăng dầu.

Giải pháp thị trường

Nguyên nhân khiến thị trường xăng dầu của Việt Nam không hoạt Ä‘á»™ng cạnh tranh được nhÆ° thị trường viá»…n thông di Ä‘á»™ng là vì Petrolimex chiếm tá»›i 60% thị phần và PV Oil chiếm đến 30% thị phần cả nÆ°á»›c. TÆ°Æ¡ng tá»± các lÄ©nh vá»±c viá»…n thông và Ä‘iện, xăng dầu là lÄ©nh vá»±c có Ä‘á»™ tập trung ngành cao (tức thường được kiểm soát bởi ba hoặc bốn doanh nghiệp). Hay nói cách khác bản chất của các thị trường này là thị trường đầu sỏ. Để ngăn chặn thị trường này bị lÅ©ng Ä‘oạn giá bởi các doanh nghiệp đầu sỏ, dá»±a trên kinh nghiệm quốc tế và Việt Nam, chính quyền cần phải làm hai việc sau.

Thứ nhất là phải chuyển mô hình thị trường Ä‘á»™c quyền đầu sỏ có má»™t công ty thống lÄ©nh sang mô hình thị trường đầu sỏ Ä‘ua tranh (Cournot-Nash model). Trong mô hình này các công ty đầu sỏ có thị phần tÆ°Æ¡ng đối bằng nhau. Khi không có công ty nào thống lÄ©nh các công ty này sẽ luôn phải Ä‘ua tranh nhau để duy trì thị phần. Kết quả là không có công ty nào được hưởng lợi nhuận tuyệt đối.

Để theo Ä‘uổi mô hình này thì Chính phủ có thể tiếp cận theo hai cách. Cách thứ nhất và nhanh nhất là tách Petrolimex làm hai tổng công ty. Giải pháp này Ä‘ã từng được các nÆ°á»›c phÆ°Æ¡ng Tây tiến hành để chống Ä‘á»™c quyền. Chẳng hạn, Mỹ Ä‘ã từng tách các công ty Standard Oil, AT&T, v.v. ra thành nhiều công ty nhỏ để chống Ä‘á»™c quyền. Vá»›i giải pháp này, thị trường xăng dầu sẽ có ba công ty có thị phần tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng nhau. Petrolimex 1, Petrolimex 2, và PV Oil đều chiếm lÄ©nh 30% thị phần. Để có thể tìm kiếm được lợi nhuận, ba doanh nghiệp này bắt buá»™c phải cạnh tranh nhau về giá thay vì bám chặt vào má»™t mức giá chung nhÆ° hiện nay.

Giải pháp thứ hai là đặt ra các rào cản khống chế sá»± bành trÆ°á»›ng thị phần của Petrolimex, trong khi Ä‘ó khuyến khích các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu khác cạnh tranh để mở rá»™ng thị phần. Chẳng hạn, má»™t mặt có thể yêu cầu Petrolimex luôn phải bán xăng dầu theo giá mà bá»™ Tài chính quy định, dá»±a trên chi phí bình quân và chỉ cho phép mở rá»™ng thêm các Ä‘iểm bán lẻ xăng dầu nếu hạ được chi phí bình quân. Mặt khác, bá»™ Tài chính cho phép các doanh nghiệp khác bán giá cạnh tranh vá»›i nhau, tức có thể cao hÆ¡n hoặc thấp hÆ¡n giá của Petrolimex. Dá»±a trên khoảng cách giá giữa các doanh nghiệp nhỏ vá»›i giá chuẩn của Petrolimex, bá»™ Công thÆ°Æ¡ng sẽ cấp giấy phép mở rá»™ng các Ä‘iểm bán lẻ cho các doanh nghiệp nhỏ khác ở mức Ä‘á»™ tÆ°Æ¡ng ứng. Vá»›i giải pháp này, sau má»™t thời gian nhất định sẽ xuất hiện má»™t hoặc hai công ty nổi trá»™i và giành được nhiều thị phần hÆ¡n. Kết quả cuối cùng vẫn là Ä‘Æ°a thị phần của các doanh nghiệp đầu sỏ về mức tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng nhau.

Giải pháp thứ hai thá»±c ra Ä‘ã được áp dụng cho thị trường viá»…n thông Việt Nam. Khi Viettel má»›i gia nhập ngành, bá»™ Công thÆ°Æ¡ng có chính sách rất Ä‘úng đắn là ngăn cản Mobifone và Vinaphone hạ giá thấp, trong khi cho phép các công ty Ä‘iện thoại di Ä‘á»™ng nhỏ thá»±c hiện chính sách hạ giá để mở rá»™ng thị phần. Kết quả là sau má»™t thời gian vài năm, Viettel Ä‘ã nổi lên thành má»™t nhà cung cấp mạng viá»…n thông di Ä‘á»™ng có thị phần tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng vá»›i Mobifone và Vinaphone.

Thị trường viá»…n thông của Việt Nam Ä‘ã trở thành má»™t thị trường cạnh tranh. Song song vá»›i việc chuyển đổi mô hình thị trường đầu sỏ trên, Chính phủ nên xây dá»±ng các biện pháp giám sát thị trường hiệu quả để đảm bảo rằng các công ty đầu sỏ không thông đồng giá vá»›i nhau. Đây là má»™t công việc có tính dài hạn để chống các hành vi vi phạm luật Cạnh tranh mà Việt Nam Ä‘ã ban hành từ năm 2004.

Nguồn tin: SGTT.VN