Giá xăng Ä‘ã tăng ba lần kể từ tháng 4/2009. Quỹ bình ổn giá xăng dầu cÅ©ng Ä‘ã có cÆ¡ chế hoạt Ä‘á»™ng nhÆ°ng Ä‘iá»u kỳ lạ là quỹ này chÆ°a có lấy 1 đồng láºn lÆ°ng ngay cả khi giá dầu thế giá»›i xuống rất thấp. Và Ä‘Æ°Æ¡ng nhiên, quỹ chÆ°a thể váºn hành.
Cái lý của sá»± bình ổn
Sau 2 năm chuẩn bị, cuối cùng, Quỹ bình ổn giá xăng dầu cÅ©ng Ä‘ã ra Ä‘á»i bằng việc Bá»™ Tài chính có văn bản hÆ°á»›ng dẫn vá» hoạt Ä‘á»™ng của nó. Tuy nhiên, đến nay, vẫn còn nhiá»u ý kiến vá» việc làm thế nào để quỹ thá»±c thi có hiệu quả.
Cần có quỹ nhÆ°ng phải có cÆ¡ chế váºn hành hợp lý. (Ảnh: VNN)
Vá» việc hình thành quỹ bình ổn giá, Phó Giáo sÆ° - Tiến sỹ Ngô Trí Long - Há»c viện Tài chính cho rằng, không những xăng dầu, tất cả những ngành hàng khác mà Việt Nam phải nháºp khẩu nhiá»u và giá thế giá»›i biến Ä‘á»™ng mạnh thì Ä‘á»u cần có biện pháp bình ổn. Việc láºp má»™t quỹ bình ổn là cách cần nghÄ© tá»›i.
Má»™t quỹ bình ổn đối vá»›i xăng dầu là cần thiết, nếu xét trên nguyên tắc đảm bảo giá ổn định vì nếu giá thế giá»›i tăng cao thì Ä‘Æ°a quỹ ra để ổn định, còn khi giá thế giá»›i thấp thì thu vào quỹ để dá»± phòng.
Tiến sỹ Nguyá»…n Minh Phong - Viện Nghiên cứu kinh tế xã há»™i Hà Ná»™i cÅ©ng cho rằng, kinh nghiệm thành láºp quỹ bình ổn giá không phải là lạ trên thế giá»›i và ở Việt Nam cÅ©ng Ä‘ã từng có tiá»n lệ. TrÆ°á»›c Ä‘ây, trong thá»i kỳ chống lạm phát, Chính phủ cÅ©ng Ä‘ã hình thành má»™t quỹ bình ổn chung cho má»i mặt hàng vá»›i nguồn kinh phí từ ngân sách Nhà nÆ°á»›c, nhÆ°ng vá» sau quỹ này Ä‘ã giải thể vì nhiá»u lý do.
Äối vá»›i xăng dầu, do tầm quan trá»ng của mặt hàng này và sức ép cao vì giá cả liên tục biến Ä‘á»™ng, nên việc thành láºp quỹ là cần thiết.
Việc cần thiết có thể được tính dÆ°á»›i các góc Ä‘á»™, thứ nhất là trong xu hÆ°á»›ng giá dầu khó kiểm soát, biến Ä‘á»™ng nhanh, ứng phó trong nÆ°á»›c nhiá»u khi không kịp, trong cÆ¡ chế hệ thống Ä‘iá»u tiết giá còn nặng ná» thì rõ ràng là đặt ra má»™t mức dao Ä‘á»™ng giá, hoặc là quỹ để DN kinh doanh xăng dầu tăng khả năng can thiệp giữ quyá»n lợi trong kinh doanh là cần thiết, ông Phong nói.
Trao đổi vấn Ä‘á» này vá»›i các DN Ä‘á»u nháºn được câu trả lá»i là má»™t quỹ bình ổn là cần thiết và chính các DN là ngÆ°á»i đầu tiên Ä‘á» xuất hình thành quỹ. Trong Ä‘ó, Petrolimex Ä‘ã mất không ít công sức để xây dá»±ng các Ä‘á» án trình các cÆ¡ quan chức năng xem xét.
Các DN cho rằng, để ổn định tÆ°Æ¡ng đối giá bán, thì việc hình thành quỹ dá»± phòng và bình ổn giá tại DN là rất có ý nghÄ©a, giúp DN có thêm nguồn lá»±c và chủ Ä‘á»™ng hÆ¡n khi đối phó vá»›i biến Ä‘á»™ng giá.
Nguồn thu được trích nằm trong kết cấu giá bán. DN sẽ được sá» dụng nguồn quỹ này để bình ổn giá cả theo mặt bằng giá Ä‘ã xác láºp và được Ä‘iá»u chỉnh phù hợp vá»›i biến Ä‘á»™ng thị trÆ°á»ng. Còn ngÆ°á»i tiêu dùng, nhất là các DN kinh doanh cÅ©ng có được má»™t đầu vào ổn định.
Việc trích láºp quỹ được chỠđợi hÆ¡n khi thị trÆ°á»ng xăng dầu Việt Nam gần nhÆ° Ä‘ang phải nháºp khẩu hoàn toàn.
Trải qua năm 2008, giá xăng dầu biến Ä‘á»™ng liên tục lên đến mức cao nhất gần 150 USD/thùng, khiến cho DN hết khả năng cầm cá»±, Nhà nÆ°á»›c không còn sức để bù lá»—... chấp nháºn "buông" giá xăng dầu khi Ä‘ã phải quyết định tăng giá xăng Ä‘á»™t ngá»™t lên thêm 4.500 đồng và đạt mức giá đỉnh Ä‘iểm 19 ngàn đồng/lít vào tháng 7/2008.
Và ngay sau Ä‘ó, dù giá cả thế giá»›i còn nhiá»u biến Ä‘á»™ng, Chính phủ vẫn quyết định đẩy thá»±c hiện thị trÆ°á»ng hóa toàn bá»™ thị trÆ°á»ng xăng dầu.
Khi nguồn bù lá»— từ ngân sách chấm dứt thì việc hình thành má»™t quỹ được nhiá»u ngÆ°á»i hy vá»ng sẽ Ä‘em lại sá»± bình ổn giá cả cho mặt hàng chiến lược này. CÆ¡ chế giá thị trÆ°á»ng, trích láºp quỹ dá»± phòng có cÆ¡ há»™i áp dụng thuáºn lợi hÆ¡n vì giá xăng dầu thế giá»›i rÆ¡i vào giai Ä‘oạn sụt giảm nhanh chóng từ gần 150USD xuống có khi dÆ°á»›i 40 USD/thùng
Vẫn chÆ°a trích được đồng nào
Mặc dù rất dù rất kỳ vá»ng vào má»™t quỹ bình ổn những các DN cho biết, cho đến thá»i Ä‘iểm này, hầu hết các DN vẫn chÆ°a trích được má»™t đồng nào vào quỹ bình ổn này vì tất cả các mặt hàng kinh doanh xăng dầu của DN tại thá»i Ä‘iểm này Ä‘á»u Ä‘ang bị lá»—.
Số tiá»n trích láºp quỹ chắc chắn là rất lá»›n. Tiá»n này thu của ngÆ°á»i dân và để tại DN. NhÆ° váºy sẽ có khả năng bị lạm dụng. Chẳng hạn nhÆ° khi cần dùng lại không dùng. Hoặc nếu kiểm soát không tốt có thể tạo ra cÆ¡ chế để các DN kinh doanh xăng dầu dá»±a vào Ä‘ó để tăng giá không Ä‘úng thá»±c tế.
TS Nguyá»…n Minh Phong (Viện nghiên cứu kinh tế xã há»™i Hà Ná»™i)
Tháºm chí, có những mặt hàng thị trÆ°á»ng hóa đầu tiên nhÆ° xăng thì dù Ä‘ã được tăng giá ba lần trong tháng 4/2009 nhÆ°ng vẫn ở trong trong trạng thái lá»— và việc trích láºp quỹ là không thể.
Tháºm chí, có DN sau khi tiếp cáºn vá»›i bản hÆ°á»›ng dẫn của Bá»™ Tài chính vá» quỹ Ä‘ã tá» ra khá thất vá»ng và cho biết, vá»›i cách này thì không chỉ khi thua lá»— và cả khi có lãi việc trích láºp quỹ cÅ©ng khó phát huy tác dụng. Vì cách trích láºp và Ä‘iá»u hành giá cả thông qua hÆ°á»›ng dẫn má»›i Ä‘ây là khá áp đặt và không phù hợp vá»›i cÆ¡ chế giá thị trÆ°á»ng Ä‘ã giao cho DN.
Trích láºp má»™t lượng quỹ lá»›n để tại DN, nhÆ°ng cÆ¡ chế Ä‘iá»u hành và quản lý thế nào chÆ°a rõ. Nếu xảy ra bắt tay giữa các DN hay giữa các cÆ¡ quan quản lý vá»›i DN để dùng tiá»n sai mục Ä‘ích thì sẽ xá» lý thế nào?
GS Ngô Trí Long
Bởi quy định là thá»±c thi cÆ¡ chế giá thị trÆ°á»ng nhÆ°ng DN vẫn chÆ°a hoàn toàn được định giá để đảm bảo kinh doanh có lãi, vẫn còn chịu sá»± Ä‘iá»u chỉnh của cÆ¡ quan nhà nÆ°á»›c và chi phối bởi nhiá»u lý do khác... Và không có lãi thì việc láºp quỹ là không thể.
Vẫn chÆ°a má»™t đồng nào được Ä‘Æ°a vào quỹ bình ổn. (Ảnh: VNN)
Và những ná»—i lo khác
Ông Nguyá»…n Minh Phong cho rằng, trong bản hÆ°á»›ng dẫn hoạt Ä‘á»™ng của quỹ vẫn có sá»± cứng nhắc khi quy định chỉ tăng giá 500 đồng. Vá»›i má»™t mức cố định Ä‘ó, vá»›i lúc này là cao, nhÆ°ng lúc khác lại là thấp. Vì thế, theo ông, thay vì 500 đồng, nên Ä‘iá»u chỉnh theo mức giá hiện hành, ví dụ 5-10% mức giá. DN sẽ Ä‘iá»u chỉnh theo 1 hạn mức nào Ä‘ó.
Äặc biệt, trong bối cảnh chÆ°a cÆ¡ chế thị trÆ°á»ng hoàn toàn cho xăng dầu, Chính phủ lại chÆ°a có cÆ¡ chế kiểm toán, chÆ°a có việc tách bạch giữa thuế phải ná»™p vá»›i việc Nhà nÆ°á»›c tạo định mức cho DN để tạo ra định giá minh bạch.
Còn trong cÆ¡ chế thị trÆ°á»ng, mức chi phí, tính mức lãi hoàn toàn có thể tính được và DN chủ Ä‘á»™ng tính toán. Hiện nay, DN vẫn phải chịu mức ná»™p thuế bao nhiêu, trích láºp các khoản thế nào, lợi nhuáºn ra sao do Chính phủ quy định, nhiá»u khi nó không còn là giá thị trÆ°á»ng. Äây là khó khăn cho Ä‘Æ¡n vị kinh doanh xăng dầu
Ông Ngô Trí Long cÅ©ng chỉ ra má»™t số Ä‘iểm bất hợp lý trong thành láºp quỹ nhÆ°: Mục Ä‘ích láºp quỹ là để đối phó vá»›i tăng giá, nhÆ°ng lại bắt DN xây dá»±ng giá thành định hÆ°á»›ng cho cả má»™t quý tiếp theo. Äiá»u này rất khó, vì nếu nắm được giá, DN Ä‘ã kinh doanh có lãi lá»›n và có thể không cần đến quỹ.
HÆ¡n nữa theo ông Long, cách tính toán láºp quỹ theo hÆ°á»›ng dẫn má»›i Ä‘ây là rất rối rắm, phức tạp và có nhiá»u yếu tố mang tính chất không phù hợp cÆ¡ chế định giá thị trÆ°á»ng mà Ä‘ã nói là giao cho DN, cho nên e rằng khó thá»±c thi.
Bên cạnh Ä‘ó, các chuyên gia cÅ©ng bày tá» lo ngại vá» cÆ¡ chế quản lý quỹ thế nào để tránh bị lạm dụng.
Ông Nguyá»…n Minh Phong cho rằng, số tiá»n trích láºp quỹ chắc chắn là rất lá»›n và tạo ra má»™t quỹ lá»›n từ tiá»n của ngÆ°á»i dân để tại DN, váºy có khả năng bị lạm dụng, ví dụ nhÆ° khi cần dùng lại không dùng. Hoặc nếu kiểm soát không tốt có thể tạo ra cÆ¡ chế để các DN kinh doanh xăng dầu dá»±a vào Ä‘ó để tăng giá không Ä‘úng thá»±c tế.
Ông Long cÅ©ng cho rằng, trích láºp má»™t lượng quỹ lá»›n để tại DN, nhÆ°ng cÆ¡ chế Ä‘iá»u hành và quản lý thế nào chÆ°a rõ. Nếu xảy ra bắt tay giữa các DN hay giữa các cÆ¡ quan quản lý vá»›i DN để dùng tiá»n sai mục Ä‘ích thì sẽ xá» lý thế nào.
Äây là cả má»™t câu chuyện lá»›n không thể không nghÄ© đến. Quỹ bình ổn giá trÆ°á»›c Ä‘ây của Chính phủ cÅ©ng Ä‘ã có những bài há»c vá» sá» dụng quỹ mà cÆ¡ quan chức năng phải xá» lý nên vá»›i quỹ này cÅ©ng không thể chủ quan.
(VietnamNet)
