Ná»—i ấm ức về chuyện xăng tăng giá của người tiêu dùng, các doanh nghiệp, các chuyên gia vẫn chÆ°a được giải toả, cho dù khi Ä‘Æ°a ra các quyết định tăng giá, các quan chức Ä‘ã không ngừng khẳng định các yếu tố thị trường đằng sau chuyện tăng giá, Ä‘ã tích cá»±c đăng Ä‘àn giải thích lý do không thể không tăng, và thậm chí Ä‘ã không ít lần lặp Ä‘i lặp lại nguyên tắc “hài hoà lợi ích giữa nhà nÆ°á»›c, doanh nghiệp và người dân”. Thế nhÆ°ng, có quá nhiều câu hỏi về lợi ích đằng sau những câu trả lời Ä‘ó.

Chỉ tính từ đầu tháng 5-2015, xăng Ä‘ã hai lần tăng giá – vào ngày 5-5 và 20-5 – vá»›i mức tăng gá»™p là 3.150 đồng má»—i lít. Thật ra, trÆ°á»›c hai đợt tăng giá này, nhiều người Ä‘ã dá»± Ä‘oán trÆ°á»›c xăng sẽ tăng giá do thuế môi trường Ä‘ã tăng gấp ba lần kể từ 1-5, từ 1.000 đồng lên 3.000 đồng má»—i lít xăng, tạo áp lá»±c lên giá bán lẻ trong nÆ°á»›c trong bối cảnh giá xăng dầu thế giá»›i Ä‘ã tăng đều từ nhiều tuần lá»… trÆ°á»›c Ä‘ó. Tính ra xăng Ä‘ã tăng khoảng 18% so vá»›i trÆ°á»›c thời Ä‘iểm áp thuế môi trường má»›i, và tăng 28% so vá»›i mức giá 15.670 đồng/lít vào cuối năm 2014.

Lợi ích Nhà nÆ°á»›c

Việc tăng thuế môi trường thá»±c chất là má»™t biện pháp tăng thu ngân sách trong bối cảnh Việt Nam phải giảm thuế nhập khẩu – từ 35% xuống còn 20% – theo các cam kết há»™i nhập quốc tế. Biện pháp này giúp đảm bảo nguồn thu cho ngân sách không bị sụt giảm khi thuế giảm, hoặc sụt giảm không Ä‘áng kể, đồng nghÄ©a vá»›i việc đảm bảo lợi ích của Nhà nÆ°á»›c. (xem: Tăng thuế bảo vệ môi trường các mặt hàng xăng dầu)

Có má»™t thá»±c tế là đối vá»›i nguồn thu từ xăng dầu, các bá»™ ngành luôn ná»— lá»±c tìm mọi giải pháp đảm bảo không để xảy ra thâm hụt, cho dù nhiều chuyên gia kinh tế Ä‘ã chỉ ra rằng giá xăng thấp tạo nhiều lợi ích cho nền kinh tế, kể cả tăng nguồn thu cho ngân sách từ thuế do doanh nghiệp làm ăn có hiệu quả hÆ¡n.

Cụ thể, khi giá dầu thô thế giá»›i xuống thấp dÆ°á»›i 60 Ä‘ô la Mỹ/thùng, Bá»™ Tài chính ngay lập tức nâng thuế suất các mặt hàng xăng dầu lên mức cao nhất là 40%, là mức Ä‘ã được Ä‘iều chỉnh tăng 10 Ä‘iểm phần trăm so vá»›i mức 30% ở quy định cÅ©. Và khi dầu thô thế giá»›i giảm sâu, tiệm cận mức 40 Ä‘ô la Mỹ/thùng, giá xăng trong nÆ°á»›c cÅ©ng giảm không Ä‘áng kể, ở mức 15.670 đồng/lít do trÆ°á»›c Ä‘ó Bá»™ Công thÆ°Æ¡ng Ä‘ã tăng mức trích lập vào Quỹ bình ổn giá xăng dầu lên 800 đồng/lít.

Và gần Ä‘ây nhất là việc áp thuế môi trường ở mức rất cao khi thuế nhập khẩu buá»™c phải giảm theo cam kết há»™i nhập quốc tế. Các Ä‘á»™ng thái vừa qua cho thấy ngoại trừ hụt thu từ dầu thô, ngân sách Nhà nÆ°á»›c hầu nhÆ° không bị tác Ä‘á»™ng cho dù giá xăng dầu thành phẩm có biến Ä‘á»™ng nhÆ° thế nào.

Lợi ích doanh nghiệp

Doanh nghiệp ở Ä‘ây là các Ä‘Æ¡n vị đầu mối kinh doanh xăng dầu. Vá»›i việc Nhà nÆ°á»›c đảm bảo má»™t định mức chi phí kinh doanh hào phóng là 1.050 đồng/lít, vá»›i việc lợi nhuận định mức được quy định ổn định là 300 đồng/lít, và vá»›i các biện pháp định kỳ Ä‘iều chỉnh giá xăng hai tuần má»™t lần căn cứ theo giá cÆ¡ sở, các doanh nghiệp này không hề phải “vò đầu bứt tai” trong chuyện kinh doanh nhÆ°ng vẫn có thể ung dung thu lợi nhuận.

Cụ thể, Petrolimex má»›i Ä‘ây công bố báo cáo tài chính hợp nhất quí 1-2015, vá»›i mức lợi nhuận là 461 tỉ đồng, tăng gần 100% so vá»›i cùng kỳ năm ngoái. (xem: Petrolimex Ä‘ã báo lãi trở lại)

Giải thích về lợi nhuận tăng vọt, ông Trần Ngọc Năm, Phó Tổng giám đốc Petrolimex, cho là nhờ cÆ¡ chế, cụ thể là việc đảm bảo lợi nhuận định mức cho doanh nghiệp xăng dầu đầu mối, và việc Ä‘iều chỉnh tăng chi phí kinh doanh xăng dầu. (xem: Petrolimex lãi nhờ cÆ¡ chế)

Không chỉ doanh nghiệp đầu mối, mà ngay cả các tổng đại lý cÅ©ng “ăn nên làm ra” trong quý 1-2015. Báo cáo kết quả kinh doanh của Công ty cổ phần Vật tÆ° – Xăng dầu (Comeco) cho thấy lợi nhuận của công ty này tăng hÆ¡n 55% trong quý 1-2015 lên 11,5 tá»· đồng, trong khi má»™t tổng đại lý xăng dầu khác là Công ty cổ phần nhiên liệu Sài Gòn (SFC) cÅ©ng công bố lợi nhuận ròng tăng gần 30% trong quí 1 lên 10,6 tá»· đồng, cho dù doanh thu bán hàng và dịch vụ giảm mạnh.

Không cần phải dài dòng chứng minh, có thể thấy vá»›i cÆ¡ chế kinh doanh hiện hành, lợi ích của các doanh nghiệp xăng dầu đầu mối Ä‘ã được đảm bảo nhÆ° thế nào.

Và lợi ích người tiêu dùng

Trên thị trường, chi phí của người này là doanh thu và lợi nhuận của người kia. Vá»›i việc lợi ích của Nhà nÆ°á»›c và doanh nghiệp xăng dầu đầu mối được bảo vệ, khó có thể nói là quyền lợi của người tiêu dùng – bao gồm cả các công ty sá»­ dụng xăng dầu – được đảm bảo má»™t cách thích hợp.

NhÆ° Ä‘ã đề cập ở trên, người tiêu dùng không có cÆ¡ há»™i được hưởng xăng dầu giá rẻ tÆ°Æ¡ng ứng vá»›i biến Ä‘á»™ng của giá thế giá»›i, do chính sách thuế, phí luôn được Ä‘iều chỉnh để đảm bảo lợi ích của Nhà nÆ°á»›c, và định mức lợi nhuận và chi phí kinh doanh luôn được đảm bảo cho doanh nghiệp xăng dầu đầu mối. Mọi gánh nặng thuế, phí đều dồn hết lên vai người tiêu dùng, và lợi ích của họ chỉ là phần còn lại, nếu có, sau khi Ä‘ã đảm bảo các lợi ích nói trên.

Giá bán xăng hiện nay là 20.430 đồng/lít trong khi giá nhập khẩu chỉ hÆ¡n 11.200 đồng. Điều Ä‘ó cho thấy các loại thuế, phí và lợi nhuận của doanh nghiệp xăng dầu chiếm tá»›i hÆ¡n 40% giá xăng.

Báo Tuổi Trẻ trích dẫn số liệu từ Hiệp há»™i Xăng dầu Việt Nam cho biết trung bình má»—i ngày thị trường ná»™i địa tiêu thụ khoảng 38 triệu lít xăng dầu các loại. Vá»›i dân số 90 triệu dân, tính ra lượng xăng tiêu thụ đầu người khoảng 0,42 lít/ngày, tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng khoảng 8.626 đồng tiền xăng má»—i ngày, tức 258.780 đồng tiền xăng má»—i tháng.

Và, theo số liệu của Tổng cục Thống kê, GDP bình quân đầu người của Việt Nam năm 2014 đạt khoảng 2.028 Ä‘ô la Mỹ, tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng 169 Ä‘ô la Mỹ/tháng, và tính ra tiền xăng hiện tại chiếm khoảng 7% thu nhập hằng tháng của người Việt Nam.

CÅ©ng theo Tuổi Trẻ, Ä‘ây là má»™t tá»· lệ khá cao, nếu so vá»›i tỉ trọng chi phí xăng dầu trên thu nhập bình quân của các nÆ°á»›c Đông Nam Á chỉ nằm trong khoảng 0,5 - 3,5% thu nhập, nghÄ©a là giá xăng dầu Việt Nam rất mắc.

Giá xăng và thu nhập

Để rá»™ng đường so sánh, bảng thống kê về giá xăng ở 60 nền kinh tế trên thế giá»›i của hãng tin kinh tế Bloomberg cung cấp nhiều dữ liệu Ä‘áng suy nghÄ©.

Theo dữ liệu mà Bloomberg cập nhật đến đầu tháng 12-2014, Thổ NhÄ© Kỳ là nÆ¡i có giá xăng đắt nhất thế giá»›i, ở mức 9,89 Ä‘ô la Mỹ/gallon (3,785 lít), tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng 56.000 đồng/lít. Trong khi Ä‘ó, giá xăng rẻ nhất là tại Venezuela, chỉ 0,06 Ä‘ô la Mỹ/gallon, nghÄ©a là rẻ nhÆ° nÆ°á»›c lã. Giá xăng tại Việt Nam không nằm trong bảng thống kê, nhÆ°ng giá hiện hành tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng 3,54 Ä‘ô la Mỹ/gallon.

Tuy nhiên, Ä‘áng chú ý là Bloomberg Ä‘Æ°a ra bảng so sánh “ná»—i khổ tiền xăng” (pain at the pump), tính toán giá má»™t gallon xăng so vá»›i thu nhập hàng ngày của người dân. Theo Ä‘ó, Pakistan, vá»›i mức giá 3,98 Ä‘ô la Mỹ/gallon, và Ấn Độ, vá»›i mức giá 5 Ä‘ô la Mỹ/gallon má»›i thật sá»± là hai nÆ¡i đắt nhất thế giá»›i do người dân phải chi đến 110% thu nhập đầu người hàng ngày của mình cho má»™t gallon xăng. Vị trí tiếp theo là Philippines vá»›i tá»· lệ chi 69% thu nhập hàng ngày cho má»™t gallon xăng có giá 4,89 Ä‘ô la Mỹ.

Theo số liệu thu nhập đầu người của Việt Nam nêu trên thì chắc chắn Việt Nam sẽ xếp vị trí thứ 4 trên bảng xếp hạng, khi phải chi đến 64,15% thu nhập hàng ngày cho má»™t gallon xăng, thay vị trí thứ 4 trong bảng xếp hạng của Nigeria, nÆ¡i vá»›i mức giá 2,34 Ä‘ô la Mỹ/gallon, người dân nÆ°á»›c này chỉ phải chi 49% thu nhập hàng ngày cho suất tiêu thụ xăng giả định.

Có má»™t lập luận nữa của các quan chức mà thiết nghÄ© cÅ©ng cần nhắc lại ở Ä‘ây, Ä‘ó là tăng giá xăng để chống buôn lậu qua biên giá»›i do giá xăng ở các nÆ°á»›c lân cận cao hÆ¡n ở Việt Nam. Việc chống buôn lậu là cần thiết để tránh gây rối loạn thị trường, nhÆ°ng không thể chỉ trông chờ vào biện pháp về giá nhÆ° thế này. HÆ¡n nữa, cho dù không ai khuyến khích buôn lậu, nhÆ°ng quả thật, vá»›i giá thành xăng dầu nhÆ° Ä‘ã đề cập, việc buôn lậu không làm thiệt hại cho Việt Nam, mà thậm chí vẫn mang lại lợi nhuận cho doanh nghiệp, do giá bán vẫn luôn cao hÆ¡n giá thành.

Trong cả ba thá»±c thể Nhà nÆ°á»›c, doanh nghiệp và người tiêu dùng, rõ ràng nhóm cuối cùng luôn là đối tượng chịu thiệt thòi nhiều nhất. Và do Ä‘ó, nguyên tắc “hài hòa lợi ích giữa nhà nÆ°á»›c, doanh nghiệp và người dân” mà các cÆ¡ quan Nhà nÆ°á»›c trịnh trọng tuyên bố gần Ä‘ây, cuối cùng, cÅ©ng chỉ là má»™t khẩu hiệu.

Nguồn tin: KTSG