Má»—i lần xăng dầu tăng giá đều gây những dÆ° luận trái chiều nhau về tính hợp lý của việc Ä‘iều chỉnh này. Nguyên nhân bắt nguồn từ những chính sách về kinh doanh xăng dầu vá»›i nhiều bất cập. Từng là người nhiều năm theo dõi về giá cả, trong Ä‘ó có xăng dầu, TS VÅ© Đình Ánh, chuyên gia kinh tế nhìn nhận:

Doanh nghiệp vẫn chÆ°a thá»±c sá»± tá»± chủ khi còn phụ thuá»™c vào cÆ¡ chế xin ý kiến liên Bá»™ Tài chính - Công thÆ°Æ¡ng. Điều này dẫn đến khi giá thế giá»›i xuống thấp, giá bán xăng dầu thường không được Ä‘iều chỉnh xuống mà lại tăng phần thu của nhà nÆ°á»›c thông qua thuế nhập khẩu và các khoản thu khác. Ngược lại, khi giá thị trường thế giá»›i lên cao, giá trong nÆ°á»›c lại chỉ được Ä‘iều chỉnh lên ít hÆ¡n và nhà nÆ°á»›c lại phải cắt giảm các khoản thu.

Đổ xăng tại má»™t cây xăng Petrolimex. Ảnh: CAO THÄ‚NG

CÆ¡ chế giá hiện hành khiến lợi ích của doanh nghiệp, nhà nÆ°á»›c và người tiêu dùng bị xung Ä‘á»™t. Khi giá cả thế giá»›i xuống thấp, lợi ích của người tiêu dùng bị xâm hại, ngược lại khi giá cả thế giá»›i lên cao thì lợi ích của nhà nÆ°á»›c lại bị thiệt hại. NhÆ° vậy, dù giá thế giá»›i lên cao hay xuống thấp, xét về mặt tổng thể, lợi ích chung của xã há»™i đều bị thiệt hại.

Vấn đề cốt lõi là nhà nÆ°á»›c phải làm nhiệm vụ Ä‘iều hòa lợi ích giữa doanh nghiệp bán xăng dầu và người tiêu dùng mua xăng dầu dá»±a trên nguyên tắc công khai minh bạch và tạo cÆ¡ chế để hình thành thị trường xăng dầu cạnh tranh thật sá»±, cả thị trường bán buôn và bán lẻ, cả thị trường người bán lẫn thị trường người mua xăng dầu.

* PV: Theo ông, những bất cập Ä‘ó cần được Ä‘iều chỉnh theo hÆ°á»›ng nào?

* Ông VŨ ĐÌNH ÁNH: CÆ¡ chế Ä‘iều hành chính sách thuế và các khoản thu khác cÅ©ng cần có sá»± thay đổi. Việc Ä‘iều chỉnh tăng giảm thuế nhập khẩu trong thời gian qua không thật kịp thời, có tính vụn vặt, tình thế, chÆ°a ổn định theo má»™t nguyên tắc nền tảng nên Ä‘ã làm giảm tác dụng của công cụ Ä‘iều hành thị trường. Ngoài ra việc Ä‘iều chỉnh mức thu thuế cÅ©ng không đồng bá»™, thiếu thống nhất giữa các mặt hàng cÅ©ng dẫn đến gian lận thÆ°Æ¡ng mại và làm thất thu ngân sách. Thuế nhập khẩu được sá»­ dụng làm van Ä‘iều tiết, được Ä‘iều chỉnh linh hoạt trên cÆ¡ sở quan hệ biến Ä‘á»™ng giữa giá thế giá»›i và giá trong nÆ°á»›c nên Ä‘ã khó tạo ra môi trường ổn định cho kinh doanh của doanh nghiệp và khó ổn định nguồn thu ngân sách.

* Thời gian giữa 2 lần công bố tăng/giảm giá bán lẻ xăng dầu nhÆ° hiện nay có tạo cÆ¡ há»™i cho doanh nghiệp trục lợi và phần thiệt hại thì người tiêu dùng phải gánh chịu?

* Chính vì vậy, thời gian tá»›i, giá xăng dầu cần quán triệt nguyên tắc thị trường, hÆ°á»›ng tá»›i cạnh tranh, bình ổn, hạch toán đầy đủ, công khai minh bạch, tiết kiệm năng lượng.

Chính phủ nên áp dụng cÆ¡ chế công bố trần giá bán lẻ xăng dầu theo thời Ä‘iểm tính trên cÆ¡ sở công thức: Giá bán lẻ = Giá nhập CIF x tá»· giá + các khoản phải ná»™p + phí lÆ°u thông (trong Ä‘ó, giá nhập CIF là giá bình quân giản Ä‘Æ¡n trong 30 ngày của giá mua FOB xăng dầu kỳ hạn sau 1 tháng tại thị trường Singapore cá»™ng vá»›i các khoản phí vận chuyển, bảo hiểm về tá»›i cảng Việt Nam). Theo Ä‘ó, khi giá bán lẻ xăng dầu tính theo công thức trên biến Ä‘á»™ng trong khoảng 5-15% thì Chính phủ công bố trần giá bán lẻ má»›i. Khi giá bán lẻ xăng dầu tính theo công thức trên biến Ä‘á»™ng trên 15% thì Chính phủ cân đối để công bố trần giá má»›i và công bố giảm khoản phải ná»™p vào ngân sách nhà nÆ°á»›c của doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu. Khoản giảm ná»™p vào ngân sách nhà nÆ°á»›c do nhà nÆ°á»›c quy định đủ để đảm bảo mục tiêu bình ổn giá xăng dầu và doanh nghiệp hạch toán đầy đủ nhÆ°ng không thay đổi thuế suất. Thời gian giữa 2 lần công bố tăng/giảm giá bán lẻ xăng dầu không được ngắn hÆ¡n 15 ngày.

Việc Ä‘iều hành thời gian tá»›i cần chú ý 4 vấn đề. Thứ nhất, giá xăng dầu phải được hình thành theo cÆ¡ chế thị trường. Thứ hai, cÆ¡ chế, chính sách giá xăng dầu phải bảo đảm quan hệ hợp lý và quá trình há»™i nhập giữa giá cả thị trường trong nÆ°á»›c và giá thế giá»›i. Thứ ba, thá»±c hiện tá»± do hoá giá cả, nhÆ°ng không thả nổi giá theo biến Ä‘á»™ng tá»± phát của thị trường, phải phục vụ yêu cầu tăng trưởng bền vững và bảo đảm an sinh xã há»™i. Thứ tÆ°, giá xăng dầu phải khuyến khích việc sá»­ dụng hợp lý và tiết kiệm năng lượng. 

* Làm cách nào để mặt hàng xăng dầu thá»±c sá»± vận hành theo thị trường?

* Theo tôi, cần thá»±c hiện việc kiểm soát, xóa bỏ dần tình trạng Ä‘á»™c quyền trong kinh doanh xăng dầu nhÆ° sau: xóa bỏ hạn chế trong việc cấp phép nhập khẩu, kinh doanh xăng dầu, trong Ä‘ó, bỏ quy định cấp hạn ngạch tối thiểu nhập khẩu xăng dầu cho từng doanh nghiệp. Việc bỏ hạn ngạch này sẽ tạo Ä‘iều kiện cho các doanh nghiệp được cạnh tranh bình đẳng khi nhập khẩu xăng dầu Ä‘Æ°a vào Việt Nam vá»›i giá thấp nhất. Tách khâu nhập khẩu, bán buôn xăng dầu vá»›i khâu bán lẻ, trong Ä‘ó, các doanh nghiệp nhập khẩu xăng dầu không được lập hệ thống bán lẻ của riêng mình; họ có trách nhiệm bán hàng và đối xá»­ bình đẳng vá»›i mọi thÆ°Æ¡ng nhân (doanh nghiệp, cây xăng) muốn mua sỉ xăng dầu về để bán lẻ. Các thÆ°Æ¡ng nhân bán lẻ xăng dầu được quyền chọn nhà nhập khẩu xăng dầu cấp hàng cho mình và cạnh tranh vá»›i nhau qua việc Ä‘Æ°a ra mức giá bán lẻ thấp nhất. 

Vì giá xăng dầu trong nÆ°á»›c chịu ảnh hưởng rất lá»›n của biến Ä‘á»™ng giá trên thị trường thế giá»›i, nên để hệ thống giá trong nÆ°á»›c phản ánh đầy đủ quá trình hình thành và vận Ä‘á»™ng của giá xăng dầu trên thị trường thế giá»›i, thì nhà nÆ°á»›c cần tháo gỡ các rào cản về hành chính và kinh tế ngăn cản sá»± há»™i nhập về giá, làm sai lệch thÆ°á»›c Ä‘o hiệu quả. 

Nguồn tin:SGGP