Hiếm có nÆ¡i nào trên thế giá»›i, ngay cả ở những nÆ°á»›c chủ yếu sống bằng việc khai thác và xuất khẩu dầu mỏ, mà giá xăng dầu lại chứa nhiều ẩn số và thông Ä‘iệp nhÆ° ở Việt Nam. Đặc biệt, giá xăng dầu có ảnh hưởng trá»±c tiếp và gián tiếp đến lạm phát, đến sá»± minh bạch và cạnh tranh lành mạnh  thị trường, cÅ©ng nhÆ°  cả đến uy tín và hiệu quả quản lý Nhà nÆ°á»›c!

Thỏa hiệp với doanh nghiệp

Từ năm 2009, Chính phủ chủ trÆ°Æ¡ng Ä‘iều hành giá mặt hàng xăng dầu theo nguyên tắc thị trường, Nhà nÆ°á»›c không còn bù lá»—, há»— trợ đối vá»›i kinh doanh các mặt hàng xăng dầu. Thá»±c tế, do nhiều nguyên nhân, cho đến nay, giá xăng dầu của Việt Nam vẫn chÆ°a hoàn toàn mang tính thị trường do chÆ°a có cÆ¡ chế cạnh tranh thị trường đầy đủ.

Người tiêu dùng Ä‘òi hỏi giá xăng dầu phải minh bạch. Ảnh: Há»’NG THÚY

Về cÆ¡ bản, giá xăng dầu được phân quyền quản lý giữa các Ä‘Æ¡n vị chủ quản và má»™t số đầu mối nhập khẩu xăng dầu truyền thống Ä‘á»™c quyền. Thậm chí, Ä‘ã có lúc người ta thấy có sá»± vận dụng ngược trình tá»± quy luật thị trường, tức chủ trÆ°Æ¡ng cho phép các doanh nghiệp Ä‘á»™c quyền được định giá xăng dầu theo giá thị trường thế giá»›i mà không phải cạnh tranh thị trường. Trong khi cần làm ngược lại, phải cho cạnh tranh thị trường đầy đủ và lành mạnh trÆ°á»›c khi tá»± do hóa giá cả thị trường để tránh biến Ä‘á»™c quyền Nhà nÆ°á»›c thành Ä‘á»™c quyền doanh nghiệp.

Gần Ä‘ây cho thấy có sá»± thỏa hiệp giữa các cÆ¡ quan quản lý Nhà nÆ°á»›c vá»›i các doanh nghiệp Ä‘á»™c quyền xăng dầu khi khẳng định cÆ¡ chế má»›i về quản lý giá xăng dầu. Theo Ä‘ó, chấp nhận mức giá hiện tại sau cú sốc tăng giá tháng 3-2011 nhÆ° giá nền, gốc để so sánh và cho phép doanh nghiệp chủ Ä‘á»™ng tăng, giảm giá xăng dầu theo sát Ä‘á»™ng thái giá thị trường thế giá»›i khi mức Ä‘iều chỉnh không quá 5% giá gốc Ä‘ó. Nếu vượt mức trên thì làm phÆ°Æ¡ng án trình cÆ¡ quan chức năng Nhà nÆ°á»›c xem xét, phê duyệt… Đồng thời, dãn cách Ä‘iều chỉnh không ngắn hÆ¡n 3 tháng/lần thay vì 10 ngày/lần nhÆ° quy định trong Nghị định 84, được coi là quá dày và dá»… bị doanh nghiệp lợi dụng.

Tuy nhiên, bất cập là ở chá»— doanh nghiệp dá»… dàng xé nhỏ mức tăng giá dÆ°á»›i 5% nhÆ° kiểu quản lý giá sữa mà người ta Ä‘ã chứng kiến trên thá»±c tế những năm qua. HÆ¡n nữa, chÆ°a có cÆ¡ chế giám sát và chế tài buá»™c doanh nghiệp hạ giá khi giá thế giá»›i giảm  nhanh và sâu.

Tá»± kê, tá»± giải trình

TrÆ°á»›c hết, cần công khai và kiểm toán sá»± chính xác của “ma trận” các con số tá»± kê, tá»± giải trình của các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu để có căn cứ hợp lý xác định mức Ä‘iều chỉnh giá xăng dầu bán ra của các doanh nghiệp này.

Khi Ä‘ó, các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu sẽ căn cứ vào mức phần “cứng” và “mềm” để quy định giá bán sàn và trần cho các đại lý nhằm khuyến khích cạnh tranh. Các cÆ¡ quan chức năng Nhà nÆ°á»›c cÅ©ng sẽ “nhàn” hÆ¡n, Ä‘iều hành giá cả xăng dầu hợp lý hÆ¡n theo cÆ¡ chế thị trường, không can thiệp vào quá trình ra quyết định này của các doanh nghiệp, chỉ giám sát các chỉ số cấu thành giá cả xăng dầu liên quan đến các phần “cứng” và “mềm” định mức.