Tuy nhiên, thá»±c tế thời gian qua, dÆ° luận vẫn nói nhiều về cách tính giá "tuỳ biến" của các doanh nghiệp đầu mối và tiêu chí minh bạch vẫn là Ä‘iều Ä‘áng bàn. Nhiều chuyên gia Ä‘ã Ä‘Æ°a ra những phân tích để minh chứng cho nghi vấn... giá xăng Ä‘ang được sá»­ dụng nhiều chiêu trò để "làm xiếc"?

Kinh doanh xăng dầu vẫn là lÄ©nh vá»±c cần Ä‘òi hỏi tính minh bạch cao. Ảnh minh họa.

Doanh nghiệp "tùy biến"... quá giỏi!?

Theo má»™t chuyên gia, trong cÆ¡ cấu giá, phần phí, bảo hiểm, trích bình ổn giá Ä‘ã được tính theo công thức, thuế suất. Phần biến Ä‘á»™ng mà doanh nghiệp có thể linh Ä‘á»™ng là giá nhập khẩu và chi phí kinh doanh, lợi nhuận, thù lao đại lý.

Sá»± mù mờ và thị trường cạnh tranh mÆ¡ Æ°á»›c vẫn luôn là... ẩn số?! Nhiều chuyên gia cho rằng, cách tính giá xăng hiện tại vẫn thiếu minh bạch, chính Ä‘iều này làm cho người dân thấy không hài lòng má»—i lần tăng giá. TS. Nguyá»…n Minh Phong (Viện Kinh tế - xã há»™i Hà Ná»™i) cho rằng: "Cần phải phân tích cụ thể cÆ¡ cấu giá xăng, cái gì là phí tính thường xuyên được cho là hợp lý, cái nào cần kiến nghị giảm hoặc bỏ. Và khi biến Ä‘á»™ng giá xăng, người dân chỉ cần nhìn vào giá nhập khẩu cá»™ng thêm những khoản phí cố định là biết mình phải mua xăng giá bao nhiêu là hợp lý. Tuy nhiên, Ä‘iều này không được thá»±c hiện và giá xăng vẫn là... ẩn số". Ông Bùi Ngọc SÆ¡n, trưởng phòng nghiên cứu Kinh tế Quốc tế (Viện Kinh tế và Chính trị Thế giá»›i) cho rằng, muốn giải quyết dứt Ä‘iểm câu chuyện về giá xăng dầu thì phải có lá»™ trình cải cách giá (Ä‘Æ°a giá này về sát thị trường). Muốn nhÆ° thế, Nhà nÆ°á»›c phải tạo ra được thị trường cạnh tranh. Hiện nay, có vài "ông" thâu tóm thị trường, bắt tay nhau "làm giá" thì chuyện giá cả vẫn mãi mãi chỉ là chuyện tranh cãi, người kêu lá»—, người bảo lãi… Ví dụ có 3 "ông lá»›n" Ä‘ang kiểm soát thị trường thì tách thành 6 "ông" và tiến hành cổ phần hoá doanh nghiệp Nhà nÆ°á»›c cho đến khi thấy không còn sá»± câu kết của các doanh nghiệp thì bỏ dần sá»± kiểm soát hành chính.

Chuyên gia này cho rằng, những tưởng rằng giá xăng trong nÆ°á»›c biến Ä‘á»™ng chủ yếu theo giá nhập khẩu nhÆ°ng không hẳn nhÆ° thế. Trong bảng tính giá tháng 4 thì giá nhập khẩu là 18.234 đồng /lít, thuế nhập khẩu lúc này chỉ còn 0%, thù lao và vận chuyển cho đại lý giảm 100 đồng còn 400 đồng /lít nhÆ°ng doanh nghiệp vẫn tính lợi nhuận là 0 đồng.

Để hợp thức những con số ấy, doanh nghiệp Ä‘ã đẩy chi phí kinh doanh, khấu hao và quản lý kho từ 100 đồng thành 250 đồng /lít, khai thêm khoản lãi suất ngân hàng 100 đồng /lít! Khi tiếp cận cách tính này, chuyên gia kinh tế Nguyá»…n Minh Phong khôi hài: "Đúng là vá»›i cách tính này phải khen doanh nghiệp xăng dầu họ "tuỳ biến"... quá giỏi" (?!).

Trao đổi vá»›i PV báo Nguoiduatin.vn, chuyên gia kinh tế, TS Nguyá»…n Thị Hiền, nguyên thành viên Ban nghiên cứu của Thủ tÆ°á»›ng cho rằng, giá xăng dầu hiện do Nhà nÆ°á»›c tính toán và định Ä‘oạt. Tuy nhiên, thá»±c tế, những chi phí cấu thành giá xăng dầu cÅ©ng giống nhÆ° má»™t rừng cây, nếu không phải người trong cuá»™c thì khó mà nắm bắt được.

Do Ä‘ó, khi giá xăng tăng, vẫn còn rất nhiều người băn khoăn về cách tính giá của các doanh nghiệp cÅ©ng nhÆ° cÆ¡ quan quản lý. Điều này chẳng có gì lạ bởi thá»±c tế giá cÆ¡ sở vẫn chÆ°a được công khai, minh bạch, có Ä‘Æ¡n vị nào công khai Ä‘âu mà dân biết.

"Tại sao chi phí này trÆ°á»›c Ä‘ây không có, nay lại bá»—ng dÆ°ng xuất hiện? Hay khoản nọ, khoản kia, trÆ°á»›c má»™t mức nay lại thay đổi thành mức khác? Họ có thể cân đối, "phù phép" các khoản chi phí nên rất khó có thể nhận ra và bắt bẻ", TS Hiền đặt câu hỏi.

Theo chuyên gia kinh tế Nguyá»…n Thị Hiền, câu chuyện tăng giá xăng dầu lần này khiến rất nhiều người giật mình. Về mặt nguyên tắc, giá thế giá»›i tăng, tất yếu giá trong nÆ°á»›c sẽ phải tăng theo. Tuy nhiên, tăng lên bao nhiêu, lấy giá cÆ¡ sở thế nào là Ä‘iều cần được giải thích rõ ràng hÆ¡n. Thá»±c tế, giá cÆ¡ sở, giá sàn hiện rất là tù mù, bất hợp lý, thiếu thuyết phục.

Cần quy định trách nhiệm cụ thể vá»›i cÆ¡ quan thẩm định giá

Theo TS Nguyá»…n Minh Phong, khi các doanh nghiệp đầu mối có tờ trình tăng giá xăng dầu thì cÆ¡ quan thẩm định giá phải làm thẩm định kỹ lưỡng hÆ¡n.

Thá»±c tế, những con số doanh nghiệp báo cáo ra chÆ°a được kiểm toán thì nói thế nào cÅ©ng được. Doanh nghiệp Ä‘Æ°a các loại chi phí vào tính giá thế nào chẳng được. Quan trọng, anh thẩm định giá thấy loại chi phí nào phù hợp, loại nào cần bỏ ra thì phải kiên quyết.

HÆ¡n nữa, trong thẩm định giá xăng cÅ©ng cần quy định rõ trách nhiệm của người ký quyết định cho tăng giá, không thể chung chung, doanh nghiệp cứ trình lên rồi ký sau Ä‘ó "đổ" tại tổ tÆ° vấn là không ổn.

Ông Phong cÅ©ng cho rằng, trong tính giá xăng nên công khai vá»›i giá trần, nghÄ©a là cÆ¡ quan quản lý Nhà nÆ°á»›c về giá, tính má»™t cách chi ly những loại phí, công bố ra, sau Ä‘ó căn cứ vào giá nhập khẩu để tính giá.

Lúc Ä‘ó, giá xăng sẽ được bán vá»›i mức để doanh nghiệp xăng dầu không bị lá»—. Khi mà chúng ta tính toán minh bạch nhÆ° vậy thì giá thế giá»›i tăng, giá trong nÆ°á»›c cÅ©ng sẽ tăng và giảm thì cùng giảm theo kiểu "cong ăn cong, thẳng ăn thẳng". NhÆ° vậy, người dân không còn phải băn khoăn về chuyện tăng hay giảm của giá xăng.

Nói về cách tính bình quân giá xăng 30 ngày, ông Phong cho rằng Ä‘ã lạc hậu. Tôi cÅ©ng nghi ngờ có sá»± mập mờ về giá vốn thá»±c tế của doanh nghiệp. Vì vậy cần xây dá»±ng lại cÆ¡ chế tính giá sàn xăng dầu. Thay vì xây dá»±ng giá 30 ngày nhÆ° hiện nay, Bá»™ Tài chính và cÆ¡ quan chức năng cần xây dá»±ng giá sàn tối thiểu trong vòng má»™t tuần hoặc 10 ngày.

“Bá»™ Tài chính có thể ấn định thời Ä‘iểm giá tốt nhất để DN phải nhập chứ không nên chấp nhận mức giá trung bình”, ông Phong nói.

Nhiều chuyên gia cho rằng: Thá»±c tế, doanh nghiệp nào cÅ©ng có phòng kinh doanh, phân tích biến Ä‘á»™ng giá cả của thị trường xăng dầu, nếu nói cứ "bắt nhầm" nhịp Ä‘á»™ tăng -giảm mãi thì không thể chấp nhận. Bởi lẽ, kinh doanh phải nhạy bén cứ nhập xăng về lúc giá cao bỏ qua giai Ä‘oạn giá thấp cÅ©ng phải xem lại năng lá»±c của cán bá»™.

CÅ©ng về chuyện chọn thời Ä‘iểm nhập xăng dầu, đại diện má»™t doanh nghiệp đầu mối viện ra lý do là không đủ kho bãi nên khi thấy giá xuống thấp cÅ©ng không thể nhập nhiều xăng dầu về.

Theo bà Hiền, thời gian tính giá cÆ¡ sở là 30 ngày hiện tÆ°Æ¡ng đối dài, các doanh nghiệp quân bình được sá»± tăng, giảm của giá thị trường thế giá»›i nên không khá»›p vá»›i phản ánh của giá trong nÆ°á»›c. Lúc giá thế giá»›i tăng cao, Ä‘áng lý giá trong nÆ°á»›c phải tăng nhÆ°ng chúng ta lại không tăng, đến khi giá giảm lại rục rịch tăng. Đó là sá»± bất hợp lý.

Chuyên gia kinh tế Bùi Ngọc SÆ¡n "bật mí": “Trong những cuá»™c nói chuyện ngoài lề, những "ông trùm" dầu mỏ thế giá»›i có nói: "Rõ ràng tôi bán giá thấp hÆ¡n vá»›i giá mà các doanh nghiệp Ä‘ang nhập khẩu, nhÆ°ng họ cÅ©ng không mua. Họ thích mua qua má»™t công ty khác giá cao hÆ¡n để được "lại quả" (?). Tiền này lại đổ vào đầu người dân mà thôi.

Nếu không tạo được thị trường cạnh tranh thì câu chuyện nêu trên luôn xảy ra. Bối cảnh nhÆ° thế, Bá»™ Tài chính cần giám sát giá xăng nhÆ° thế nào để hài hoà lợi ích của doanh nghiệp và người dân luôn là chuyện rất khó”.

DÆ° luận đặt ra chuyện doanh nghiệp kêu lá»— phải chăng vì chi hoa hồng cao má»™t cách tù mù cho đại lý, ông SÆ¡n cho rằng Ä‘ây là lá»— hổng trong quản lý. “Thá»±c tế, có 3-4 yếu tố cấu thành giá cÆ¡ sở, nếu chỉ để hổng má»™t yếu tố thì việc kiểm soát giá sẽ trở lên vô nghÄ©a”, ông SÆ¡n khẳng định.