- Giá dầu hôm 20-1 Ä‘ã giảm xuống dÆ°á»›i mức 27 Ä‘ô la Mỹ/thùng. Tuy giá Ä‘ã tăng mạnh trở lại trong hai ngày 21 và 22-1 lên tá»›i 32 Ä‘ô vẫn chÆ°a rõ dầu Ä‘ã chạm Ä‘áy chÆ°a. Giá dầu rẻ hẳn là liều thuốc kích thích quý báu cho kinh tế thế giá»›i. NhÆ°ng nghÄ© kỹ lại thì chắc gì Ä‘ã vậy.

Dầu rẻ, ai sợ?

Cùng vá»›i những đợt đổ xô rút tiền ngân hàng và những lần sụp đổ thị trường, các cú sốc dầu có khả năng hiếm hoi khiến yêu quái sổng chuồng. Bắt đầu từ kỳ cấm vận dầu Ả rập năm 1973, thiên hạ Ä‘ã hiểu rằng những đợt giá dầu Ä‘á»™t ngá»™t tăng vọt có sức tàn phá kinh tế khủng khiếp. Trái lại, khi giá dầu giảm vì thừa cung, nhÆ° vào năm 1986, thì lại rất có lợi cho thế giá»›i. Kinh nghiệm cho thấy giá dầu giảm 10% thì giúp tăng trưởng thêm được 0,1-0,5 Ä‘iểm phần trăm.

Trong 18 tháng qua giá dầu Ä‘ã giảm 75%, từ 110 Ä‘ô la/thùng xuống còn dÆ°á»›i 27 Ä‘ô la. Song lần này chÆ°a chắc có lợi lá»™c gì. Dù người tiêu dùng được lợi, giá»›i sản xuất Ä‘ang thua Ä‘á»›n thua Ä‘au. Các ảnh hưởng của giá dầu thấp Ä‘ang lan sang các thị trường tài chính, và có thể làm giảm tâm lý lạc quan của người tiêu dùng. Lợi ích của dầu rẻ mạt có thể vẫn cao hÆ¡n tác hại, nhÆ°ng các thị trường Ä‘ã lao dốc quá xa quá nhanh tá»›i ná»—i thậm chí giờ Ä‘ây chẳng ai dám chắc lợi nhiều hÆ¡n hại nữa.

Dầu nhìn từ lăng kính kinh tế học má»›i

Thế giá»›i Ä‘ang ngụp lặn trong biển dầu. Saudi Arabia Ä‘ang bÆ¡m dầu gần nhÆ° hết công suất. Thiên hạ chắc mẩm là Saudi Arabia muốn Ä‘ánh bật những nhà sản xuất dầu vá»›i chi phí cao ra khỏi ngành, trong Ä‘ó có má»™t số hãng khai thác dầu Ä‘á phiến bằng phÆ°Æ¡ng pháp dập thủy lá»±c Ä‘ã góp phần tăng sản lượng dầu ở Mỹ từ 5 triệu thùng/ngày vào năm 2008 lên 9 triệu thùng/ngày hiện nay. Saudi Arabia sẽ cÅ©ng sẵn sàng cắn răng chịu lá»— nặng để phá Iran, kỳ phùng địch thủ của mình; tuần rồi Iran sắp sá»­a tái gia nhập thị trường dầu sau khi được bỏ các biện pháp trừng phạt, vá»›i sản lượng tiềm năng 3-4 triệu thùng/ngày.

Tuy nhiên, bất chấp những ná»— lá»±c của Saudi Arabia, giá»›i sản xuất Ä‘ã tỏ ra có sức chịu Ä‘á»±ng dẻo dai. Họ Ä‘âu muốn Ä‘óng giếng dầu của mình để rồi những hãng thăm dò khác hưởng lợi khi giá dầu tăng trở lại. Họ chẳng chịu ngừng khai thác chừng nào giá còn đủ trang trải chi phí hoạt Ä‘á»™ng hàng ngày, trong má»™t số trường hợp chỉ có 15 Ä‘ô/thùng. Trong khi Ä‘ó lượng tồn kho dầu ở khối OECD chủ yếu gồm các nÆ°á»›c giàu vào tháng 10-2015 ở mức bằng lượng nhập khẩu ròng trong 267 ngày, cao hÆ¡n gần 50% so vá»›i cách Ä‘ây năm năm.

Lượng này sẽ tiếp tục tăng lên, đặc biệt nếu cầu giảm nhiều hÆ¡n dá»± kiến ở Trung Quốc và các nÆ°á»›c châu Á còn lại. Dá»± báo giá dầu khác nào thầy bói mù sờ voi, nhÆ°ng chẳng mấy ai nghÄ© giá dầu sẽ bắt đầu tăng lại trÆ°á»›c năm 2017. Giá hôm 20-7 có thể Ä‘ã chạm Ä‘áy. Có người Ä‘ang tiên Ä‘oán giá còn xuống tá»›i mức cỡ 10 Ä‘ô la Mỹ/thùng.
Ờ thì càng rẻ càng tốt chứ sao, ta hẳn nghÄ© vậy. Cứ nhìn các nÆ°á»›c nhập khẩu dầu, từ châu Âu tá»›i Nam Á, thì biết dầu rẻ có lợi cho họ ra sao. Chi phí nhập khẩu dầu của khu vá»±c dùng đồng euro Ä‘ã giảm tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng 2% GDP kể từ giữa năm 2014. Ấn Độ Ä‘ã trở thành nền kinh tế lá»›n tăng trưởng nhanh nhất thế giá»›i.

Song, cú lao dốc má»›i nhất này cÅ©ng là Ä‘iều Ä‘áng lo ngại. Nguồn thu từ dầu sút giảm mạnh có thể gây bất ổn chính trị ở những nÆ¡i Ä‘ang ở thế chỉ mành treo chuông, nhÆ° Venezuela và Vùng Vịnh, và thổi bùng các cuá»™c đối đầu ở Trung Đông. Dầu rẻ có mặt tích cá»±c đối vá»›i môi trường, vì nó làm giảm giá khí đốt trên toàn cầu, nhờ Ä‘ó dần loại bỏ than, má»™t nhiên liệu bẩn hÆ¡n. NhÆ°ng về dài hạn, các nhiên liệu hóa thạch rẻ sẽ làm giảm Ä‘á»™ng cÆ¡ muốn giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu. Ý nghÄ©a kinh tế má»›i này của dầu là Ä‘iều Ä‘áng lo ngại nhất.

Trong quá khứ dầu rẻ Ä‘ã đẩy kinh tế thế giá»›i lên vì khi túi tiền có thêm má»™t đồng thì người tiêu dùng chi xài nhiều, có lợi cho giá»›i sản xuất. Ngày nay cách tính Ä‘ó không còn Ä‘Æ¡n giản nhÆ° xÆ°a. Người tiêu dùng ở Mỹ có thể Ä‘ã tiết kiệm nhiều hÆ¡n dá»± kiến. Giá»›i sản xuất dầu Ä‘ang thắt lÆ°ng buá»™c bụng, sau khi Ä‘ã mạnh tay chi tiêu lúc giá dầu còn cao. Sau đợt giảm giá dầu thô gần Ä‘ây nhất, Nga công bố giảm 10% về chi tiêu công. Ngay cả Saudi Arabia cÅ©ng cắt giảm ngân sách để giải quyết mức thâm hụt bằng 15% GDP.

Dầu rẻ cÅ©ng có hại cho cầu theo nhiều cách quan trọng. Khi dầu thô có giá trên 100 Ä‘ô la/thùng, hoàn toàn hợp lý khi chi tiền thăm dò ở những nÆ¡i xa xôi hẻo lánh, nhÆ° Bắc Cá»±c, Tây Phi và tận sâu dÆ°á»›i vùng Ä‘á muối ngoài khÆ¡i Brazil. Khi dầu rá»›t giá, đầu tÆ° cÅ©ng giảm theo. Các dá»± án trị giá 380 tỉ Ä‘ô Ä‘ã bị tạm ngÆ°ng. Ở Mỹ chi tiêu cho tài sản cố định trong ngành dầu Ä‘ã giảm má»™t ná»­a từ mức cao nhất. Tác hại Ä‘ã lan tràn: chỉ số PMI (chỉ số nhà quản lý cung ứng vật tÆ° sản xuất) của tháng 12-2015 (ở mức 48,2) cho thấy tình trạng sút giảm nhanh trong toàn ngành sản xuất công nghiệp nhẹ ở Mỹ. Ở Brazil, tác hại của giá dầu đối vá»›i công ty dầu quốc doanh càng trầm trọng hÆ¡n do có vụ bê bối tham nhÅ©ng Ä‘ã làm tê liệt giá»›i quan chức chính phủ cao cấp nhất.

Sá»± sụt giảm đầu tÆ° và giá tài sản lại càng tai hại hÆ¡n vì nó diá»…n ra quá nhanh. Khi giá dầu sụp đổ trong bối cảnh nền kinh tế thế giá»›i Ä‘ang rất mỏng manh, Ä‘iều Ä‘ó có thể dẫn tá»›i nhiều trường hợp vỡ nợ.

Khó mà Ä‘ánh giá được các tác Ä‘á»™ng lây lan tài chính có thể xảy ra. Phần lá»›n trong mức gia tăng 650 tỉ Ä‘ô la về nợ doanh nghiệp ở các thị trường má»›i nổi kể từ năm 2007 là trong các ngành dầu và thÆ°Æ¡ng phẩm (commodity). Dầu Ä‘óng vai trò quan trọng ở những thị trường má»›i nổi có nguy cÆ¡ gặp khó khăn. Do GDP giảm, chính phủ Nga rất có thể sẽ gặp khủng hoảng ngân sách trong vòng vài tháng. Vá»›i lạm phát trên 140%, Venezuela Ä‘ã tuyên bố tình trạng khẩn cấp kinh tế.

Những nÆ°á»›c sản xuất dầu cÅ©ng có nguy cÆ¡ bÆ°á»›c vào má»™t chu kỳ tÆ°Æ¡ng tá»±, có thể nhẹ hÆ¡n, của tăng trưởng thấp hÆ¡n, đồng tiền sụt giá, lạm phát do giá nhập khẩu tăng và chính sách tiền tệ thắt chặt hÆ¡n. Các ngân hàng trung Æ°Æ¡ng ở Colombia và Mexico Ä‘ã tăng lãi suất hồi tháng 12-2015. Nigeria Ä‘ang áp dụng hạn mức sá»­ dụng Ä‘ô-la trong má»™t ná»— lá»±c cuống cuồng (có lẽ Ä‘ã tuyệt vọng) nhằm vá»±c dậy đồng tiền của mình.

Các nÆ°á»›c giàu cÅ©ng gặp căng thẳng. Lợi suất của các trái phiếu doanh nghiệp có lợi suất cao Ä‘ã tăng từ khoảng 6,5% vào giữa năm 2015 lên tá»›i 9,7% hiện nay. Tâm lý e ngại của giá»›i đầu tÆ° nhanh chóng lây lan từ các hãng năng lượng sang tất cả mọi đối tượng Ä‘i vay. Vá»›i những “con gấu” (nhà đầu tÆ° vá»›i quan Ä‘iểm cho rằng giá/thị trường sẽ Ä‘i xuống) Ä‘ang rình rập các thị trường cổ phiếu, các chỉ số chứng khoán toàn cầu Ä‘ang giảm xuống tá»›i mức thấp nhất trong 30 tháng. Giá»›i ngân hàng trung Æ°Æ¡ng ở các nÆ°á»›c giàu lo ngại rằng lạm phát thấp triền miên sẽ làm nảy sinh các kỳ vọng về giá bất Ä‘á»™ng hoặc giảm xuống – khiến lãi suất thá»±c tăng lên. Giá»›i hoạch định chính sách cÅ©ng bó tay không biết phản ứng ra sao vì lãi suất hiện Ä‘ã thấp gần bằng không nên không thể giảm nữa.

Tận dụng tối đa

Giá dầu giảm có lợi cho khối người ở Ấn Độ và Trung Quốc. Giá rẻ khiến các nền kinh tế lệ thuá»™c vào dầu nhÆ° Saudi Arabia và Venezuela có lý do cấp bách để chấp nhận cải tổ. Giá rẻ giúp các nÆ°á»›c nhập khẩu dầu nhÆ° Hàn Quốc, có cÆ¡ há»™i bãi bỏ các loại trợ cấp năng lượng lãng phí – hoặc tăng lạm phát và giảm thâm hụt bằng cách tăng thuế. NhÆ°ng cú sốc dầu này xảy ra lúc nền kinh tế thế giá»›i vẫn Ä‘ang Ä‘Æ°Æ¡ng đầu vá»›i hậu quả của khủng hoảng tài chính. Ta có thể nghÄ© rằng chẳng còn lúc nào tốt hÆ¡n để vá»±c dậy. Thá»±c ra, thế giá»›i vẫn có thể bị má»™t yêu quái dầu Ä‘ang rình rập hạ gục.

(Lược dịch từ The Economist, 23-1-2016)

Nguồn tin: Thesaigontimes