Thế giá»›i đứng trÆ°á»›c má»™t chọn lá»±a khó khăn do Ecuador đặt ra: phải trả cho nÆ°á»›c này 100 triệu USD trÆ°á»›c tháng 12-2011, nếu không nÆ°á»›c này sẽ bắt tay khai thác dầu khí ở vườn quốc gia Yasuní, má»™t trung tâm dá»± trữ sinh quyển và Ä‘a dạng sinh học lá»›n vào bậc nhất hành tinh thuá»™c rừng Amazon.

Công nhân lắp đặt đường ống dẫn dầu ở rừng Amazon thuá»™c Ecuador. Vườn quốc gia Yasuní có thể sẽ bị “xẻ thịt” nếu Ecuador không có 100 triệu USD trÆ°á»›c tháng 12-2011 - Ảnh: Science Photo Library

Đã 75 năm trôi qua kể từ khi Tập Ä‘oàn Shell khai phá tiềm năng dầu khí ở Ecuador, đến nay nÆ°á»›c này Ä‘ã khai thác được khoảng 9 tỉ thùng dầu và thu về 130 tỉ USD, chiếm khoảng 40% tổng thu của ngân sách.

Năm năm trÆ°á»›c, Công ty dầu khí quốc gia Petroecuador Ä‘ã phát hiện má»™t mỏ dầu có trữ lượng lên đến gần 1 tỉ thùng ở lô 31, nằm trong vườn quốc gia Yasuní gần biên giá»›i vá»›i Brazil. Mỏ dầu này chiếm 20% tổng trữ lượng dầu của toàn Ecuador và trị giá 7,2 tỉ USD. Việc khai thác mỏ dầu này được xem là cÆ¡ may giúp Ecuador thoát nghèo. Trá»› trêu là nó sẽ lại hủy hoại môi trường tá»± nhiên trên phạm vi rá»™ng.

“Thiên đường” hay dầu?

Yasuní là má»™t trong những nÆ¡i cuối cùng trên Trái đất còn toàn vẹn vẻ nguyên sÆ¡ chÆ°a bị con người tác Ä‘á»™ng. Đây cÅ©ng là nÆ¡i sinh sống của hai bá»™ lạc Tagaeri và Taromenane, là hai bá»™ lạc chÆ°a hề tiếp xúc vá»›i thế giá»›i.

Các nhà nghiên cứu khẳng định vườn quốc gia Yasuní có nhiều loài cây, Ä‘á»™ng vật và côn trùng trên má»—i hecta hÆ¡n bất cứ nÆ¡i nào trên trái đất. Tại má»™t ô nghiên cứu ngẫu nghiên rá»™ng 6km2, họ phát hiện 47 loài lưỡng cÆ° và bò sát, 550 loài chim, 200 loài Ä‘á»™ng vật có vú. Tại má»™t lô nghiên cứu khác, số loài dÆ¡i và côn trùng đếm được nhiều hÆ¡n bất cứ nÆ¡i nào từng được nghiên cứu trên thế giá»›i. Số loài cây có mặt trong 1ha rừng ở Yasuní hÆ¡n tất cả các loài cây ở Bắc Mỹ. Số loài côn trùng sống trên chỉ má»™t cây nhiều hÆ¡n tất cả số loài côn trùng có mặt ở Mỹ. Số loài chim ở Yasuní cÅ©ng nhiều hÆ¡n tổng số loài chim có mặt ở châu Âu.

Alberto Acosta, cá»±u bá»™ trưởng dầu khí Ecuador và nay là giảng viên đại học, má»™t trong những người đầu tiên biết về mỏ dầu Yasuní, thừa nhận trữ lượng dầu ở lô 31 khiến ông choáng ngợp. Ông là má»™t trong số vài người Ä‘ã đến khảo sát tận nÆ¡i và vấn đề nan giải của ông khi còn làm bá»™ trưởng là làm sao Ä‘ánh giá đầy đủ mối quan hệ được - mất của việc khai thác dầu trong vườn quốc gia này. “Yasuní là má»™t trong những nÆ¡i cuối cùng trên Trái đất hoàn toàn chÆ°a bị bàn tay con người chạm đến. Đó là má»™t thiên đường” - ông Acosta nhận định.

NhÆ°ng Ecuador lại là đất nÆ°á»›c có đến 33,1% dân số sống dÆ°á»›i mức nghèo Ä‘ói. Việc khai thác mỏ dầu này có thể là má»™t trong những cÆ¡ há»™i lá»›n cuối cùng để tăng ngân sách cho y tế, giáo dục, xây dá»±ng hạ tầng và các cÆ¡ sở công nghiệp. Có Ä‘iều, việc khai thác dầu sẽ thải ra 400 triệu tấn khí CO2, tác nhân chính gây biến đổi khí hậu. Toàn bá»™ sinh thái tá»± nhiên ở Yasuní sẽ bị phá hủy và Ecuador phải trả giá trÆ°á»›c hết.

“Việc khai thác dầu không chóng thì chầy sẽ gây ô nhiá»…m, mất rừng, suy thoái văn hóa và cấu trúc xã há»™i. Nó Ä‘òi hỏi phải xây dá»±ng rất nhiều cÆ¡ sở hạ tầng kèm theo bao gồm đường sá, cầu cảng, sân bay, kho bãi, đường ống dẫn và nÆ¡i chôn hàng triệu tấn chất thải ngay ở nÆ¡i Ä‘ang là vườn quốc gia. Ngoài ra, cÅ©ng có phần chắc chắn là công nghiệp dầu sẽ tạo ra những vấn nạn xã há»™i khác nhÆ° tham nhÅ©ng và bạo lá»±c” - ông Acosta cảnh báo.

Kiếm Ä‘âu ra 60 triệu USD?

Chính quyền Ecuador Ä‘ã chuẩn bị hai phÆ°Æ¡ng án. Kế hoạch A: để tài nguyên dầu khí ngủ yên, đổi lại Ecuador sẽ nhận được số tiền tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng má»™t ná»­a giá trị khu mỏ từ các nÆ°á»›c giàu trên thế giá»›i. Còn kế hoạch B: tiến vào Amazon khoan dầu lấy tiền.

Kết quả thăm dò cho thấy 90% người dân Ecuador ủng há»™ kế hoạch A. “Nếu thế giá»›i Ä‘óng góp má»™t ná»­a giá trị của 960 triệu thùng dầu, tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng 3,6 tỉ USD, chúng tôi đảm bảo rừng nguyên sinh sẽ được bảo vệ” - ông Acosta khẳng định. Số tiền thế giá»›i trả cho Ecuador sẽ được dùng để đầu tÆ° cho y tế, giáo dục, bảo vệ vườn quốc gia Yasuní và các vườn quốc gia khác.

Năm 2007, Liên Hiệp Quốc và lãnh đạo Ecuador Ä‘ã bắt đầu cuá»™c đối thoại về vấn đề bảo vệ rừng Amazon. Tại cuá»™c họp này, má»™t quan chức phụ trách vấn đề môi trường của Ecuador khẳng định quan Ä‘iểm của nÆ°á»›c mình là: “Rất Ä‘Æ¡n giản. Các bạn trả tiền và chúng tôi sẽ không Ä‘á»™ng đến Amazon”. Năm 2010, ChÆ°Æ¡ng trình môi trường Liên Hiệp Quốc đồng ý đứng ra gây quỹ và thành lập Quỹ Yasuní Ishpingo Tambococha Tiputini (ITT) nhận Ä‘óng góp từ nhiều cá nhân, tổ chức và chính phủ để Ecuador vÄ©nh viá»…n không Ä‘á»™ng đến vườn quốc gia Yasuní.

TrÆ°á»›c mắt, đến tháng 12-2011, các nÆ°á»›c phải Ä‘Æ°a cho Ecuador 100 triệu USD để giữ nguyên trạng khu rừng nguyên sinh và đời sống của những thổ dân. Nếu không, má»™t công ty Trung Quốc sẽ bắt tay vào khai thác dầu. Cho đến nay, hai nÆ°á»›c Chile và Peru Ä‘ã Ä‘óng góp cho ITT má»™t số tiền tượng trÆ°ng, Tây Ban Nha góp 1 triệu euro, còn Ý cÅ©ng Ä‘ã miá»…n nợ cho Ecuador 35 triệu euro. Khoảng 40 triệu USD Ä‘ã được huy Ä‘á»™ng. Tuy nhiên, ITT vẫn còn cần thêm 60 triệu USD. Dù ITT được nhiều ngôi sao và chính khách nổi tiếng nhÆ° Leonardo DiCaprio, Muhammad Yunus, Rigoberta Menchú và nhiều nhân vật tên tuổi khác ủng há»™, song câu hỏi là làm sao để có được số tiền lá»›n trên trÆ°á»›c hạn chót tháng 12-2011.

Nguồn tin: Guardian, UNDP, Wildlife Conservation Society