- Ước mÆ¡ của Việt Nam về ngành công nghiệp lọc hóa dầu được coi là rất chính Ä‘áng. Tuy nhiên, để phát triển ngành công nghiệp được Ä‘ánh giá là non trẻ vá»›i Việt Nam này, nền kinh tế Ä‘ã và Ä‘ang phải “trả giá” không ít.

Từ Dung Quất đến NhÆ¡n Há»™i: Æ°u Ä‘ãi và Æ°u Ä‘ãi

Để phát triển ngành công nghiệp hóa dầu mà Việt Nam vốn có lợi thế về địa kinh tế (nằm trên con đường vận tải nhá»™n nhịp, trữ lượng dầu mỏ khá, là cá»­a ngõ cung cấp sản phẩm hóa dầu vào các thị trường lá»›n nhÆ° Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc) nhÆ°ng lại không có lợi thế về con người, công nghệ, kỹ thuật, Chính phủ Ä‘ã chấp nhận bảo há»™ cho các dá»± án lọc hóa dầu vá»›i hàng loạt Æ°u Ä‘ãi về thuế.

Vá»›i dá»± án đầu tiên, Nhà máy Lọc dầu Dung Quất (nằm tại tỉnh Quảng Ngãi), Ä‘Æ¡n vị quản lý là Công ty TNHH Nhà nÆ°á»›c má»™t thành viên Lọc hóa dầu Bình SÆ¡n được hưởng cÆ¡ chế thu Ä‘iều tiết. Cụ thể, so vá»›i các doanh nghiệp nhập khẩu xăng - dầu, khí hóa lỏng (LPG), Công ty Bình SÆ¡n được giảm 7% thuế nhập khẩu đối vá»›i xăng - dầu, 5% vá»›i LPG, 3% vá»›i sản phẩm hóa dầu (xăng dầu do Dung Quốc sản xuất vẫn phải ná»™p thuế nhập khẩu). Mức Æ°u Ä‘ãi này được áp dụng từ năm 2009 và sẽ kéo dài đến năm 2018 (theo Quyết định 2286/QĐ-TTg ngày 26-11-2013). Ngoài ra, Công ty Bình SÆ¡n còn được hưởng Æ°u Ä‘ãi thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp là 10% trong thời gian 30 năm (nhiều hÆ¡n 15 năm so vá»›i các doanh nghiệp khác trong khu kinh tế Dung Quất); được miá»…n thuế bốn năm và giảm 50% số thuế phải ná»™p trong thời gian chín năm tiếp theo từ năm đầu tiên Công ty Bình SÆ¡n có thu nhập chịu thuế từ dá»± án Nhà máy Lọc dầu Dung Quất.

Nhà máy Lọc dầu Dung Quất Ä‘i vào hoạt Ä‘á»™ng và Ä‘ang Ä‘óng góp lá»›n cho ngân sách của tỉnh Quảng Ngãi. Điều này Ä‘ã tạo ra má»™t cuá»™c chạy Ä‘ua giữa các địa phÆ°Æ¡ng nhằm thu hút đầu tÆ° các dá»± án lọc, hóa dầu. Đến nay, cả nÆ°á»›c Ä‘ã có tám dá»± án lọc, hóa dầu trải dài từ Thanh Hóa đến Cần ThÆ¡ dù theo chiến lược phát triển ngành dầu khí Việt Nam tá»›i năm 2020 (ban đầu) chỉ có ba nhà máy lọc, hóa dầu tại Quảng Ngãi, Thanh Hóa và Bà Rịa - VÅ©ng Tàu.

Ngoài Nhà máy Dung Quất và má»™t nhà máy có quy mô nhỏ có tên Cát Lái ở TPHCM Ä‘ang hoạt Ä‘á»™ng thì còn có thêm sáu dá»± án khác. Cụ thể, Ä‘ó là dá»± án lọc dầu Nghi SÆ¡n (Thanh Hóa) vá»›i vốn đầu tÆ° 9 tỉ Ä‘ô la Mỹ, công suất 10 triệu tấn dầu thô/năm; dá»± án tại VÅ©ng Rô (Phú Yên) vốn đầu tÆ° 3,2 tỉ Ä‘ô la Mỹ, công suất 8 triệu tấn dầu thô/năm; dá»± án Nam Vân Phong (Khánh Hòa) vốn đầu tÆ° 8 tỉ Ä‘ô la Mỹ, công suất 10 triệu tấn dầu thô/năm; dá»± án NhÆ¡n Há»™i (Victory, Bình Định) vốn đầu tÆ° 22 tỉ Ä‘ô la Mỹ, công suất 20 triệu tấn dầu thô/năm; dá»± án Long SÆ¡n (Bà Rịa - VÅ©ng Tàu) vốn đầu tÆ° 4,5 tỉ Ä‘ô la Mỹ, công suất 2,7 triệu tấn dầu thô/năm; dá»± án tại Cần ThÆ¡ có vốn đầu tÆ° 538 triệu Ä‘ô la Mỹ, công suất 2 triệu tấn dầu thô/năm.

Vấn đề là, Dung Quất Ä‘ã được hưởng Æ°u Ä‘ãi thì các dá»± án sau Ä‘ó cÅ©ng muốn được những quyền lợi tÆ°Æ¡ng tá»±. Và không ai khác, chính các chính quyền địa phÆ°Æ¡ng Ä‘ã tham gia cùng các chủ đầu tÆ° “chạy” xin Æ°u Ä‘ãi, nhÆ° má»™t cách để thu hút dá»± án tỉ Ä‘ô về cho địa phÆ°Æ¡ng mình.

Đơn cá»­ là trường hợp dá»± án tổ hợp lọc, hóa dầu NhÆ¡n Há»™i. Thông qua chính quyền địa phÆ°Æ¡ng, chủ đầu tÆ° là tập Ä‘oàn Dầu khí Thái Lan (PTT) và tập Ä‘oàn Dầu mỏ Saudi Aramco của Ảrập Saudi mong muốn Chính phủ áp dụng cÆ¡ chế Æ°u Ä‘ãi cho dá»± án này nhÆ° những dá»± án Ä‘ang được triển khai tại Việt Nam. Đây được coi là má»™t trong những Ä‘iều kiện quan trọng để chủ đầu tÆ° quyết định có thá»±c hiện dá»± án hay không.

Sau nhiều tranh cãi và phản đối của các bá»™ ngành, cuối cùng, vào cuối năm 2014, Thủ tÆ°á»›ng Ä‘ã phê duyệt bổ sung dá»± án này vào quy hoạch chung phát triển ngành dầu khí Việt Nam đến năm 2025. Cùng vá»›i Ä‘ó, Thủ tÆ°á»›ng chấp thuận má»™t số Æ°u Ä‘ãi đầu tÆ° mà tỉnh Bình Định và Bá»™ Tài chính đề xuất. Cụ thể, dá»± án sẽ thuá»™c danh mục đặc biệt khuyến khích đầu tÆ° và được hưởng thuế thu nhập doanh nghiệp mức 10% trong 15 năm, miá»…n thuế trong bốn năm đầu, giảm 50% số thuế phải ná»™p trong chín năm tiếp theo. Ngoài ra, dá»± án cÅ©ng được miá»…n tiền thuê đất và thuế nhập khẩu dầu thô cÅ©ng nhÆ° các thiết bị, máy móc, vật tÆ° mà trong nÆ°á»›c chÆ°a sản xuất... Riêng thuế xuất khẩu sản phẩm sẽ được xem xét trong giai Ä‘oạn thu xếp vốn.

Ngoài Æ°u Ä‘ãi trá»±c tiếp, má»™t số địa phÆ°Æ¡ng có dá»± án lọc hóa dầu còn kiến nghị ngân sách trung Æ°Æ¡ng há»— trợ vốn giải phóng mặt bằng vá»›i số tiền lên đến hàng trăm hoặc hàng ngàn tỉ đồng/dá»± án. CÆ¡ sở của đề xuất này là Quyết định 126 của Thủ tÆ°á»›ng ban hành năm 2009, quy định vá»›i các dá»± án lá»›n, có quy mô vốn trên 20.000 tỉ đồng, ở các khu kinh tế ven biển thuá»™c vùng có Ä‘iều kiện khó khăn thì Nhà nÆ°á»›c sẽ há»— trợ nguồn vốn xây dá»±ng hạ tầng.

Những cái mất của nền kinh tế

Theo Giáo sÆ° Nguyá»…n Mại, Chủ tịch Hiệp há»™i Doanh nghiệp có vốn đầu tÆ° nÆ°á»›c ngoài, tổng công suất thiết kế của các dá»± án lọc, hóa dầu lên tá»›i gần 65 triệu tấn/năm, vượt xa nguồn cung dầu thô khai thác trong nÆ°á»›c. Lượng khai thác dầu thô trong nÆ°á»›c tối Ä‘a chỉ đạt khoảng 15 triệu tấn/năm. NhÆ° vậy để vận hành, Việt Nam phải nhập tá»›i 45-50 triệu tấn dầu để sản xuất ra thành phẩm. “Các nÆ°á»›c Ä‘i trÆ°á»›c chúng ta Ä‘ã phải chịu rất nhiều hậu quả do phát triển công nghiệp hóa dầu: ô nhiá»…m môi trường, khí thải nhà kính và quan trọng là sá»­ dụng nhiều tài nguyên đất Ä‘ai... Do Ä‘ó, việc phát triển công nghiệp khai khoáng, lọc hóa dầu cần ở mức Ä‘á»™ vừa phải”, ông Mại nói.

Ở thời Ä‘iểm hiện tại, trong các dá»± án lá»›n, chỉ má»›i có Nhà máy Lọc dầu Dung Quất Ä‘i vào hoạt Ä‘á»™ng. Thế nhÆ°ng, những cái mất của nền kinh tế Ä‘ã lên đến hàng chục ngàn tỉ đồng.

Theo Tiến sÄ© Nguyá»…n Tú Anh, cái giá phải trả cho má»™t số kết quả Ä‘áng ghi nhận mà Dung Quất tạo ra (nhÆ° Ä‘ã làm chủ công nghệ lọc dầu nhiên liệu, hình thành được Ä‘á»™i ngÅ© cán bá»™, công nhân có nghề trong lÄ©nh vá»±c này) là không hề nhỏ, bao gồm chi phí trá»±c tiếp và chi phí cÆ¡ há»™i. Chi phí trá»±c tiếp ở Ä‘ây là các khoản Æ°u Ä‘ãi, mà thá»±c chất là những khoản thuế mà Nhà nÆ°á»›c Ä‘áng lẽ được nhận nếu không có Dung Quất. Còn chi phí cÆ¡ há»™i Ä‘ó là 3,5 tỉ Ä‘ô la Mỹ nếu không đầu tÆ° vào Dung Quất mà được đầu tÆ° vào các dá»± án khác có lợi thế cạnh tranh hoặc những dá»± án có tính lan tỏa lá»›n nhÆ° cÆ¡ sở hạ tầng thì có thể Ä‘ã tác Ä‘á»™ng thúc đẩy kinh tế tăng trưởng lá»›n hÆ¡n.

Tính toán theo số liệu Ä‘ã được tập Ä‘oàn Dầu khí Việt Nam (PVN) công bố thì tổng số Æ°u Ä‘ãi từ năm 2010-2014 mà Dung Quất nhận được khoảng 26.550 tỉ đồng (riêng năm 2014, chỉ mặt hàng xăng và dầu diesel, mức Æ°u Ä‘ãi mà Bình SÆ¡n nhận được không nhỏ hÆ¡n 2.900 tỉ đồng). Theo Tiến sÄ© Nguyá»…n Tú Anh, giả sá»­ số Æ°u Ä‘ãi từ nay đến năm 2018 vẫn không tăng thì trong thời kỳ 2010-2018, Æ°u Ä‘ãi phải dành cho Dung Quất không ít hÆ¡n 2 tỉ Ä‘ô la Mỹ (khoảng 43.600 tỉ đồng tính theo tá»· giá ở thời Ä‘iểm hiện tại). “Nếu kéo dài đến năm 2027 thì số tiền Æ°u Ä‘ãi phải lá»›n gấp nhiều lần. Và nếu Dung Quất không thể cạnh tranh mà không có Æ°u Ä‘ãi thì chi phí để có ngành lọc, hóa dầu là con số lá»›n không có Ä‘iểm dừng”, Tiến sÄ© Nguyá»…n Tú Anh nhận định.

Vấn đề là, nguy cÆ¡ phải bảo há»™ Dung Quất dài dài rất hiện hữu. Bởi lẽ, Ä‘ã qua bảy năm nhÆ°ng Dung Quất vẫn chÆ°a có khả năng cạnh tranh được vá»›i các dá»± án nÆ°á»›c ngoài.

Theo số liệu của PVN, tính từ khi Dung Quất Ä‘i vào hoạt Ä‘á»™ng (2010) đến năm 2014, doanh nghiệp này Ä‘ã lá»— gần 1.050 tỉ đồng (nguồn: Tuổi Trẻ 2-7-2015). Nếu không có Æ°u Ä‘ãi, thì con số lá»— lÅ©y kế năm năm vừa qua xấp xỉ 27.600 tỉ đồng. Má»™t con số quá lá»›n so vá»›i túi tiền quốc gia.

Nguon tin: Thesaigontimes